Neil LaBute : πρόστυχα λόγια σ' εποχές ταραγμένες

Για τον σκηνοθέτη Νηλ Λαμπιούτ ελάχιστα είναι γνωστά. Το σίγουρο είναι ότι γεννήθηκε το 1963 και έχει κάνει πανεπιστημιακές σπουδές στο θέατρο και το σινεμά. Έχει γράψει επίσης αρκετά θεατρικά έργα, μεταξύ των οποίων είναι τα "Lepers", "Rounders" και "Bash". Η σεναριακή του επιδεξιότητα είναι το βασικό του ατού, σε μια εποχή που τα καλά σενάρια μετριούνται στα δάχτυλα. Το 1991, όντας φοιτητής θεάτρου στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης ανεβάζει το έργο του "Filthy talk for troubled times", όπου πέντε άντρες σ' ένα μπαρ συζητούν για σεξ και πολιτική. Ένας εξ αυτών ισχυρίζεται ότι οι ομοφυλόφιλοι που έχουν AIDS, τά 'θελαν και τά 'παθαν. Κάποιος θεατής τότε εξανίσταται και φωνάζει "Σκοτώστε τον συγγραφέα του έργου!" Ο Λαμπιούτ, που βρίσκεται πάνω στη σκηνή ως ηθοποιός, υποδαυλίζει με διαστροφικό χιούμορ το πλήθος λέγοντας "Έχω την αίσθηση ότι ήθελε να πει: Ας τον βρούμε κι ας τον καθαρίσουμε! Ας πάρουμε τους πυρσούς μας κι ας κατεβούμε στη σκηνή - νομίζω ότι κάπου εδώ τον είδα να τριγυρίζει!"

Στο σινεμά πρωτοεμφανίστηκε με την "Παρέα των ανδρών" (In the company of men, 1997), που συμμετείχε διαγωνιστικά και στο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το έργο τό 'χε γραμμένο από τον πρώτο κύκλο των θεατρικών του σπουδών και η πραγμάτωσή του κόστισε μόλις 25.000 δολάρια. (Τα χρήματα προήλθαν από τις ασφάλειες δύο αυτοκινητιστικών ατυχημάτων που είχαν κάποιοι φίλοι του). Φανταστείτε το ψυχρό κτίριο μιας πολυεθνικής. Όλα είναι στεγνά και αποστειρωμένα, ταμένα στο βωμό της απόλυτης εργασιομανίας. Δυο πωρωμένοι αρσενικοί γιάπηδες, που φτάνουν εδώ για ενάμισι μήνα, στήνουν ένα αδίστακτο παιχνίδι με θύμα μια κωφή ανυποψίαστη γραμματέα. Έχουν σκοπό να την αποπλανήσουν διαδοχικά, να της φουσκώσουν την αυτοπεποίθηση και την εγωπάθεια και μετά να την εγκαταλείψουν ταυτόχρονα. Στο πρόσωπό της εκδικούνται όλες τις γυναίκες που τους πλήγωσαν συναισθηματικά. "Θα ψάχνει απεγνωσμένα για τα υπνωτικά της σε λιγότερο από μια βδομάδα, κι εμείς θα το λέμε και θα γελάμε ως τα βαθιά μας γεράματα" λέει ο πρεσβύτερος εκ των συνωμοτών, που τον υποδύεται ο Άαρον Έκαρτ.

