Βενετία 2002: μικροί μεγάλοι εν δράσει

Η 59η Μόστρα κατάφερε να μαζέψει τόσα πολλά και σπουδαία ονόματα, όσο καμιά άλλη χρονιά και κανένας άλλος κινηματογραφικός θεσμός. Βετεράνοι, είτε ενεργοί είτε επιστρέφοντες στο σινεμά μετά από χρόνια αποχή. Νέοι, είτε 'τρυφερά πόδια' είτε εισβολείς από άλλες ειδικότητες (κυρίως ηθοποιοί) είτε πρόσκοποι. Αν αρχίσω να τους απαριθμώ θα τελειώσει το άρθρο μου μόνο με ονόματα και θα χρειαστεί δεύτερο για τα βραβεία. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά πως 'το ίδιο κι ακόμη καλύτερα, πήγαν και οι ταινίες'. Κοινό και κριτικοί φαίνονται πολύ ικανοποιημένοι από την ποιότητα, τη φόρμα και το περιεχόμενο μερικών απ' αυτές, αλλά παράλληλα εκφράζουν παράπονα για 'αμερικανοποίηση του προγράμματος'.

Εν τούτοις, λείπει ευτυχώς η 'αμερικανίλα' των Κανών: δεν βλέπεις συχνά διανομείς και διάφορους παράγοντες να μιλάνε δίπλα σου με την ανάλογη 'βλάχικη' προφορά και να κλείνουν δουλειές απ' το κινητό τους. Η πόλη ζει και συνεχίζει τον δικό της ρυθμό κι όχι μια φεστιβαλική φιέστα όπως στην Κρουαζέτ. Παρόλα τα παραπάνω, οι φετινές βραβεύσεις ήταν ριζοσπαστικότερες σε σχέση με άλλες χρονιές και άλλους θεσμούς. Η επιτροπή του επίσημου διαγωνιστικού τμήματος είχε αυτή τη φορά γυναικεία κεφαλή. Και τι κεφαλή; Η πλέον εξωτική ομορφιά της μακρινής Κίνας, η ηθοποιός Γκονγκ Λη, προήδρευσε του γάλλου σκηνοθέτη Ζακ Ωντιάρ, του ρώσου ποιητή Εβγκένι Εφτουσένκο, του γερμανού παραγωγού Ούλριχ Φέλσμπεργκ, του ούγγρου διευθυντή φωτογραφίας Λάζλο Κόβακς, της ιταλίδας ηθοποιού Φραντζέσκα Νέρι και της τουρκάλας δημιουργού Γιεσίμ Ουστάογλου.

Το Χρυσό Λιοντάρι σήκωσε ψηλά - ενδεδυμένος παραδοσιακά - ο σκοτσέζος Πήτερ Μούλαν για την ταινία του "The Magdalene Sisters" (Οι αδελφές της Μαγδαληνής). Ο Mullan είχε μεράκι να γίνει σκηνοθέτης απ' τα 19 του χρόνια. Αφού απορρίφθηκε από την Εθνική Κινηματογραφική Σχολή, αποφάσισε να γίνει ηθοποιός. Ξεκίνησε με θέατρο (ως είθισται στη Βρετανία), πέρασε στο σινεμά και στην τηλεόραση. Πρωτογνωριστήκαμε μαζί του στο "Riff-Raff" (1991) του Κεν Λόουτς. Τον ξαναείδαμε αλλιώτικο στο "Braveheart" (1995) του Μελ Γκίμπσον και στο "Trainspotting" (1995) του Ντάνυ Μπόιλ. Θριάμβευσε με "Το όνομά μου είναι Τζο" (1998) του Λόουτς και πάλι, κερδίζοντας το Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες. Τώρα πια, απέδειξε και την σκηνοθετική του δεινότητα με την δεύτερη μόλις, μεγάλου μήκους δουλειά του. Πολύτιμος βοηθός του ο Craig Armstrong, που υπογράφει τη μουσική.

