Θέατρο: Bυσσινόκηπος του Τσέχοφ

By Περικλής Μουστάκης
στο θέατρο Άσκηση

Ο Τσέχοφ σε μία από τις συζητήσεις του με τον Στανισλάφσκι λέει: "μου λέτε ότι τα πρόσωπα στα έργα μου κλαίνε. Έχω ακούσει και άλλους να το λένε. Δεν τα έγραψα όμως γι' αυτό το σκοπό..., το μόνο που ήθελα ήταν να πω αληθινά στους ανθρώπους: ρίξτε μια ματιά στον εαυτό σας και δείτε πόσο άσχημες και θλιβερές είναι οι ζωές σας..." Στο Βυσσινόκηπο παρεμβάλλονται ήρωες που κάθε άλλο παρά κατανοητές είναι οι πορείες που διαγράφουν στη ζωή τους. Η Λιουμπόβ μία προσεχώς χρεοκοπημένη κτηματίας, που εξακολουθεί να ζει με σπατάλες συντηρούμενη από δανεικά φίλων. Η χρεοκοπία της όμως, μπορεί να αποφευχθεί αν δεχτεί να δώσει σε αντιπαροχή το κτήμα του βυσσινόκηπου. Πράγμα που δεν κάνει από δειλία προς το μέλλον. Επιμένει να ζει με τις αναμνήσεις, προσκολλημένη στο παρελθόν, αποστεωμένη. Αυτό σαν γεγονός, αποκομμένο από οποιοδήποτε άλλο σημείο του έργου, δηλώνει εξ αρχής έναν παραλογισμό, που από τη μεριά του παρατηρητή όχι μόνο δεν προκαλεί λύπη, αλλά προκαλεί αποδοκιμασία και χλευασμό. Όλοι οι ήρωες του έργου ακολουθούν μία ζωή παραίτησης από την καθημερινότητα, μία συνεχή στείρα άρνηση αντιμετώπισης του "εγώ" τους. Ο Τροφίμοφ, με τις αιώνιες σπουδές του, η Λιουμπόβ με την παραίτησή της από τη ζωή και τη δική της αυτοτιμωρία σε χρεοκοπία, αυτοχειρία κ.λπ., ο Γκάγιεφ αποτραβηγμένος στον κόσμο της ψευδαίσθησης του αλκοολισμού...

Στο "Γλάρο" ο Τσέχοφ θα εκφράσει την ανάγκή του για καινοτομίες στο θέατρο. Έμμεσα θα καταθέσει την αγανάκτησή του με την τότε υπάρχουσα θεατρική συγγραφή, αλλά και υποκριτική ερμηνεία, βάζοντας τον Τρέπλιεβ μιλώντας για το θέατρο να πει: "χρειαζόμαστε νέους τρόπους έκφρασης! Χρειαζόμαστε νέους τρόπους κι αν δεν μπορούμε να τους δημιουργήσουμε, καλύτερα να μην κάνουμε τίποτα!". Το σκηνικό της παράστασης που θα ανεβάσει ο Τρέπλιεβ είναι γυμνό, μία άδεια σκηνή! Εμμέσως ο Τσέχοφ θέλει να αποδομήσει το θεατρικό κατεστημένο της εποχής του.

Αν δεχτούμε πως ένα έργο προσεγγίζεται σκηνοθετικά ως προς την αισθητική και τη σημειολογική αξία, δεν προεξοφλείται πως η αρτιότητα του έργου έχει ολοκληρωθεί από την ημερομηνία της δημιουργίας του, ακόμη κι αν έχει καθολικά μελετηθεί, μέσα από μία πληρότητα. Έχει γίνει η "ανάγνωση" αυτή, αναφορικά με την εποχή που γράφτηκε, η αισθητική αντίληψη όμως, είναι εύπλαστη, φθαρτή και πολυφωνική. Είναι αυτό που σηματοδοτεί τη διάρρηξη στο χρόνο και τον κόσμο.

Ο Περικλής Μουστάκης κάνει μία επιτυχημένη δεύτερη ανάγνωση στο Βυσσινόκηπο. Έχω ξαναγράψει πως σκηνοθετική άποψη δεν είναι το να εμφανίσεις τον Τειρεσία ντυμένο "κολομπίνα", αλλά να φωτίσεις μία ή και περισσότερες πλευρές του έργου έχοντας τη γνώση του "γιατί το κάνεις;" και τη γνώμη για να στηρίξεις τη γνώση. Αυτή η γνώμη λοιπόν μπορεί να σταθεί ως σκηνοθετική άποψη. Πιστεύω πως ο Βυσσινόκηπος του Π. Μουστάκη από σκηνοθετικής ματιάς είναι μία έγκυρη δεύτερη ανάγνωση του Βυσσινόκηπου. Ας σταματήσουμε να αναμασάμε τις ίδιες χιλιοειπωμένες "άκυρες" φράσεις του είδους: "ο Τσέχοφ ανήκει στους κλασικούς θεατρικούς συγγραφείς" και το μοναδικό ανέβασμα παράστασης που του ταιριάζει είναι το προφανές, αυτό που προκύπτει δηλαδή από μία απλή ανάγνωση... Ο Τσέχοφ για την εποχή του ήταν νεωτεριστής, συμβολιστής και ανατροπέας! Στην πρεμιέρα του "Γλάρου" το κοινό και οι τότε, σύγχρονοι συγγραφείς, αποδοκίμασαν την παράσταση, γελούσαν με τους συμβολισμούς του, λέγοντας πως αυτό δεν είναι θέατρο, αναγκάζοντας τον Τσέχοφ να φύγει από το θέατρο σχεδόν καμουφλαρισμένος, για να μην τον αναγνωρίσουν και τον λιντσάρουν...

Πιστεύω πως ένας σύγχρονος Τσέχοφ θα επιθυμούσε αυτήν την αποδόμηση του έργου. Φέτος το θέατρο Άσκηση με το Βυσσινόκηπο παρέδωσε στο κοινό μία καλύτερη δουλειά από την προηγούμενη, το America Hurrah, δεν ήταν όμως και τόσο καλή η επιλογή του καστ των ηθοποιών, για παράδειγμα η Δώρα Στυλιανέση δεν ήταν η σωστότερη επιλογή στο ανέβασμα μιας παράστασης σωματοποιημένου λόγου. Υπήρξε λίγη ερμηνευτικά για αυτό που καλούταν να κάνει... Οι ερμηνείες του Φιντέλ Ταλαμπούκα στο ρόλο του Γκάγιεφ και του Γιάννη Ιωάννου στο ρόλο του Λοπάχιν, ήταν εξαιρετικές. Καθηλωτική η μουσική επένδυση του Tom Waits που πλαισιώνει σε πολλά σημεία την παράσταση. Λιτά αφαιρετικά και πλήρως λειτουργικά τα σκηνικά!

Αν είστε ανοιχτοί σε θεατρικές προτάσεις και δημιουργικές σκηνοθεσίες, τότε δεν πρέπει να χάσετε αυτήν την παράσταση, αν πάλι δεν είναι το δυνατό σας σημείο η "αποκωδικοποίηση" μπορείτε να πάτε στο θέατρο Άσκηση γιατί στο διάλειμμα της παράστασης προσφέρουν πίτσες, σφηνάκια και μπύρες, αυτό τουλάχιστον δε χρειάζεται αποκωδικοποίηση...