Βγαίνουν καλές ταινίες σήμερα;

Και λοιπόν τι; Κι ο κινηματογράφος μια πλεούσα τέχνη δεν είναι; Τα θεμελιώδη ερωτήματα δεν τον αφορούν; Δεν ψάχνεται κι αυτός να βρει ένα δρόμο, ένα νόημα, ένα φωτεινό μονοπάτι, ένα άστρο του Βέγκα; Κεφαλαιώδες λοιπόν και μείζον το ζήτημα και για την εβδόμη των τεχνών. Ας προσπαθήσω να απαντήσω. Κάπως. Άλλωστε, "ο δρόμος για την ομόνοια" [Καστανιώτης, 2005] είναι στρωμένος με νάρκες. Κι ο κούρδος o Bahoz που ζητά πολιτικό άσυλο κάνοντας απεργία πείνας, δε φοβάται γιατί έχει επιζήσει από καταστάσεις πολύ πολύ χειρότερες, στις οποίες αρνείται να επιστρέψει έστω και νεκρός.

Είναι πασίγνωστο πως η αφθονία και η υπερκατανάλωση έχουν βαρέσει κατακούτελα και το Χόλιγουντ κι έχουνε πάρει μπάλα όλους μας. Οκτώ στις δέκα ταινίες που κάνουν εισιτήρια είναι χολιγουντιανές παραγωγές και προάγουν το πρότυπο του μπουχτισμένου και αποχαυνωμένου θεατή. Γαλουχούν γενιές και γενιές με πιπίλες και με καραμέλες, γλειφιτζούρια και μαντζούνια. Αυτά τα σκατά παράγουμε, αυτά σας διαφημίζουμε, απ' αυτά τα σκατά θα φάτε θέτε δε θέτε. Τζανκ φουντ και φαστ φουντ του πνεύματος. Η βιομηχανία του θεάματος έκανε την κατάστασή της προϊόν προς άγρια εκμετάλλευση. Οι εικόνες κοντεύουν να μας πνίξουν. Ο κυκεώνας των φέρνει εγκεφαλική παραζάλη και αναγούλα.

Το χάος όμως αναδιπλώνεται και επιστρέφει. Το μάτι του κυκλώνα δημιουργεί μια νέα αταξία πραγμάτων. Οι μέρες της αφθονίας σας είναι μετρημένες [Die Fetten Jahre Sind Vorbei / The Edukators, Γερμανία, 127'] δηλώνει ευθαρσώς ο Hans Weingartner. Ορίστε μια ταινία που φλερτάρει εποικοδομητικά με τα νοήματα της προπέρσινης "Επέλασης των βαρβάρων". Που αντιπαραθέτει μια νέα γενιά ακτιβιστών και τους φέρνει αντιμέτωπους με τους επαναστάτες του χθες. Το άκρον άωτον του Funny Games και του Cache του πλέον βιαιώτερου όλων, του Μίκαλε Χάνεκε. Μπρεχτ και [αντίο] Λένιν στήνουν τρελό χορό. Οι μουσικές από το χίπικο παρελθόν [Hallelujah] αναβιώνουν ιδανικά και δίνουν ένα νέο στίγμα. Ο απαχθείς γιάπης που κάποτε ήταν νέος κι ατίθασος, "ξέρει" την πορεία των πραγμάτων γιατί η ιστορία επαναλαμβάνεται. Κι αυτοί οι τρεις "εκπαιδευτές" που τη ζουν σήμερα, έχουν επίγνωση της επανάληψης και ξέρουν ν' αποφεύγουν τις κακοτοπιές και την ανάδραση του συστήματος.