Η υπόθεσή της αφορά τις Αδελφές του Ελέους στα μοναστήρια της Μαγδαληνής, που έδρασαν επί πολλές δεκαετίες στη Ιρλανδία, μέχρι το κλείσιμο του τελευταίου από αυτά το 1996. Βρισκόμαστε στα 1964. Στην εποχή της γυναικείας απελευθέρωσης, πολλές κοπέλες έζησαν και πέθαναν πίσω από τα τείχη του ελέους. Εγκλείστηκαν εκεί ισόβια, είτε γιατί ήταν ανύπαντρες μητέρες, ήταν πολύ όμορφες ή πολύ άσχημες, ήταν πολύ χαζές ή πολύ έξυπνες, ή έπεσαν θύματα ενός βιασμού που αποκαλύφθηκε δημόσια. "Ήθελα η ταινία νάναι ακατέργαστη κι αληθινή. Η κάμερα στο χέρι ή στο τριπόδι δίνει έμφαση στους χαρακτήρες κι όχι στη σύνθεση του πλάνου. Δεν έκανα ντοκιμαντέρ. Απλά, καταργώντας την ακαμψία και της αυστηρότητα των ορίων των κάμερας, άφησα τους ηθοποιούς να διαμορφώσουν τη σκηνή" καταθέτει ο τροπαιούχος.

Το μέγα βραβείο της επιτροπής απέσπασε ο από καιρό χαμένος Αντρέι Κοντσαλόφσκι για την σκηνοθεσία του στο "Dom Durakov" (Ο οίκος των τρελών), σε μουσική του επίσης χαμένου Έντβαρτ Αρτέμιεφ (πολύ γνωστός μας από τις ταινίες του Ταρκόφσκι). Στη διάρκεια του πρώτου τσετσενικού πολέμου, σ' ένα άσυλο στα σύνορα, μια τρόφιμος ζει με τα τραγούδια του Bryan Adams και διστάζει να παντρευτεί έναν στρατιώτη φοβούμενη μήπως του ραγίσει την καρδιά (Broken hearted δεν λέγεται το άσμα του καλλιτέχνη;) Όταν οι ρώσοι επιστρέφουν κι ο πόλεμος εισβάλει στο σπίτι των τρελών, τότε η ηρωίδα παίζει με το ακορντεόν της μια επίκληση προς την ειρήνη. "Στην εποχή μας, τη θέση του Χριστού έχουν πάρει οι τραγουδιστές κι οι ποδοσφαιριστές" λέει ο παλαίμαχος σκηνοθέτης. Ο σουρεαλισμός του θυμίζει Φελίνι αλλά με την απαιτούμενη σοβιετική τραχύτητα.

Το ειδικό βραβείο σκηνοθεσίας δόθηκε στην "Όαση" (Oasis) του κορεάτη Lee Chang-Dong. Επίσης η νεαρή πρωταγωνίστριά του Moon So-Ri, κατέκτησε εκτός απ' το κοινό και το βραβείο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι ως πρωτοεμφανιζόμενη. "Η Όαση μιλάει για σύνορα. Τα όρια ανάμεσα σε μας και τους άλλους, σε μας και σ' αυτούς που μισούμε, ανάμεσα στους φυσιολογικούς και στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Ή πιθανώς, ανάμεσα στην φαντασίωση που λέγεται αγάπη και στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, ανάμεσα στην φαντασίωση που είναι μια ταινία και στην πραγματική ζωή που αυτή υποκαθιστά ή αναπαριστά. Είναι άβολη και τραυματική εμπειρία να βρίσκεσαι πάνω στα όρια και να βλέπεις αυτές τις ασυμβατότητες. Αλλ' αν πραγματικά έχουμε ανάγκη να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά, πως μπορούμε να το αποφύγουμε;" διερωτάται εύστοχα ο δημιουργός του "Green Fish" (1996) και του "Peppermint Candy" (2000).

Το κύπελλο Βόλπι καλύτερης γυναικείας ερμηνείας πήρε η Τζούλιεν Μουρ για το ρόλο της στο "Far From Heaven" (Πέρ' απ' τον παράδεισο) του αμερικανού Τοντ Χέινς. Για την ίδια ταινία τιμήθηκε ειδικά και ο διευθυντής φωτογραφίας Εντ Λάχμαν, για την εξέχουσα καλλιτεχνική του συμβολή. Η ταινία άφησε το κοινό μισό-μισό. Ο Haynes επιλέγει ένα παλιομοδίτικο μελόδραμα για να ταράξει τα ύδατα της λίμνης του σινεμά, μες από τη δεκαετία του εξήντα. Οι ρηξικέλευθες και εξτρεμιστικές του δουλειές αναμένονται πάντα με πολύ ενδιαφέρον. Όπως έγινε με την καλτ Μπάρμπι κουκλοϊστορία του (Superstar: the Karen Carpenter Story, 1987), το βραβευμένο στο Σάντανς "Poison" (1991), το ερμητικό "Safe" του 1995 και το μουσικο-λυρικό "Velvet Goldmine" (1998).

