Γιατί κανείς εδώ δεν τραγουδά, κανένας δεν χορεύει;

Για να μνημονεύσω μία από τις πιο συγκινησιακά δυνατές δράσεις της αμφιλεγόμενης Μαρίνας Αμπράμοβιτς: ο καλλιτέχνης είναι παρών. Ή εν προκειμένω, παρόντες. Και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι' αυτό. Meine Damen und Herren: Die Mensch-Maschine. Kraftwerk (για πάμε όλοι μαζί, Κράφτβερκ και ουχί -γουέρκ, δεν είναι δα και τόσο δύσκολο, δεν είναι και ...Einstürzende Neubauten). Οι Kraftwerk λοιπόν είναι εδώ, ή εν πάση περιπτώσει ότι έχει απομείνει από την "τετράς την ξακουστή του Ντίσελντορφ" μετά από μια σειρά διόλου βελούδινων αποχωρήσεων, με τελευταία και καθοριστική αυτή του ιδρυτικού συνοδοιπόρου Florian Schneider εδώ και κοντά μια δεκαετία ήδη. Τώρα έχει απομείνει να περιφέρει το όνομα ο έτερος Καππαδόκης Ralf Hütter (πάντα παρών, πλην ενός μικρού διαλείμματος στις αρχές των 70s που λίγοι το θυμούνται και σπανίως αναφέρεται). Μαζί του δύο παλιοί συνεργάτες της ομάδας του Kling Klang Studio, οι Fritz Hilpert και Henning Schmitz, και ένας αρκετά νεότερος (γεννημένος το '69), ο Falk Grieffenhagen, που είναι και ο βασικός υπεύθυνος για το οπτικό μέρος.

Οι Kraftwerk λοιπόν είναι εδώ, κι ας έχουν περάσει τα χρόνια, κοντά 50 (!) από το πρώτο τους άλμπουμ, πλησιάζουν τη "χρυσή" επέτειο που λεν και οι Αμερικάνοι. Και 13 από την τελευταία επίσκεψη στα μέρη μας, λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πάνω σε ένα άλλο Ολυμπιακό ακίνητο. Τούτοι την φορά είμαστε πολλοί (λίγη ώρα πριν την έναρξη ανακοινώνεται το sold-out), πολύ περισσότεροι από την προηγούμενη, 13 χρόνια πίσω (τότες βλέπετε δεν υπήρχαν κοινωνικά μύδια και μέρη όπου "συμβαίνει", όπου οφείλεις να βρίσκεσαι για να ποστάρεις και να "λαϊκίζεσαι" in situ). Είμαστε πολλοί και μεγαλύτεροι βέβαια, τα σημάδια του χρόνου δεν κρύβονται, κοιτάζω τριγύρω μου, πολλές φαλάκρες και ρυτίδες (των ιδίων συμπεριλαμβανομένων, μέχρι και ο ποδηλατομανής Ralf έχει πλέον μια χαριτωμένη κοιλίτσα ευζωίας), αρκετοί έχουν έρθει με τα παιδιά τους σαν ένα είδος πατρικής μύησης (συνήθως μάταιης, αλλά αυτό ας μείνει μεταξύ μας). Είμαστε πολλοί και ομολογουμένως κάπως αστείοι με τα πλαστικά 3D γυαλιά μας. Πρέπει να βγήκαν αναρίθμητες σέλφι με το θέμα αυτό τούτο το βράδυ...

Ξεκινάμε και εν αρχή ην ...οι αριθμοί, δεν θα διαφωνούσε νομίζω και ο αρχαίος Πυθαγόρας. "Numbers", ένα, δύο, τρία, τέσσερα, αρχίζουν να ίπτανται στον εναέριο χώρο πάνω από τους ανθρώπους (κατά το ...πολιτικώς λεγόμενο), οι τέσσερις παίρνουν θέση πίσω από τους σταθμούς εργασίας τους (πόσο αλήθεια φαντασιώνομαι μια κλεφτή ματιά). Θυμάμαι κάτι που διάβασα σε ένα γερμανικό περιοδικό και το βρήκα και αστείο και εύστοχο, μοιάζουν λέει σαν μια ομάδα ώριμων γκάγκστερ με στολές δύτη ή σαν πλήρωμα ενός εκκεντρικού διαστημόπλοιου. Κοιτώ και την ώρα, είναι 9:30, όπως έχει υποσχεθεί το δελτίο τύπου, η αυλαία ανοίγει με τευτονική ακρίβεια. Και στέκομαι στο σημείο αυτό, όχι επειδή επιτέλους μια εγχώρια συναυλία δεν ξεκινάει σε ώρα ...πατσά, αλλά απλά για να παρατηρήσω ότι οι Kraftwerk, όσο παγκόσμια και διαχρονική επιρροή να έχουν, φέρουν στην ούγια τους, σε αυτές τις ολόσωμες μοντέρνες διάστικτες με νέον φωτάκια φόρμες, ανεξίτηλο το "made in Germany", αυτή την σχεδόν μεταφυσική σφραγίδα ποιότητας, ακρίβειας, αξιοπιστίας, ψυχρότητας, είτε μιλάμε για πλυντήρια πιάτων, κουζίνες, αυτοκίνητα, είτε για ...μουσική. Εν προκειμένω, μια μουσική πραγματικά επίτευγμα μιας αγαστής σύμπραξης ανάμεσα στην Επιστήμη, την Τεχνολογία και την Τέχνη, όπου δεν έχει νόημα η προσπάθεια να διαχωρίσεις τις συνιστώσες.