Το άκρον άωτον και του Dear Wendy [Δανία, 101'] του Tomas Vinterberg και του Lars von Trier. Πού είναι η απλότητα και η καθαρότητα της "Οικογενειακής γιορτής", των "Ηλιθίων" και των "Ιταλικών για αρχάριους"; Πού έγκειται το ξάφνιασμα; Στις φορμαλιστικές υπερβολές που κλείνουν πονηρά το μάτι; Στην εσκαμμένη αποκωδικοποίηση της "Άγριας συμμορίας" του Πέκινπα; Αυτή η δήθεν μπρεχτική εκζήτηση και η τέχνη του ανατόμου που διυλίζει τον κώνωπα είναι ιδιαζόντως κουραστική πλέον. Κι αν το Dogville ήταν ένα ενδιαφέρον μεγαλόπνοο αποκύημα, οι κλώνοι του απομένουν ξεκρέμαστοι. Δεν ξέρω ακριβώς γιατί, αλλά ένοιωσα μια τρελή χαρά που αγνοήθηκε πλήρως το Manderlay του φον Τρίερ στις Κάνες. Νομίζω ότι αυτή η διακήρυξη του Δόγματος 95 έχει καταντήσει ένα ελιτίστικο φιάσκο. Κι επιπλέον, η επέκτασή της στο ντοκιμαντέρ με το διαβόητο Docudogme μου την έχει δώσει πολύ άγρια στα νεύρα.

Κι όταν οι Fenton Bailey και Randy Barbato αποφασίζουν να αποκαθηλώσουν το μαφιόζικο "Βαθύ λαρύγγι", εμφανίζονται ουκ ολίγοι μουστερήδες πανέτοιμοι να το ξανασταυρώσουν. Τι χρειάζονται λοιπόν τα δόγματα και τα μανιφέστα; Αυτοί οι άνθρωποι δεν έκαναν κάποτε τη δική τους επανάσταση κατακρημνίζοντας τα πουριτανικά μυαλά και ξεσκεπάζοντας τις σεμνότυφ[λ]ες αντιλήψεις του απέραντου καζανιού των ηνωμένων πολιτειών; Αυτοί δεν αντιμετώπισαν τη μήνιν των εισαγγελέων, των μπάτσων και του προέδρου, όταν άλλοι τα κονόμαγαν περιοδεύοντας από πολιτεία σε πολιτεία; Κι αν σκύψετε προσεχτικά θα δείτε πολλές πικρές αλήθειες Μέσα στο Βαθύ Λαρύγγι [Inside Deep Throat, ΗΠΑ, 92']. Θα δείτε επίσης πως έγινε καλτ μόδα η επανέκδοση της ορίτζιναλ κόπιας, πως κυκλοφορούν αρκετά σάουντρακ που τριβελίζουν τα μυαλά των συλλεκτών και πως μια ελληνική εφημερίδα ανακάλυψε ξανά την πρώτη "Εμμανουέλλα" με τη Σύλβια Κριστέλ. Κι επειδή η ιστορία λειτουργεί ενίοτε ως μπούμερανγκ, ακούσατε στις ειδήσεις ότι ο Νίξον που πολέμησε την ταινία για να καλύψει τις πομπές του, καρφώθηκε για το σκάνδαλο του Κόλπου των Χοίρων από ένα άλλο "βαθύ λαρύγγι", κάποιον υψηλόβαθμο πράκτορα του FBI.

Το ζήτημα της ευμάρειας και την πλαδαρότητας που συνεπάγεται, διαπραγματεύονται με αρκετό χιούμορ και αυτοσαρκαστική διάθεση οι Agnes Jaoui και Jean-Pierre Bacri, αναζητώντας τη λύτρωση μέσα στα θυμωμένα μάτια της "κόρης" τους. Αυτή η γενιά του Μάη του '68, των μεταμελημένων αριστερών, που τώρα λυμαίνονται τον παρισινό εκδοτικό χώρο και μηχανορραφούν και υποκρίνονται και στραγγαλίζουν τα παιδιά τους για να μην τους "φάνε" το θρόνο, αυτήν την ανήθικη αμοραλιστική κάστα αποκαλύπτει Σαν μια εικόνα [Comme une image , 2004, Γαλλία / Ιταλία, 110'] αυτή η θαυμάσια γαλλική ταινία που κατορθώνει να ξεγλιστρήσει από τα γρανάζια του βιομηχανικού προϊόντος. Σπάνιο άλλα πολύτιμο λουλούδι γεμάτο αγκάθια και φίνο άρωμα, φύτρωσε στο εύφορο χώμα του βραχυκυκλωμένου αλλά πανίσχυρου γαλλικού σινεμά.