Το αντίστοιχο αντρικό Βόλπι κέρδισε ο Στέφανο Ακόρσι που έκλεψε την παράσταση στο πλευρό της Λάουρα Μοράντε, στην ταινία του Μικέλε Πλάσιντο "Un viaggio chiamato amore" (Το ταξίδι που λέγεται αγάπη). Η ταινία, αν και πολυαναμενόμενη από τους ιταλούς θεατές, δεν ικανοποίησε ιδιαίτερα. Ενόχλησε πολύ η τηλεοπτική της αισθητική και η υπερβολική της απόκλιση από τα πραγματικά πρόσωπα, την συγγραφέα Sibilla Aleramo και τον εραστή της ποιητή Dino Campana. "Στηρίχτηκα κυρίως στην ερωτική τους αλληλογραφία στην περίοδο 1916-1918. Συγκλονίστηκα και θεώρησα μεγάλη πρόκληση την οπτικοποίηση του πάθους και τον συναισθημάτων, σε μια εποχή απάθειας και έλλειψης δεσμεύσεων όπως η σημερινή" δήλωσε ο Placido, γνωστός κυρίως για τις επιδόσεις του ως ηθοποιός, όπως στο "Lamerica" (1994) του Τζιάνι Αμέλιο.

Στο παράλληλο τμήμα 'Κόντρα στο ρεύμα' θριάμβευσαν οι ασιάτες. Την διεθνή επιτροπή αποτέλεσαν ο λιβανέζος κριτικός Ghassan Abdul Khalek (πρόεδρος), η γαλλίδα σκηνοθέτις Catherine Breillat, η ταϊβανέζα παραγωγός Peggy Chiao, ο γερμανός κριτικός Klaus Eder και ο ντόπιος σκηνοθέτης Enrico Ghezzi. Το βραβείο του Αγίου Μάρκου πήρε το "Xiao Cheng Zhi Chun" (Άνοιξη στην μικρή μας πόλη) του από δεκαετίας ανενεργού κινέζου Tian Zhuang Zhuang, που υπήρξε προπομπός του νέου ρεύματος στο σινικό σινεμά. "Επιστρέφοντας στη σκηνοθεσία σε μια Κίνα τόσο διαφορετική όσο από δεκαετίας, ένοιωσα πολύ αμήχανα. Επέλεξα συνειδητά το ρημέηκ του κλασικού αριστουργήματος του Fei Mu. Ένοιωσα ότι έμαθα πάρα πολλά απ' αυτόν. Αισθάνθηκα πως επικοινωνώ μ' έναν πραγματικό δάσκαλο. Αυτός μούδωσε έμμεσα τη δύναμη να ξαναρχίσω".

Το σπέσιαλ ειδικό βραβείο απέσπασε ο ιάπωνας σουρεαλιστής Shinya Tsukamoto για το φιλμ "Rokugatsu no Hebi" (Το φίδι του Ιούνη). "Εδώ και 10-15 χρόνια κυνηγάω το φάντασμα του Rokugatsu no hebi. Η ταινία είναι ταυτόχρονα μια αναχώρηση και μια άφιξη... Αν μπορείτε ν' αφουγκραστείτε τα πνιγμένα αναφιλητά που πηγάζουν απ' τα βάθια του σκότους, θα ήμουν πανευτυχής" λέει ο ποιητής των καρα-καλτ κυβερνοπάνκ αριστουργημάτων "Tetsuo" (Τετσούο 1: ατσαλένιος άντρας, 1989) και "Tetsuo II: Body Hammer" (Τετσούο 2: κορμί τσεκούρι, 1992). Ελπίζω να μας το φέρει ο Εϊπίδης στους Νέους Ορίζοντες ή ακόμη καλύτερα να κάνει ένα εκτεταμένο αφιέρωμα στον σπουδαίο αυτό δημιουργό και ηθοποιό.

