Σινέ-MiC

Η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου απονέμει το βραβείο καλύτερου ελληνικού ντοκιμαντέρ του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης σε μια ταινία, η οποία ανανεώνει τη γραφή του Καζαντζάκη μέσα από τη χρήση της φωνής του Γιάννη Αγγελάκα και τη σκηνοθετική ευελιξία με την οποία μεταφέρει την παραδοσιακή Ιαπωνία στην καπιταλιστική εκδοχή του σήμερα.

Γέφυρα του παρελθόντος αιώνα με τον τρέχοντα 21ο αποτελούν τα τελευταία αυτά ταξιδιωτικά κείμενα, του πολυταξιδεμένου Νίκου Καζαντζάκη και της γυναίκας του Ελένης.

Το πρώτο, μοναχικό, δημοσιευμένο το 1935, μετά το κραχ του 1929 το οποίο έφτασε στην Ελλάδα με χρονοκαθυστέρηση. Δηλώνοντας "άεργος και ποιητής", φανερά απογοητευμένος, διαπλέει το Σουέζ και τον Ινδικό και διατρέχει τη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, με την προσμονή ότι "οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος". Την ελπίδα της σάκουρα [η ανθισμένη κερασιά] διαδέχεται το καρόσι [θάνατος γυναίκας από εξάντληση λόγω υπερβολικής εργασίας], οι θλιβεροί κουλήδες [ο τόνος στην παραλήγουσα] και η καταβαράθρωση στον καιάδα της Γιοσιβάρα, του απέραντου καταφώτιστου δρόμου με τα πανομοιότυπα στερεότυπα "δοχεία ηδονής".

Το δεύτερο ταξίδι [1957, καταγεγραμμένο μεταγενέστερα από την Ελένη] έρχεται μεταπολεμοκά, σε φάση ανασυγκρότησης, γίνεται αεροπορικώς μετά συνοδείας, αλλά βρίσκει εμπρός του μια Χιροσίμα, ένα Ναγκασάκι [με τα τραγικά τους παρεπόμενα] και τη θανατηφόρα ασιατική γρίπη εν εξελίξει. Η στωικότητα του μέγα Βούδα κατατρέχει τον συγγραφέα που μοιάζει να αναζητά πνευματική λύτρωση από τον μάταιο τούτο κόσμο.

Ο ερευνητής-ντοκιμαντερίστας Άρης Χατζηστεφάνου [Χρεοκρατία, Καταστρόικα, Φασισμός ΑΕ, This Is Not a Coup, Make the economy scream] αποθησαυρίζει τις δυο αυτές περιηγήσεις, με αντίβαρο την κοντραμπάσα, πικρή και βαριά ανάγνωση του Αγγελάκα, ενώ ακούμε την αφήγηση της Ελένης δια στόματος Όλιας Λαζαρίδου: Ο μικρός λαός σε καμιά χώρα δε θέλει τον πόλεμο, μοιάζει να σκέφτεται ο Καζαντζάκης.

Εικόνες του τότε παραβάλλονται με πολυμεσικό κολάζ του παρόντος [σε εξαίρετο μοντάζ του Άρη Τριανταφύλλου] και πλημμυρίδα συνειρμών μάς μεταφέρει από τη σύγχρονη Ιαπωνία στην κακοποιητική παγκοσμιοποίηση και τις αλυσιδωτές συνέπειές της. Πατήσαμε σε ένα βιβλίο, το οποίο έρχεται ύστερα από μία οικονομική κρίση, στα πρόθυρα ενός παγκοσμίου πολέμου, ενώ μιλάει και για μία πανδημία. Ζήσαμε την κρίση, ζήσαμε την πανδημία, ας ελπίσουμε να μην έχουμε και έναν παγκόσμιο πόλεμο... δήλωσε ο σκηνοθέτης κατά την παραλαβή του βραβείου της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ.

Δυο εμβληματικές ταινίες δανείζουν εικόνες στη διπλή αυτή διαδρομή. Το πρώτο μέρος στοιχειώνει η Μετρόπολις [Metropolis, 1927] του Φριτς Λανγκ, ο απόλυτος εφιάλτης της ρομποτοποίησης. Στο τελευταίο μισό μια παραγνωρισμένη μεταπυρηνική ταινία με την υπογραφή του Ακίρα Κουροσάβα αποκαλύπτει τον προσωπικό τρόμο του συγγραφέα: Ζω με τον φόβο [I Live in Fear /Ikimono no kiroku, 1955].

Πανάξια λόγου η εμπνευσμένη μουσική επένδυση του Rsn, ο τρίτος Άρης αυτού του δημιουργικού ντοκιμαντέρ [Άρης Αζιλαζιάν]. Όχι μόνο χορογραφεί ιδανικά το Τελευταίο ταξίδι, αλλά υπογραμμίζει τις αντιθέσεις και τις εναλλαγές ρυθμού και φωνής με τρόπο πρωτότυπο και ακουστικά δυναμικό. Άλλωστε, οι τρεις Άρηδες κι ο Αγγελάκας γνωρίζονται και συνεργάζονται ήδη από τη Χρεοκρατία [2011].

Και μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση: ο Καζαντζάκης ονομάζει την Ιαπωνία "τέταρτη γοργόνα". Ποιες είναι οι τρεις πρώτες κατά τον συγγραφέα; Κίνα, σοβιετική Ρωσία, Αμερική!!!