Bukowski: Born into this (DVD)
Προϊόν σκληρής και μακρόχρονης έρευνας, το οποίο αποφεύγει την παγίδα της μυθοποίησης. (Δυστυχώς εμφανίζεται και ο ακατονόμαστος). Της Νάντιας Πούλου
Το παρόν ντοκιμαντέρ βγήκε το 2003, σε παραγωγή Magnolia Pictures, μια εταιρεία που μας έχει δώσει κι ένα πολύ καλό ντοκιμαντέρ για τους Ramones. Παίχτηκε σε μερικά κινηματογραφικά φεστιβάλ (όπως το Sundance) και είχε κάποια υποτυπώδη διανομή, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ευτυχώς εδώ κι ένα μήνα περίπου κυκλοφορεί σε DVD (για την ώρα μόνο εισαγωγής, region 1 και χωρίς υπότιτλους). Λόγω του θέματος της ταινίας αλλά και των κριτικών που είχα διαβάσει, είχα εκτεθεί σε αρκετές προκαταλήψεις πριν καλά καλά την δω. Ποιες από αυτές επιβεβαιώθηκαν και ποιες όχι μετά το πέρας της; Έχουμε και λέμε, σε τυχαία σειρά:
- Tι; Εμφανίζεται κι ο Bono; Πάει η ταινία, καταστράφηκε!
- Ευτυχώς όχι όλη η ταινία, αλλά σίγουρα τα τμήματα στα οποία εμφανίζεται, με χάλασαν πολύ. Καταλαβαίνω ότι το όνομα του Bono στο εξώφυλλο προσθέτει κύρος, φήμη κι αγοραστές. Σ' έναν ιδεατό κόσμο όμως, η συμμετοχή του έπρεπε να έχει κοπεί από το πρώτο μοντάζ κιόλας.
Γιατί; Διότι η ταινία είναι βιογραφική και βρίθει ανθρώπων που έζησαν κοντά στο μακαρίτη (φίλοι, συνάδελφοι, συγγενείς, γυναίκες, φιλενάδες κλπ. κλπ.). Και το χειρότερο που μπορείς να κάνεις σε μια τέτοια βιογραφία είναι να βάλεις θαυμαστές να ευλογήσουν τα γένια του μακαρίτη. Ειδικά τον Bono. Ο οποίος είναι σαν τις γιαγιάδες που πήγαιναν παλιά στα μνημόσυνα μόνο και μόνο για να φάνε κόλλυβα. Όποιος γνωστός πέθανε τα τελευταία πέντε χρόνια, να κι ο Bono από κοντά να μας λέει τι θερμά αισθήματα έτρεφε για τον θανόντα, ακόμα και για άτομα με τα οποία τον συνδέει ουδεμία (καλλιτεχνική) σχέση. Όπως, επί του παρόντος, τον Bukowski.
Ξεκινάει, λοιπόν, ο Bono με ένα μεγαλοπρεπές "αγαπάω την Αμερική και την τέχνη της" (αυτά δεν τα λέει στον Guardian πάντως). Μετά πετάει μια λογοτεχνική ανάλυση η οποία είναι πιο ρηχή κι από τις αλυκές του Μεσολογγίου. Και μετά ... ωιμέ .. απαγγέλει. Για την περίσταση δεν διάλεξε ένα από τα ποιήματα του Bukowski τα οποία καταγγέλλουν φελλούς σαν την αφεντιά του. Διάλεξε ένα και-καλά-"πολιτικό" ποίημα και το διάβασε λες κι είναι ο προϋπολογισμός του Αλογοσκούφη. Κουνάει τους ώμους του ο Bono, μισοκλείνει τα μάτια του, μιλάει με στόμφο, αλλάζει κάπως τη χροιά της φωνής του, προσπαθεί, βάζει τα δυνατά του κι αυτό αποδεικνύει το πόσο νυχτωμένος είναι.