Δυο ειδικές μνείες δόθηκαν σε δυο σημαντικούς, εκ διαμέτρου αντίθετους, ανατρεπτικούς δημιουργούς. Στον χονκονέζο Φρούιτ Τσαν για τα "Δημόσια ουρητήρια" (Renmin Gongche), όπου αναρωτιέται "αν η αφόδευση μας παίρνει τόσο χρόνο όσο και το φάγωμα αυτών που αφοδεύουμε". Και στο πολύ σπουδαίο μεξικάνο Αρτούρο Ριπστάιν για την νέα του πρόκληση που λέγεται "Η Μαντόνα των ηδονών" (La Virgen de la Lujuria). "Πριν ξεκινήσω να κάνω μια ταινία, αναρωτιέμαι γιατί πρέπει να την κάνω οπωσδήποτε; Η απάντηση είναι άμεση, απλή και σαφής: γιατί αλλιώς θα πάψω ν' αναπνέω. Γιατί είναι το νόημα της ζωής μου, γιατί δεν μπορώ να ζήσω χωρίς αυτήν. Γιατί στοιχειώνει τα όνειρα και τους εφιάλτες μου. Και εντέλει, ο μόνος τρόπος να την ξορκίσω είναι να την φτιάξω, γιατί περιμένουν στη σειρά κι άλλοι δαίμονες. Αυτό ακριβώς συνέβη με την Μαντόνα των ηδονών, στην οποία βλέπω τον εαυτό μου ακόμη και τώρα".

Το ειδικό βραβείο "Luigi De Laurentiis" πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη δόθηκε επίσης εξ ημισείας. Οι τυχεροί ήταν ο αμερικανός Ντύλαν Κιντ για το "Roger Dodger", που έκανε κατά δήλωσή του ένα απόλυτο "μνημειώδες τοπίο από πρόσωπα". Τα πρόσωπα των Campbell Scott, Jesse Eisenberg, Isabella Rossellini, Jennifer Beals και Elisabeth Berkley, μεταξύ άλλων. Αλλά και οι ιταλοί Spiro Scimone και Francesco Sframeli βραβεύτηκαν για τους "Δυο φίλους" (Due Amici), που βασίστηκε στο δικό τους θεατρικό έργο "Nunzio" όπου και πρωταγωνιστούν. Στις μικρού μήκους, Αργυρό Λέοντα πήρε ο ρωσίδα Ιρίνα Εφτέεβα για το κινούμενο σχέδιο "Ο κλόουν", ενώ το βραβείο UIP για το καλύτερο ευρωπαϊκό φιλμάκι δόθηκε στην ουγγαρέζα Zsofia Pιterffy για το επίσης κινούμενο σχέδιο "Kalozok Szeretoje" (Εραστής των πειρατών). Ειδική μνεία δόθηκε τέλος, στον "Ρυθμό" (Tempo) του σουηδού Per Carleson.

Το βραβείο των θεατών, το Πλαστικό Λιοντάρι 2002, απέσπασε πανηγυρικά ο "Άγνωστος του τρένου" του Πατρίς Λεκόντ, που καταχειροκροτήθηκε στις προβολές του. Ως καλύτεροι ηθοποιοί βραβεύτηκαν ο γνωστός 'άγνωστος του τρένου' Ζαν Ροσφόρ (ο άντρας της κομμώτριας) και η 'μακρινή και ουράνια' Τζούλιεν Μουρ (Far from heaven). "Όλοι μας θα θέλαμε να ζήσουμε μια ονειρεμένη ζωή. Είναι όμως αδύνατο, γιατί πάντοτε είναι αργά για κάτι τέτοιο. Μόνον στις ταινίες μπορεί το ανέφικτο ν' αποκτήσει οντότητα. Ο Άγνωστος του Τρένου είναι μια παράξενη, εκκεντρική κωμωδία [μα όλες του οι ταινίες τέτοιες δεν είναι;] που επιμένει στα βασικά και τα στοιχειώδη... Η ειρωνεία είναι αηδιαστική. Αυτό που μετράει είναι η αυτό-ειρωνεία, αυτή είναι η δύναμή μου". Άπαιχτος στις δηλώσεις του ο μεσιέ Leconte, όπως άπαιχτος είναι και στο πανί.