Όμως τα πράματα δεν είναι τόσο απλά όσο νομίζει. Ακολουθούν διαδοχικές εκπλήξεις που μας κρατούν με το στόμα μόνιμα ανοιχτό. Η τελική ανατροπή έρχεται σαν γροθιά στο στομάχι. Διότι όταν νομίζουμε ότι διαλέγουμε κάποια, δεν υποπτευόμαστε ότι αυτή μπορεί να μας έχει διαλέξει από πριν. Η ταινία βρέθηκε τελικά στις λίστες πολλών κριτικών και κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας στο Sundance. Το κοινό δέχτηκε σοκαρισμένο τα απανωτά χτυπήματα και αντέδρασε ακόμα πιο βίαια από το θέατρο. Αισθήματα μίσους εκφράστηκαν για τον Άαρον - όχι μόνο για τον ρόλο που ενσαρκώνει - και κάποια γυναίκα απείλησε να του αποκόψει την δυνατότητα να τεκνοποιήσει. Ο δε δημιουργός χαρακτηρίστηκε επιεικώς μισογύνης και χαζοβιόλης. Η πρώτη μπόμπα είχε σκάσει.
Τον επόμενο χρόνο ο χειρούργος Νηλ, επιχειρεί μια ακόμη βαθύτερη τομή. "Δεν ξέρω αν υπάρχει πραγματικά κατάλληλη χρονική στιγμή για την έξοδό της. Να είναι η πρώτη κακόθυμη και άβολη ταινία του καλοκαιριού ή η πρώτη κακόθυμη και άβολη ταινία του φθινοπώρου. Ή μήπως νά 'ναι η πρώτη ταινία εκτός χριστουγεννιάτικου κλίματος;" αναρωτιέται. Τελικά το συνταρακτικό "Γείτονες κι εραστές" (Your friends & neighbors, 1998) έρχεται καλοκαιριάτικα να χωθεί ανάμεσα στις νεανικές κωμωδίες (Κάτι τρέχει με τη Μαίρη) και τις εκρηκτικές περιπέτειες (Γκοτζίλες και Αρμαγεδδώνες). Κάποιοι το αποκαλούν "Σεξ, ψέματα και βιντεοταινίες" της χρονιάς ή ακόμα και ένα νέο "Ποιος φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ;" Οι διάλογοί του είναι εσωτερικοί μονόλογοι, οι σχέσεις των δυστυχισμένων προσώπων είναι αδιέξοδες και η ψυχρότητα και φυσικότητά τους σοκάρουν ξανά. Ο Μπέκετ είναι ωσεί παρών και η ταινία χαρακτηρίζεται ακατάλληλη γιατί οι λέξεις είναι κοφτερές σαν μαχαιριές.
Η παρέα των στυγνών και αδίστακτων μεγαλώνει. Η ηθική αλέθεται από δυο συμπληγάδες και κονιορτοποιείται. Η σκόνη της πασπαλίζεται στις πράξεις και τις σκέψεις των κατοίκων ενός ψυχρού σαρκικού κόσμου. Τον ρόλο του κακού αναλαμβάνει εδώ ο Τζέησον Πάτρικ, ο οποίος με εκπλήσσει με την επιλογή του αυτή, μια και δεν τον είχα σε μεγάλη υπόληψη από τους παρελθόντες ρόλους του. Ο χαρακτήρας του ωστόσο διαφέρει από τον ψευταρά της "Παρέας". Αυτός εδώ είναι τραχύς ευθύς και όχι ψεύτης, θά 'θελε να είναι όμως. Ο "λαομίσητος" Έκαρτ περιορίζεται στο ρόλο ενός απατημένου συζύγου. Εξίσου σπουδαίες ερμηνείες χαρίζουν ο Μπεν Στήλερ και η Ναστάζια Κίνσκι. Το ανοικτό τέλος υποψιάζει τον θεατή και τον γεμίζει με τρόμο η σκέψη ότι αυτά μπορεί να συμβαίνουν γύρω ή δίπλα του ή μέσα του. Κανένας δεν θέλει να βρεθεί σε δύσκολη θέση, αλλά κάπου εκεί ξεκινάει η κάθαρση.

Στο στιλ του Μάμετ και της πρώτης του ταινίας, έγραψε μια σειρά μονόπρακτων με τίτλο "Bash: πρόσφατα έργα". Πρόκειται για θεατρικά παιχνίδια όπου οι άνδρες είναι πότε διπρόσωπα γουρούνια και πότε επιλήσμονες κερατωμένοι σύζυγοι. Ο μισογυνισμός "καλόκαρδων" ανθρώπων που μισούν τον εαυτό τους, συγκαλύπτει την απέχθεια για το σεξ σε μικρά συμμαζεμένα φεμινιστικά πακετάκια. Τα κύματα αντιδράσεων που προκάλεσε στους δασκάλους του ήταν αλλεπάλληλα. Όλοι παραδέχονταν εμμέσως το ταλέντο του αλλά δεν συμφωνούσαν άμεσα με τις ανορθόδοξες τεχνικές και την αντισυμβατική του γραφή. "Το πιο ενοχλητικό είναι ότι τους ανάγκασε να σκεφτούν, παρά την θέλησή τους" σχολιάζει κάποιος καθηγητής του. Σκεφτείτε τι έχει να γίνει τώρα που πρόκειται να τα μεταφέρει στην τηλεόραση (μέσα στο 2000).
Στην τελευταία του ταινία, την "Νοσοκόμα Μπέτι" (Nurse Betty, 2000) ο Λαμπιούτ αποφασίζει να "καθαρίσει" τον κακό Άαρον Έκαρτ και μάλιστα από την αρχή. Η Μπέτι (Ρενέ Ζελβέγκερ) είναι μια σερβιτόρα, η πεμπτουσία της μετριότητας, που λατρεύει έναν καρδιοχειρούργο (Γκρεγκ Κηνίαρ) που τον βλέπει καθημερινά στην σαπουνόπερα "A reason to love". Ο άντρας της (Έκαρτ) είναι πωλητής μεταχειρισμένων αμαξιών, βαρετός και απόλυτα μη ερωτεύσιμος. Το φόνο του από δυο επαγγελματίες (Μόργκαν Φρήμαν, Κρις Ροκ) βλέπει άθελά της η αθώα Μπέτι και αυτόματα φαντασιώνεται πως είναι νοσοκόμα στην κλινική του αγαπημένου της. Αρχίζει τότε ένα τρελό ταξίδι στην Καλιφόρνια για να τον βρει, με τους φονιάδες να την ακολουθούν πιστεύοντας ότι είναι εγκέφαλος του εγκλήματος.

