Ζυλ Ντασέν, Ποτέ την Κυριακή [1911-2008]
Δευτέρα 31 Μαρτίου διάλεξε να μας αποχαιρετήσει ο 97χρονος σκηνοθέτης και σύντροφος της Μελίνας Μερκούρη. Ούτε Κυριακή αλλά ούτε και την πρωταπριλιάτικη Τρίτη. Η Μελίνα έφυγε πριν 14 χρόνια μια Κυριακή στις 6 Μαρτίου. Ο γιος του, ο 42 ετών τραγουδιστής Τζο, έφυγε πριν 28 χρόνια από την Ταϊτή για τα Ηλύσια Πεδία.
Ο Τζούλης, όπως τον έλεγε χαϊδευτικά η Μελίνα, υπήρξε μαθητής του Χίτσκοκ και έκανε την πρώτη του θεατρική σκηνοθεσία το 1940 [Medicine Show] και την πρώτη ταινία το 1941. Ήταν η 20λεπτη "Μαρτυριάρα καρδιά" από τη διάσημη ιστορία τρόμου του Έντγκαρ Άλαν Πόου. Ακολούθησε η κατασκοπική Nazi Agent [1942] και αρκετές άλλες στο πνεύμα του 2ου παγκοσμίου, με αποκορύφωμα το απολαυστικό αντιπολεμικό αριστούργημα του Όσκαρ Γουάιλντ "Το φάντασμα των Κάντερβιλ" [1944]. Το πειραχτήριο φάντασμα ήταν ο θρυλικός Τσαρλς Λώτον. Η πρώτη αυτή ενότητα κλείνει με το πολεμικό ρομάντζο A letter for Evie [1946].
Τον επόμενο χρόνο ανοίγει η νουάρ περίοδος του Ντασέν, η οποία θεωρείται και η πλέον αποδοτική του. Εν αρχή ην ο Μπαρτ Λάνκαστερ και "Ο δήμιος των κολασμένων" [1947], ταινία που εκτιμήθηκε τα μάλλα στις μέρες μας και αξιώθηκε να μπει στη "μαύρη λίστα". Ακολούθησαν απανωτά η "Γυμνή πόλη" [1948] που έδωσε όνομα στο γκρουπ του Τζον Ζορν, "Η λεωφόρος των κλεφτών" [1949] σε σενάριο του Αλβέρτου Ισαάκ Βεζυρίδη και "Η νύχτα και η πόλη" [1950] ως αποκορύφωμα, γυρισμένη στο [αμακάρθιστο] Λονδίνο. Στο Μπρόντγουεη ανέβηκε το θεατρικό Joy of the World [1948] και τα μιούζικαλ Magdalena [1948] και Two's Company [1952] με την Μπέτι Ντέηβις.
Ύστερα ήρθε ο ΜακΚάρθι με ψευδομάρτυρα τον σκηνοθέτη Έντουαρντ Ντμίτρικ και ο "κόκκινος" Ντασέν αναγκάστηκε να φύγει για το Παρίσι. Εκεί θα γυρίσει το πασίγνωστο "Ριφιφί" [1955] που θα του αποφέρει το βραβείο σκηνοθεσίας στις Κάνες. Κι ύστερα ήρθε η Μελίνα Μερκούρη στη ζωή του κι όλα άλλαξαν για πάντα. Μαζί έκαναν εννιά ταινίες: Ο Χριστός ξανασταυρώνεται [1956], Ο νόμος [1958], Ποτέ την Κυριακή [1960], Φαίδρα [1961], Τοπ Καπί [1964], 10.30 ένα καλοκαιρινό βράδυ [1966], Υπόσχεση την αυγή [1970], Η δοκιμή [1973] και Κραυγή γυναικών [1978]. Προσωπικά προτιμώ την τραγική "Φαίδρα", το "10.30" της Ντιράς, την αντιδικτατορική "Δοκιμή" και την "Κραυγή γυναικών".
Το 1962 προσπάθησε να επανέλθει στο Μπρόντγουεη αλλά το Isle of Children έκανε μόνο 11 παραστάσεις. Το 1967-68 κέρδισε επιτέλους αυτό που του αναλογούσε με την Illya Darling να κάνει 320 παραστάσεις και να μετασχηματίζεται σε "Ποτέ την Κυριακή" δυο χρόνια μετά. Ο Χατζιδάκις καταλαβαίνει το μοιραίο του λάθος και πουλάει άρον-άρον τα δικαιώματα των "Παιδιών του Πειραιά" ενώ αργότερα σπεύδει να τα αποκηρύξει. Το 1968 δέχεται την πρόταση της Παραμάουντ να σκηνοθετήσει πάλι για τον αμερικάνικο κινηματογράφο. Το αντιρατσιστικό Uptight! βυθίστηκε πριν καλά-καλά κάνει πρεμιέρα και το μόνο που διασώθηκε στη μνήμη των μεταγενέστερων ήταν το σάουντρακ των Booker T & the MGs. Στο Μπρόντγουεη επιστρέφει και πάλι το 1978 με την Μελίνα "Συντροφιά με τον Μπρεχτ".
Τελευταία του ταινία η αποκηρυγμένη [σειρά του τώρα πια] καναδική αποτυχία "Στα 16 γνώρισα τον έρωτα" [A circle of love, 1980] με τον Ρίτσαρντ Μπάρτον και την Τέιτουμ Ο'Νηλ. Την ίδια χρονιά σκηνοθετεί θεατρικά το "Γλυκό πουλί της νιότης" του Τένεσι Ουίλιαμς με Μελίνα και Γιάννη Φέρτη.
Το 1993 το 34ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τον τιμά με ένα συνολικό αφιέρωμα, όπου βλέπουμε όλες τις πρώτες του ταινίες, "Πράκτορας των ναζί", "Μετά την καταισχύνη", "Οι ερωτοδουλειές της Μάρθας", "Νέες ιδέες", "Ένα γράμμα για την Εύη", "Δυο έξυπνοι άνθρωποι" αλλά και όλες τις επόμενες μέχρι την "Κραυγή γυναικών". Στη "Λεωφόρο των κλεφτών" ακούγεται η εισαγωγή του "Μαύρη είν' η νύχτα στα βουνά". Είναι μια καλή πρόταση τώρα που μας πήραν φαλάγγι οι κλεφταράδες, κύριε Ντασέν.
Τελευταία του μεγάλη πράξη η συμμετοχή στην τριμελή επιτροπή για τη διεκδίκηση των μαρμάρων του Παρθενώνα από τη Βρετανία. Στο επιχείρημα ότι στο βρετανικό μουσείο τα βλέπουν πολλοί, είπε με χιούμορ και νόημα: "Τότε, ας τα στείλουμε στην Κίνα!" Πόσο επίκαιρο ακούγεται σήμερα που φτάσαμε πια στο σημείο να διεκδικούμε τα αυτονόητα!