Τέλος είχαμε και κάποιες τιμητικές βραβεύσεις. Με Χρυσό Λέοντα συνολικής προσφοράς τιμήθηκε ο Ντίνο Ρίζι, την ημέρα που συμβολικά συνέπεσε με τα 80χρονα από τη γέννηση του μεγάλου του ηθοποιού, του μακαρίτη πια Βιτόριο Γκάζμαν. Θυμηθείτε τον "Φανφαρόνο" (1962) και το πασίγνωστο "Profumo di Donna" (Άρωμα γυναίκας, 1974). Ο δικός μας Θεόδωρος Αγγελόπουλος δάκρυσε ωσάν λιβάδι παραλαμβάνοντας το βραβείο Ρομπέρ Μπρεσόν, με το οποίο τιμήθηκαν στο παρελθόν ο Τζιουζέπε Τορνατόρε και ο Μανοέλ Ντε Ολιβέιρα. Η δε πάλαι πότε ιταλίδα ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου Φράνκα Βαλέρι, γιόρτασε τα 50 χρόνια της στο θέαμα ντυμένη στα μαύρα και παρέλαβε από τους ιταλούς δημοσιογράφους το βραβείο Πασινέτι.

Από ελληνικής πλευράς τι άλλο είχαμε; θα με ρωτήσετε. Η "Φρίντα" της Julie Taymor με την Σάλμα Χάγιεκ στο ρόλο της Φρίντα Κάλο και τους Alfred Molina, Geoffrey Rush (στο ρόλο του Λέον Τρότσκι), Ashley Judd, Edward Norton και Antonio Banderas πιάνεται; Σενάριο του Νόρτον και του Rodrigo Garcia, φωτογραφία Bernardo Trujillo, κοστούμια Julie Weiss και μουσική Elliot Goldenthal. Εσείς τι λέτε; Α, συγγνώμη, παραλίγο να το ξέχναγα. Είναι και ο δικός μας, ο Ροβήρος Μανθούλης με την "Ιστορία της Λίλης". Σενάριο δικό του, φωτογραφία Νίκος Καβουκίδης, σκηνογραφία και κοστούμια Ντόρα Λελούδα, μοντάζ Γιώργος Χελιδονίδης και μουσική ο αγαπημένος μας Νίκος Κυπουργός. Παίζουν Γιώργος Βογιατζής, Μηνάς Χατζησάββας, Όλια Λαζαρίδου, Ρένος Μάντης, Γιώτα Φέστα και η Άννα Γκαλιένα (η κομμώτρια του Λεκόντ).

Από μουσικο-καλλιτεχνικής απόψεως εκτός του αστέρος Bryan Adams ήταν παρούσα και η Γιόκο Όνο. Η οποία μάλιστα απάντησε σε δυο ερωτήσεις των δαιμόνιων θεσσαλονικέων που έχουν σινε-πάρει φόρα-παρτίδα όλα τα φεστιβάλ. Τα μάτια σας ανοιχτά στην ΕΤ3 και μπορεί να τους πετύχετε. Είναι αυτοί οι ίδιοι που έκαναν το φιλμάκι για τις Κάνες στο ίδιο κανάλι.

Σελίδες εν δράσει
Όλες οι μόστρες σε μια σελίδα
Μόνο η 59η σε μια σελίδα
Πιο ενδιαφέρουσα μου φαίνεται η επίσημη ανεπίσημη μοστρο-σελίδα
... και η σελίδα του παιχνιδιάρικου πλαστικού λέοντα
Κεν Λόουτς: ο υπέρμαχος της ανθρωπιάς
Patrice Leconte: πατρίκιος ο ερωτιδεύς και παράξενος σαν κόντες
Αντρέι Ταρκόφσκι: αντι-ποίηση εικόνων

ΥΓ: Το ραδιόφωνο και η εφημερίδα του Βατικανού έσπευσαν να κατακεραυνώσουν την ταινία του Πέτερ Μούλαν "The Magdalene Sisters" και την επιτροπή που την βράβευσε. Συγκεκριμένα ακούστηκε ότι ο δημιουργός της 'παραβάλλει την καθολική εκκλησία με τους Ταλιμπάν' και δίνει μια 'τελείως διαστρεβλωμένη εικόνα' περί των μοναστηριών στο πολυτάραχο νησί.

ΥΓ2: Πολύ ενδιαφέρον συγκέντρωσαν επίσης δυο σημαντικές σπονδυλωτές παραγωγές. Η δεύτερη οκτάδα του πρότζεκτ "Ten Minutes Older" με υπότιτλο "The Cello" και επιπλέον το ακόμη πιο προχωρημένο "11'09'':01- September 11" 11 επεισόδια από 11 μη αμερικανούς σκηνοθέτες που θέτουν το δάκτυλο επί του τύπου των ήλων για τα δίδυμα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.