Αν ξεφύγουμε όμως από τις χώρες της αφθονίας, θα βρεθούμε στους τρίτους κόσμους της μετανάστευσης και της ξενιτιάς. Μην πάει ο νους σας στις φάμπρικες του Καζαντζίδη και τις γραφικότητες του Ξανθόπουλου. Δείτε ξεκάθαρα το παρελθόν ως ένα μάθημα για να προβάλλουμε / προλάβουμε το μέλλον. Δείτε την αγωνιώδη ματιά αυτών που περνούν απέναντι κι αυτών που μένουνε Περιμένοντας τα σύννεφα [Bulutlari beklerken, 2004, Τουρκία / Γαλλία / Γερμανία / Ελλάς, 87'] της Yesim Ustaoglu. Δείτε πόσο κοινές είναι οι μοίρες μας και πόσο θέλουν κάποιοι να φαγωνόμαστε με τα ρούχα μας. Και σκεφτείτε ότι ο Πέτρος Μάρκαρης βασανίζεται από τα ίδια οικουμενικά ερωτήματα που τόσο έξοχα και γλαφυρά περιγράφει η Μάρω Δούκα στο τελευταίο της μεγαλούργημα "Αθώοι και φταίχτες".

Στην ίδια άλλη πλευρά των συνόρων, στη σημερινή μεθόριο των σύγχρονων "περσικών πολέμων" ανάμεσα στην υπερδύναμη των εκμεταλλευτών και στις προβαλλόμενες ως χώρες του ισλαμικού νόμου, εκεί όπου οι κούρδοι προσπαθούν να βρουν πατρίδα, εκεί κινήθηκε ο Bahman Ghobadi λέγοντας με λεπτή ειρωνεία πως Και οι χελώνες μπορούν να πετάξουν [Lakposhtha ham parvaz mikonand, 2004, Ιράν / Ιράκ, 98']. Κι αν το σκηνικό του ήταν αφηγηματικό στα "Μεθυσμένα άλογα" κι αν φάνταξε γραφικός και φολκλόρ στα μάτια κάποιων καναπεδόπληκτων, εδώ έρχεται η τεκμηριωμένη του ντοκιμαντερική κατάθεση να τσακίσει όλες τις προφάσεις μας. Ο ίδιος μοιάζει συγκλονισμένος από τις ιστορίες των μικρών ανάπηρων ναρκαλιευτών. Τα γυρίσματα στα σύνορα Ιράκ - Τουρκίας έγιναν υπό το άγρυπνο βλέμμα πάνοπλων σωματοφυλάκων. Το θέμα ξεπέρασε την τέχνη του και οι όποιες αρχικές του προθέσεις πήγαν περίπατο. Πέρασαν και πάτησαν εκεί που ακρωτηριάζεται καθημερινά το μέλλον των παιδιών.

Για να μη σας αφήσω με την πίκρα ενός πανανθρώπινου χαίνοντος προβλήματος, αλλά και για είμαι εντός θέματος, θα σας καλέσω να πείτε [και όχι να πιείτε] Whisky [2003, Ουρουγουάη, 94'] μπροστά στην κάμερα των αισιόδοξων Juan-Pablo Rebella και Pablo Stoll. Κι αν τύχει και το δείτε, τότε η μετανάστευση θα έχει κλείσει έναν παγκοσμιοποιημένο κύκλο. Η ευγένεια θα έχει σκεπάσει τα προβλήματα. Ο προστατευτικός μανδύας της ανθρωπιάς θα έχει εξευμενίσει τα πάθη και τα ελαττώματα. Οι ηλικίες θα έχουν χάσει την εξωτερική τους εμφάνιση. Η παιδικότητα θα έχει νικήσει τη μιζέρια και τη μαγκουφιά. Τα μπάνια και οι διακοπές θα έχουν αποκατασταθεί στη συνείδηση. Ο χορός κι η μουσική θα έχουν και πάλι να πουν πολλά. Κι εσείς θα σκάσετε ένα απ' τα πλατύτερα χαμόγελα της ζωής σας.