Εν τω μεταξύ η παράσταση έχει ξεκινήσει, πιάνοντας το νήμα από το "Computer world", η μουσική ρολάρει και κυλά σαν ...πάντσερ, που θα έλεγε και ένας ανοϊκός σπορτκάστερ, η ένταση είναι επιβλητική με τον τεχνικά τέλειο ήχο -για τα δεδομένα του χώρου- να ελέγχει σώμα και νου. Μια συναυλία άλλωστε έχει και μια ολοκληρωτική-εξουσιαστική διάσταση σαν γεγονός εκ φύσεως. Κάτι που ισχύει ακόμη και στα πιο "γνήσια" λάιβ, εκείνα τα οποία σου δίνουν την ψευδαίσθηση ότι καταργείται η διαχωριστική γραμμή μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού (βλέπε ίδιο χώρο, Nick Cave, λίγους μήνες νωρίτερα). Απλά εδώ, σήμερα, η γραμμή αυτή είναι πιο ξεκάθαρη και απόλυτη, την αισθάνεσαι σε υπερθετικό βαθμό. Γι' αυτό, κανείς εδώ δεν τραγουδά, κανένας δεν χορεύει, όλοι ακούνε μόνο την ...συνθιά, καθηλωμένοι. Και στο μεταξύ ο νους μπορεί όντως να ταξιδεύει...

Το τονίσαμε νομίζω στην εισαγωγή. Ναι, οι Kraftwerk είναι απόψε εδώ. Αλλά κατά βάση θα μπορούσε κάλλιστα να ...μην είναι, να έχουν πάρει κάποιοι άλλοι τη θέση τους (πόσοι άλλωστε θα αναγνωρίζαμε ένα μέλος τους στον δρόμο;), ολογράμματα, showroom dummies, εξαρτήματα μιας Man-Machine ή ρομπότ (που να θυμηθούμε ότι πρόκειται για τσέχικη λέξη, επινόηση του σπουδαίου Κάρελ Τσάπεκ, με ετυμολογική ρίζα στην εργασία). Ίσως να μην έχει τόση σημασία τελικά. Κάποτε το Melody Maker’s θρηνολογούσε “Προς Θεού, κρατήστε τα ρομπότ μακριά από τη μουσική”, ήταν που ερχόταν το τέλος της μουσικής όπως την ξέραμε, στην Αγγλία το σωματείο των μουσικών σε νεολουδίτικη διάθεση προσπαθούσε συνδικαλιστικά να περιορίσει τη χρήση των synthesizer γιατί υπήρχε κίνδυνος «απώλειας θέσεων εργασίας» (κι ας είχε ορίσει ο Ισαάκ Ασίμοφ στον πρώτο νόμο της ρομποτικής ότι "το ρομπότ δε θα κάνει κακό στην ανθρωπότητα"). Με τα χρόνια όμως, το μελλοντολογικό όραμα του "We are the robots", η υβριδοποίηση ανθρώπου και μηχανής, ο κεντρικός πυρήνας της φιλοσοφίας των Kraftwerk, ολοένα και υλοποιείται στην ευρύτερη πραγματικότητα τριγύρω μας, διαχέεται και επηρεάζει τις ζωές μας με τρόπο ασυνείδητο και σε τομείς αφάνταστους, για τις επόμενες γενιές θα είναι πλέον "αυτονόητη". Και οι παραπάνω αντιδράσεις θα πάρουν θέση ανεκδοτολογικής γραφικότητας στην Ιστορία (την ίδια κατ' αναλογία που έχουν πάρει οι αντιδράσεις κατά της γουτεμβέργειας τυπογραφίας τον 15ο αιώνα, η οποία λεγόταν ότι θα έφερνε το ...τέλος του ανθρώπινου πνεύματος).