Όταν, αργότερα στην ταινία, μαθαίνουμε πώς του έκατσε τελικά και γνωρίστηκε με τον Bukowski, τον λυπόμαστε πραγματικά. Μα γιατί τούτος ο άνθρωπος ο οποίος βολτάρει με τον πλανητάρχη και τα τοπ μόντελς να έχει τόσο ανάγκη τη συσχέτιση με underground ανθρώπους; Και γιατί δεν το παίρνει απόφαση ότι το ένα αναιρεί το άλλο κι αντί αυτού προσπαθεί να προσθέσει underground παράσημα στους ώμους του πηγαίνοντας σε ...μνημόσυνα; Δεν καταλαβαίνει ότι το να λες ότι γνώρισες τον Μπους σημαίνει από μόνο του κάτι αλλά το να λες ότι γνώρισες τον Bukowski δε σημαίνει τίποτα;
Την απάντηση σ' αυτές τις ερωτήσεις τη δίνει ο ίδιος ο Bukowski στην τηλεφωνική του συζήτηση με τον Sean Penn:
Bukowski: "Where the hell are you?"
Penn: "I'm here in Dublin, with Bono."
Bukowski: "Who's Bono?"
- Tι; Εμφανίζεται κι ο Tom Waits; Αυτό μάλιστα!
- Ναι μεν, αλλά... Διότι κι ο κύριος Tom ένας θαυμαστής είναι. Μπορεί να τα λέει χίλιες φορές καλύτερα από τον Bono και να έχει ένα λόγο παραπάνω να είναι εκεί, μια και η επιρροή τού Bukowski στον Tom Waits είναι παραπάνω από εμφανής - κι όχι μόνο στον τρόπο απαγγελίας. Αλλά και χωρίς τον Waits δεν θα έχανε σε τίποτα η ταινία. Λόγω προσωπικής συμπάθειας όμως, άστον κύριε σκηνοθέτα, μην τον κόβεις.
- Ωχ, καλά, θα βγούνε όλοι τώρα και θα λένε το κοντό και το μακρύ τους . Αν ζούσε ο Bukowski θα την είχε απορρίψει την ταινία.
- Κι όμως, αυτό δεν ισχύει. Γιατί ο Βukowski δεν είπε ποτέ όχι στην κάμερα (έστω κι αν την έφτυνε αμέσως μετά), η ίδια η ταινία είναι η απόδειξη. Και γιατί τελικά οι άνθρωποι που μιλάνε στο Born Into This, ούτε αναιρούν το μύθο, ούτε τον ενισχύουν. Αν ο θεατής έχει μυαλό και γνώση δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από τους φίλους και τους εχθρούς τού Bukowski - αν είναι δυνατό. Ας είναι καλά κι ο Dullaghan, ο οποίος με περισσή μαεστρία μπλέκει εικόνες και λόγια του Bukowski στην ταινία, κρατώντας έτσι την ισορροπία στο μοίρασμα αλλά αφήνοντας το εκτόπισμα του Bukowski να γύρει τη ζυγαριά προς το μέρος του. Μια προκατάληψη του στυλ "αυτό θα το απέρριπτε ο Bukowski" είναι σε τελική ανάλυση τόσο αφελής όσο και το να νομίζεις ότι οι διάσημοι δεν πεθαίνουν ποτέ.
- Τελικά είναι τόσο άσχημες οι γυναίκες του Bukowski όσο λένε;
Και βάλε... Εκτός από κάποια νυμφίδια που την εποχή τής πρώτης δόξας του (και της σεξουαλικής απελευθέρωσης) φαντασίωναν μαζί του. Αλλά οι άλλες, οι γυναίκες του, ειδικά τώρα που είναι γριές είναι τόσο μυθικά άσχημες, τόσο πρωτόλεια πειραγμένες ώστε τελικά όχι μόνο μας λύνεται η εν λόγω απορία αλλά και δεν έχει σημασία πια. Αν δεν καταλάβατε, αυτό είναι άλλο ένα θετικό επίτευγμα του εν λόγω ντοκιμαντέρ το οποίο δίνει αρκετή τροφή στα ριάλιτι ένστικτά μας - ίσα ίσα για να το βουλώσουν και να μην μας παίρνουν τα αυτιά με την πείνα τους. (Βέβαια αυτό προϋποθέτει μια άλφα ανοχή στην ασχήμια αλλά και μια πείρα στο μανιπουλάρισμα κι αυτής και της ομορφιάς για χάρη τής δύναμης. Τι εννοώ; Ο μέσος αρσενικός blogger της μεταμοντέρνας εποχής μας, θα επέμενε υποθέτω στο Άρειο πρότυπο του "πάση-θυσία-ομορφιά" και θα έγραφε τριάντα ποστ μόνο και μόνο για τα γένια μιας από τις γυναίκες του Bukowski, αγνοώντας τις ομηρικές μάχες που παίχτηκαν πίσω από κάθε τρίχα τους.)