Θα σας παροτρύνω επίσης να Γυρίστε το Γαλαξία με οτοστόπ [The Hitchhiker's Guide to the Galaxy, ΗΠΑ / Ην. Βασίλειο, 110'] μέσα στο εξωφρενικό σκάφος του Douglas Adams [1952-2001] και του Garth Jennings. Μην πανικοβάλλεστε και φορέστε το μπλουζάκι σας με τη στάμπα Don't Panic για να σας δουν κι άλλοι πόσο άνετοι είστε. Ο Mos Def θα σας μπάσει στα ταξιδιωτικά κόλπα του σύμπαντος και θα σας δώσει μια κόπια του διαγαλαξιακού οδηγού επιβίωσης. Θ' ακούσετε τις χθόνιες φωνές των Stephen Fry [αφηγητής / οδηγός], Helen Mirren [βαθιά σκέψη] και Alan Rickman [Μάρβιν το καταθλιπτικό ρομπότ]. Θα γνωρίσετε τον πρόεδρο Ζαφόντ Μπήμπλμπροξ [Sam Rockwell] που κουβαλάει όλες τις τρέλες των εξωγήινων και δεν παίρνει χαμπάρι τι υπογράφει. Θα επισκεφτείτε τα άδυτα του Χάμα Καβούλα [John Malkovich] του φθονερού μάγου. Και θα διαπιστώσετε ότι ο κόσμος μπορεί να γκρεμιστεί και να ξαναχτιστεί καλύτερος.

Ο σουρεαλισμός και η τρελή, αποδομητική, σάτιρα των Monty Python επιστρέφουν σε νέα συσκευασία, με ανανεωμένο περιεχόμενο, πλούσια δώρα, έχτρα και μπόνους μάλους [μάλλον]. Μπετελγκέζ και Μπήτλτζους είναι ένα και το αυτό: ένας σκαθαροζούμης πλανήτης, ένας πλάνητας του σύμπαντος. Οι οτοστοπατζήδες είναι οι πένητες και η μάστιγα του γαλαξία μας. Οι σκέψεις στις δημόσιες υπηρεσίες απαγορεύονται και τιμωρούνται με διαστημική σφαλιάρα στο πρόσωπο, από μια μυγοσκοτώστρα που ξεπροβάλλει αυτεπάγγελτα από το έδαφος. Οι καρεκλοκένταυροι είναι τεράστιοι και πλαδαροί και νομίζουν ότι γράφουν ωραία ποιήματα. Αν τα απαγγείλουν κιόλα, τότε το μαρτύριο πολλαπλασιάζεται. Οι φαν του DnA θα τραγουδήσουν εν χορώ "Καληνύχτα κι ευχαριστώ για τα ψάρια". Οι φαν των Κληζ, Άιντλ, Τσάπμαν, Τζόουνς, Πάλιν και Γκίλιαμ θα συνεχίσουν από κει που τους άφησαν τα "Κουλουβάχατα της ιστορίας" και το "Νόημα της ζωής".

Κι όλοι μαζί θα περιμένουμε με αγωνία τη συνέχεια. Οι μετανάστες του σύμπαντος είναι παντοτινοί και οι μέρες της απραξίας τους είναι μετρημένες. Λέτε να έρθουν κι οι δικές μας; Lost in Space Bodies θα καταντήσουμε.

Διαβάστε κι άλλα
... για τους Αναμορφωτές
... για το Ουϊσκι και την Εποχή Του Θερισμού
... για το Σαν Μια Εικόνα
... για το Περιμένοντας Τα Σύννεφα
... για το Και οι χελώνες μπορούν να πετάξουν
... για το Μέσα Στο Βαθύ Λαρύγγι
... για το Γαλαξία Με Οτοστόπ
... για τον D'n'A και την ταινία