Πρώτη φορά ο σκηνοθέτης ασχολείται με σενάριο γραμμένο από άλλον. Οι διάλογοι είναι πιο ανάλαφροι, το χιούμορ παραμένει μαύρο, αλλά το γέλιο δεν παγώνει. Η δομή του έργου κλείνει δηλαδή περισσότερο προς το σινεμά και αυτό είναι μια αλλαγή μάλλον αναγκαία για την ανανέωση του θεατροτραφούς Νηλ. Οι κινηματογραφοφιλικές αναφορές κινούνται σε δύο άξονες. Πρώτα η άμεση σχέση με τον "Μάγο του Οζ", η μεταμόρφωση της Μπέτι και η είσοδός της σε έναν κόσμο μαγικό, όπου η παραίσθηση αντικαθιστά την πραγματικότητα. Έπειτα η αντιστικτική ισορροπία ανάμεσα στο μελόδραμα και το γουέστερν, χωρίς ποτέ να τα προσεγγίζει οριστικά. Το μελόδραμα, είδος καθαρά γυναικείο που ταιριάζει στην ηρωίδα, εσωτερικό και εγκλωβιστικό, την έχει σχεδόν περιχαρακώσει. Το γουέστερν, απ' την άλλη, καθαρά εξωστρεφές, δυναμικό, αχανές χωρικά, ελεύθερο από τις συμβάσεις της πόλης, φέρεται από τους εκτελεστές και από το ίδιο το τοπίο.
Το νέο του σχέδιο διαβάζω πως είναι η μεταφορά στην οθόνη της νουβέλας "Possession" της A.S. Byatt, που κινείται στην βικτοριανή εποχή. "Κατά κάποιον τρόπο ο συγγραφέας είναι ένας θεός, τουλάχιστον για το σύμπαν των έργων του. Και καθώς έχω μεγαλώσει σε ένα χριστιανικό περιβάλλον, έχω τάση να υπακούω στον θεό τις περισσότερες φορές". Δυο λαγωνικά των βιβλίων ανακαλύπτουν το ερωτικό μυστικό δυο βικτοριανών ποιητών και παγιδεύονται από τα ερωτικά τους μάγια. Πρωταγωνιστούν ο αγαπημένος του Άαρον Έκαρτ και η αγαπημένη μας (;) Γκουίνεθ Πάλτροου. Ο συνδυασμός θεατρικής παιδείας, ποίησης, ανήσυχου πνεύματος και έρωτα εποχής είναι σίγουρα ορεκτικός. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται να το μετασχηματίσει σε εικόνες ένα διαταραγμένα ανήσυχο πνεύμα.
Φανταστείτε λοιπόν έναν γεματούλη γυαλάκια με γυναίκα και δυο παιδιά, που δίδασκε κάποτε θέατρο σε δυο σχολές, να οραματίζεται έναν τέτοιο κόσμο και να δυναμιτίζει το σεξισμό και την φαλλοκρατία σαν ψαριανός μπουρλοτιέρης. Να ενοχλείται από τις κάθε είδους "βιτρίνες", είτε εταιρικές, είτε πολιτικώς ορθές, είτε σεξουαλικές, και να θέλει να τις κάνει θρύψαλα. Να είναι είρωνας, σαρκαστικός και να εμπνέεται από τη μιζέρια του καθωσπρεπισμού μας. Και να είναι και μορμόνος, συν τοις άλλοις. "Νομίζω πως του αρέσει η ειρωνεία ως συνδυασμός θεού και ανθρώπου, υποκρισίας και προδοσίας" λέει ο φίλος του Έκαρτ, επίσης μορμόνος. "Η ακαμψία και οι αντιφάσεις της θρησκοληπτικής σκέψης είναι το έναυσμα της τέχνης του."

Ταινίες
In the company of men (1997)
Your friends & neighbors (1998)
Nurse Betty (2000)
Bash: latterday plays (2000) για την τηλεόραση
Possession (2001)

Πηγές
Μπουκέτο συνεντεύξεων
Video-Συνέντευξη στο film.com
Συνέντευξη στο Onion
Κι άλλη συνέντευξη;
O LaBute στο Eonline
O LaBute στο Imdb
O LaBute στο Sundance Channel
Ποιος είναι επιτέλους ο Neil LaBute στο Dallas Observer
Nurse Betty official site
Nurse Betty στο Upcoming Movies
Nurse Betty στο Rotten Tomatoes
Nurse Betty στο Yahoo
Nurse Betty στο Imdb
Nurse Betty στο msn
Ask a hitman
Possession στο ContentVille

ΥΓ1: Μια ιδέα που είχε έτσι γι' αστείο στους "Γείτονες κι εραστές", ήταν μια μουσική επένδυση όπου οι Apocalyptica παίζουν Metallica σαν να ήταν Schubert.
ΥΓ2: Ο Τζέησον Πάτρικ συμμετείχε και στην παραγωγή στους "Γείτονες κι εραστές".