- Όταν είναι καλή η ταινία, τα bonus των DVD είναι άχρηστα.
- Απολύτως σωστό. Έτσι κι αυτό το DVD έχει ένα σωρό "δώρα" πέρα απ' την ταινία: ανέκδοτα ποιήματα (κι άλλα;), τον Waits και τον Bono (άντε πάλι) ν' απαγγέλουν, τον σκηνοθέτη να λέει τον πόνο του κλπ. κλπ. Αλλά έλα που η ταινία είναι τόσο καλή κι επιτυχημένη σ' αυτά που θέλει να πετύχει, ώστε όταν τη δεις το μόνο που θέλεις να κάνεις είναι να πας στο μπαρ της γειτονιάς για να φιλοσοφήσεις την κατάσταση με το φιλαράκι σου. Οπότε για τα bonus δεν ξέρω να σας πω τίποτα, ίσως σε κανένα γριπιασμένο χειμωνιάτικο απόγευμα να βάλω κάτι να παίξει, αλλά κι αυτό χλωμό.
- Τελικά μας αποκαλύπτει η ταινία τι κάνει τη χήρα να ξεχωρίζει από τις άλλες;
- Ε, ας αφήσω και κάτι αναπάντητο, να μην τα αποκαλύψω κι όλα. Όπως βλέπετε, στο παρόν κείμενο προσπάθησα να μην αναφερθώ στα περί Bukowski και την "ουσία" της ταινίας, για να μην σας πάρω τα αυτιά με προσωπικές ερμηνείες. Όσοι είναι να ψάξουν την ταινία, ξέρουν γιατί θα τη δουν κι επαφίεται σ' αυτούς αν θα κάνουν μια παρόμοια άσκηση στις προκαταλήψεις τους. Τα υπόλοιπα, είπαμε, είναι για συζητήσεις με τα φιλαράκια μας κι όχι για εκθέσεις.
Έναν επίλογο όμως, το χρωστάω στην δημοσιογραφική δεοντολογία. Το Born Into This, λοιπόν, είναι ένα τίμιο ντοκιμαντέρ, προϊόν σκληρής και μακρόχρονης έρευνας, το οποίο αποφεύγει την παγίδα της μυθοποίησης αλλά και της αναίτιας ("ακαδημαϊκής") απόστασης από το προς εξέταση αντικείμενο. Μέσα από τις εικόνες του αναδεικνύεται ανάγλυφα η λυσσώδης άρνηση του Bukowski να παραδοθεί στην παραμικρή κίνηση που θα σήμανε το θάνατο μιας προαναγγελθείσας ιδιοσυγκρασίας. Έστω κι αν αυτή η επιμονή σημαίνει ότι δεν ήταν γραφτό να λύσει το μέγα παράδοξο της γενιάς του, απλά να το καταγγείλει μ' έναν καινοτόμο τρόπο. Σε μια εποχή σαν τη δικιά μας, όπου θεωρείται μαγκιά το να αλλάζει κάποιος χαρακτήρα κάθε εξάμηνο κι όπου το παρελθόν γράφεται όχι με πράξεις κι επιλογές αλλά με posts σε blogs, η μορφή-ογκόλιθος του Bukowski στην παρούσα ταινία είναι μια αντίθεση από την οποία μπορούμε να μάθουμε πολλά.
Αλλά θα ήταν καλό το μάθημα να μην κυλίσει σε υπερβολές κι επιφανειακές μιμήσεις. Είπαμε, το παράδοξο δεν έχει λυθεί ακόμα και τη γενιά μας δεν την βλέπω να χολοσκάει και πολύ για να το λύσει.