Σκέφτομαι λοιπόν ότι κατά την παραπάνω οπτική, μια συναυλία των Kraftwerk δεν είναι ακριβώς μια συναυλία (και δεν στέκομαι μόνο στο γνωστό υπαρξιακό ζήτημα που ταλανίζει τα λάιβ στην ηλεκτρονική μουσική, "παίζει ή ρίχνει πασιέντζες;", και την δυσκολία να ξεχωρίσεις τι κάνει το hardware και τι ο άνθρωπος). Όπως αναφέραμε, σίγουρα δεν είναι συμμετοχική (τουλάχιστον με τον τρόπο που ορισμένοι τον αντιλαμβάνονται), είναι "εγκεφαλική" (sic) (λες και υπάρχει και τίποτις μη-εγκεφαλικό, όλα στο κεφάλι μας δεν είναι;), είναι η αποστασιοποίηση σε όλο της το μεγαλείο, δεν διεγείρει την αδρεναλίνη, δεν ξεφεύγει σε ακραία συναισθήματα, είναι μελετημένη μέχρι τελευταίου δευτερολέπτου, δεν κρύβει εκπλήξεις, σχεδόν παρακαλάς για μια εξανθρωπιστική ατέλεια (εκτός βέβαια εάν πέσει το ρεύμα, οπότε ο πολιτισμός σας τελειώνει όπως έγραφε ο κλασικός εξαρχειώτικος τοίχος). Είναι εν τούτοις κάτι πιο υπερβατικό, περισσότερο ένα Gesamtkunstwerk, ένα συνολικό έργο τέχνης, για να χρησιμοποιήσουμε τον βαγκνερικής καταβολής όρο (τι λέγαμε για το made in Germany;) που μπορεί να περιγράψει τούτη την ολιστική εμπειρία που οπτικοποιεί τη μουσική και μελοποιεί τις εικόνες.

Σε μια προσπάθεια συγχρονισμού με τον καταιγιστικό βηματισμό της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια (ξεκινώντας το 2012 και από το ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης) έχουν εμπλουτίσει τις εμφανίσεις με τρισδιάστατα εφέ και προβολές, φτιάχνοντας μια πολυμεσική παράσταση, μια επιμειξία ήχου και εικόνας, μια οπτικοακουστική πανδαισία. Μπορεί βέβαια να το δει κανείς όλο αυτό και ως ένα εντυπωσιοθηρικό εγχείρημα, να σημειώσει επίσης ότι το 3D δεν είναι ακριβώς η τελευταία λέξη της τεχνολογίας (και κατά στιγμές αχρείαστο), να το τραβήξει ακόμη παραπέρα, ότι η καινοτομία μπορεί εύκολα να υποπέσει σε ...κενοτομία (π.χ. τα νέα γραφικά του "Trans-Εurope Express" φαντάζουν πιο απλοϊκά και λιγότερο λειτουργικά σε σχέση την 2D παλαιότερη εκδοχή). Οι Kraftwerk που κάποτε έδειξαν το μέλλον (την ίδια εποχή που οι punks φώναζαν no future), σήμερα προσπαθούν να προσαρμοστούν στην εποχή που οι ίδιοι προέβλεψαν (και εν πολλοίς διαμόρφωσαν).

Είπαμε όμως, τα χρόνια έχουν περάσει, νέος δίσκος έχει να φανεί από το 2003 (δεν μετράμε τα διάφορα ευρωβόρα box-set και DVD), κοντά 40 χρόνια έχουν να δημιουργήσουν κάτι έστω σε συντονισμό με το Zeitgeist, η ηλεκτρονική μουσική έχει πάει αλλού. Όχι όμως και τόσο μακριά ώστε τα ίδια τα κομμάτια να ακούγονται ξεπερασμένα. Και πριν σπεύσουμε να μιλήσουμε για δημιουργική στειρότητα και ασφαλή ανακύκλωση, ας αναλογιστούμε ότι είναι άδικη (και αδιέξοδη και διεστραμμένα ρομαντική) η διαρκής απαίτηση για πρωτοπορία και εξέλιξη, τέτοιες ρήξεις στην ιστορία συμβαίνουν άπαξ (και συνήθως προκαλούνται από τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά ας μην το πιάσουμε τώρα αυτό το θέμα). Μιλάμε άλλωστε για ένα σχήμα που απόηχοι των έργων του μπορεί να εντοπιστούν σε κυριολεκτικά κάθε σημερινό έργο ηλεκτρονικής μουσικής (σε σημείο που δεν θα ήταν άτοπο να ζητήσει κανείς την καθιέρωση ενός ...κραφτβερκόσημου σε κάθε τέτοια ηχογράφηση).

