Η Πολιορκία της Κορίνθου

Είναι δύσκολο να κοιτάξουμε τον τόπο μας με τα μάτια των Ευρωπαίων φιλελλήνων του 19ου αιώνα. Μπορεί να κολακευτούμε –έως και ασύστολα– αλλά κάπου, κάπως, ελλοχεύει η αίσθηση ότι δεν βλέπουμε το ίδιο πράγμα.

Εν προκειμένω, είναι συγκινητικό ότι ολάκερος Τζοακίνο Ροσίνι (Gioachino Rossini) έκατσε κι έφτιαξε μια τόσο φλογερά φιλελληνική όπερα σαν την Πολιορκία της Κορίνθου (Le Siège de Corinthe), ώστε να εκφράσει τον θαυμασμό και την αλληλεγγύη του στην εξεγερμένη Ελλάδα του 1821 και ειδικότερα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Mάλιστα, η αλληλεγγύη πήρε και έμπρακτη μορφή ενίσχυσης, καθώς στα πλαίσια μιας ζωντανής παρουσίασης λέγεται ότι συγκεντρώθηκαν περί τα 30.000 φράγκα, ποσό ιδιαίτερα μεγάλο για εκείνα τα χρόνια.

Παρά ταύτα, η πρωταγωνίστρια έχει ένα όνομα (Παμύρα) που δεν αντιστοιχεί σε τίποτα το ελληνικό, ενώ η Κόρινθος του Κλεομένη –μια αλληγορία για το Μεσολόγγι– μοιάζει λες και χρονομεταφέρθηκε στο 1459 από την αρχαιότητα. Πουθενά δεν εντοπίζεται δηλαδή κάτι που να παραπέμπει στο Βυζάντιο, στο Δεσποτάτο του Μυστρά ή γενικότερα στον μεσαιωνικό κόσμο του Ματθαίου Ασάν, ο οποίος στάθηκε απέναντι στον Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή ως τελευταίος υπερασπιστής της πελοποννησιακής πόλης. Αντίθετα, οι ιστορικές αναφορές των οπερατικών ηρώων ανατρέχουν στον Μαραθώνα και στις Θερμοπύλες. Η Δυτική φαντασία υπερκαλύπτει λοιπόν την πραγματικότητα, είτε μιλάμε για την Ελλάδα του 1459, είτε για την Ελλάδα του 1826.

Εξίσου δύσκολα, πάντως, στήνεις και όπερα σε συναυλιακή μορφή. Το Ολύμπια μπορεί να ξαναζεί και να ελπίζει ότι θα συνεχίσει μια ένδοξη ιστορία, εντούτοις η σκηνή του παραμένει μικρή για τέτοια θεάματα· ακόμα κι αν επεκτάθηκε λίγο, σε σχέση με το παρελθόν. Κατελήφθη έτσι εξ ολοκλήρου από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ και τη Χορωδία του Δήμου Αθηναίου, με τους μεν σολίστ να εμφανίζονται στο μπροστινό μέρος –ενώπιον αναλογίων, με λιγοστά περιθώρια κινήσεων– τη δε Ροδούλα Γαϊτάνου να αποπειράται να αντικαταστήσει τα σκηνικά μέσω της δουλειάς επτά εικαστικών (Λυδία Βενιέρη, Κλειώ Γκιζελή, Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, Νίκος Παπαδόπουλος, Χρήστος Αθανασιάδης, Χαρά Πιπερίδου & Μανταλίνα Ψωμά), η οποία προβαλλόταν σε οθόνη, αντιστοιχώντας στο ξεδίπλωμα και στις κλιμακώσεις της δράσης.

Παρά το στρίμωγμα, η προσπάθεια αποδείχθηκε αναλόγως γενναία αυτής των ηρώων του έργου για την υπεράσπιση της Κορίνθου κόντρα στους Οθωμανούς. Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του Ολύμπια Olivier Descotes προνόησε ώστε να ακούσουμε την όπερα στην πρωτότυπη γαλλική της εκδοχή –παρουσιάστηκε στη χώρα μας για πρώτη φορά, σημειωτέον– η Έφη Γιαννοπούλου πρόσφερε μια πολύ καλή μετάφραση του λιμπρέτο, ενώ ο μαέστρος Γιώργος Πέτρου διηύθυνε θαυμάσια την ορχήστρα και τη χορωδία, που με τη σειρά τους έδειξαν εξοικειωμένες με τη δραματικότητα, τον όγκο και τη μελωδική λαμπρότητα του Ροσίνι ήδη από την εισαγωγική ουβερτούρα. Πέτυχαν έτσι να ζωντανέψουν τη «σαματατζίδικη» αίσθηση στην οποία αναφέρθηκε κάποτε ο Εκτόρ Μπερλιόζ, στοιχείο που για εκείνον ήταν βέβαια επιλήψιμο, μα πλέον λαμβάνεται νομίζω ως κοπλιμέντο προς τις καινοτόμες (τότε) ενορχηστρώσεις του Ροσίνι.

Η γενναιότητα, όμως, δεν οδηγεί πάντα σε θριάμβους.

Τη Χριστίνα Πουλίτση την έχω θαυμάσει επί σκηνής, μα στην Πολιορκία της Κορίνθου δεν μου άρεσε. Τραγούδησε ωραία στο δεύτερο τμήμα –ιδιαίτερα στην επίκληση προς τη νεκρή μάνα– αλλά τόσο η ερωτική, όσο και η ηρωική πτυχή της Παμύρα ισοπεδώθηκαν λόγω της καθήλωσης σε μια μόνιμη θαρρείς απελπισία. Ο Νεοκλής του Sergey Romanovsky στόχευσε προς μια εσωτερικότητα που περιέργως ουδέποτε κατακτήθηκε με δεδομένη την εξοικείωση του Ρώσου τενόρου με τον ρόλο, ενώ ο Κλεομένης του John Irvin αποτυπώθηκε μονοκόμματα αυστηρός, παρά τις εν γένει κομψές του μουσικές φράσεις. Στη δεύτερη πράξη, βέβαια, είναι αλήθεια ότι έβαλαν όλοι τα δυνατά τους, αγγίζοντας την τελειότητα μιας συναυλιακής όπερας, από την άποψη ότι μας έκαναν να ξεχάσουμε ότι δεν υπήρχαν σκηνικά. Συνολικά, ωστόσο, η παράσταση σώθηκε αφενός από τον Nahuel Di Pierro, ο οποίος στάθηκε καταπληκτικά ως Μωάμεθ Β΄ τόσο στα πιο στεντόρεια, όσο και στα πιο αβρά σημεία του ρόλου, αφετέρου από τη δύναμη πυρός του Χριστόφορου Σταμπόγλη, που έπλασε έναν βροντερά επιβλητικό Ιέρωνα.

Δεν ήταν μόνο ζήτημα διανομής, πάντως. Η διεθνώς διακριθείσα Ροδούλα Γαϊτάνου εξάντλησε τη φαντασία της προκειμένου να αντικαταστήσει τα οπτικά στοιχεία της παράστασης και δεν ήταν λίγες οι στιγμές που κατόρθωσε να δέσει την Πολιορκία της Κορίνθου με μια αίσθηση μοντέρνας περφόρμανς. Όσο κι αν θαύμαζες όμως τη ματιά της, έλειπε εν τέλει κάτι κρίσιμο. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ιταλική εκδοχή της ίδιας όπερας παρουσιάστηκε το 2002 στην αρχαία Κόρινθο, οπότε υπάρχει αναπόφευκτο μέτρο σύγκρισης. Έστω κι αν είναι άγνωστο στη νεότερη φουρνιά δημιουργών και δημοσιογράφων, ίσως και λησμονημένο πια από τους παλαιότερους, ως ψηφίδα στο μωσαϊκό μιας Ελλάδας που μοιάζει πλέον με μακρινή ανάμνηση.

Εκείνη λοιπόν η εντυπωσιακή σκηνή με φόντο τη φωταγωγημένη Ακροκόρινθο, οι εναλλαγές των σκηνικών και τα υπέροχα ιταλικά κοστούμια του οίκου Arrigo θυμίζουν ότι, καλώς ή κακώς, όπερα σημαίνει (και) σκηνικά, κοστούμια, χρώμα, κίνηση, θεατρικότητα. Τέτοια στοιχεία δεν γίνεται ούτε να υποκατασταθούν, ούτε να αντικασταθούν. Ακόμα κι αν η επισήμανση αδικεί εν μέρει την τίμια και σε αρκετά πράγματα πετυχημένη προσπάθεια που είδαμε στο ανανεωμένο Ολύμπια.

Φωτογραφίες 1,3: Νικόλας Κομίνης