Μολαταύτα, οι ψηφιακά μεταγραμμένες εκτελέσεις κάλλιστα περνάνε για σημερινές, κάποιες έχουν φρεσκαριστεί πολύ (π.χ. το "Airwaves" το οποίο μετά από την techno αναμόρφωση βαράει γερά). Και ακούγονται ακόμη και άχρονα προφητικές, όχι μόνο μουσικά, αλλά και νοηματικά, σε στοχαστικά έργα υπηρετούμενα μεν από ελάχιστους στίχους-συνθήματα, οι οποίοι όμως ευθύβολα έδειχναν ένα αδιανόητο μέλλον, έναν κόσμο των κομπιούτερ και των αριθμών διασυνδεδεμένο και υπό διαρκή παρακολούθηση, έναν κόσμο όπου μοναχικές ανεμώνες-ψυχές ψάχνουν σε διαδικτυακά μονοπάτια ένα απελπισμένο ραντεβού ("Computer love"). Κι όλα αυτά πολύ πριν τον παγκόσμιο ιστό και την εξάπλωση του ιντερνέτ, το οποίο τότε ήταν ακόμη ένα διαβαθμισμένο στρατιωτικό πείραμα. Και φυσικά πάνω απ' όλα, το "Radioactivity", το οποίο πλέον έχει απεμπλακεί από την αρχική του αμφισημία, το μήνυμα έχει διασαφηνιστεί απόλυτα, εν τω μεταξύ στο μεσοδιάστημα έχει προστεθεί στη μαύρη λίστα των πυρηνικών καταστροφών και η Φουκουσίμα, τώρα ο Ραλφ τραγουδά με την ήσυχη ευγενική του φωνή και στα γιαπωνέζικα, προσθέτοντας έτσι μια ανατριχιαστική, σχεδόν απόκοσμη πινελιά συγκίνησης στο πάντα επίκαιρο μήνυμα.

Και κάπως έτσι μένεις να θαυμάζεις ξανά, όσο κι αν τα γνωρίζεις νότα-νότα, μια αλληλουχία από σπουδαία κομμάτια που ανήκουν πλέον στον κανόνα της ηλεκτρονικής μουσικής, κάποια είναι εντυπωσιακά εναρμονισμένα με το οπτικό τους μέρος, όπως το "Spacelab", όπου κοιτάς τον κόσμο από ψηλά (και μοιάζει ζωγραφιά), κάπου εκεί βρίσκεται και η Αθήνα μας όπου τελικά θα προσγειωθεί το διαστημικό όχημα, εδώ έξω από το γήπεδο, ή το "Tour de France", ίσως το πιο "ανθρώπινο" κομμάτι τους, ντυμένο με ρετρό εικόνες από παλιούς γύρους, εποχές προ ντόπινγκ και ανθρακονημάτων, όπου νιώθεις λες και κατεβαίνεις κι εσύ τα Πυρηναία, κρύβεσαι στην απάνεμη ασφάλεια του πελοτόν, ιδροκοπάς ασθμαίνοντας στην ανάβαση ενός Col των Άλπεων (και μιας που κάθε ριβιού συναυλίας οφείλει να γκρινιάξει για μια απουσία αγαπημένου κομματιού, τούτη είναι το "Metropolis").

Και όταν φτάσει η ώρα του τέλους, του αποχαιρετισμού στα σύνθια, μετά από 2 ώρες και 4 λεπτά, με το medley του "Boing boom tschak/Techno pop/Musique non stop", ένας ένας αποχωρούν από τη σκηνή, τελευταίος μένει ο Ralf να μαζέψει δικαίως το περισσότερο χειροκρότημα, μαντεύεις ένα μικρό αχνό χαμόγελο να διαγράφεται στο πρόσωπο του, αγγίζει την καρδιά ως ευχαριστία, έχει επιτέλους κάτι το ανθρώπινο τούτη η στιγμή. Φεύγει, μένει να αιωρείται η τελευταία πρόταση, όλα συνεχίζονται, "η μουσική φορέας ιδεών", στη σκηνή απομένει μόνο το μηχάνημα στην ψηφιακή του μοναξιά σε ένα δυνητικά αέναο musique non stop. Η ζωή συνεχίζεται, η μουσική συνεχίζεται, όπως ακριβώς το ...φοβόμαστε.