Without His People, Morrissey Dies

Morrissey @ Roma Summer Fest, Auditorium - Parco Della Musica Ennio Morricone 28/7/2025

Morrissey @ Athens, Tae Kwon Do- Faliro Sports Pavillion 12/12/2025

‘Questo cazzo di Fabri Fibra mi ha rovinato l 'intera vita/ O magari è tutto il contrario e me l' ha salvata l 'intera vita’/ Chi vuole essere Fabri Fibra ?’

Σε μία τυπικά φροϋδική, όσο και αυτοαναφορική, στιγμή του το 2009, δηλαδή πριν καν το μέσον της μέχρι τώρα καριέρας του, ο Ιταλός ράπερ Fabrizio Tarducci (γνωστός στην χώρα του ως Fabri Fibra, άγνωστος οπουδήποτε αλλού, αλλά και σε όποιον διαβάζει ελληνικά), οικτίρει και την ίδια στιγμή ευγνωμονεί την περσόνα που ο ίδιος δημιούργησε και υπό την οποία κουβαλάει και αυτός με την σειρά του το όποιο άχθος της μουσικής του, καθώς του κατέστρεψε και του έσωσε όλη του τη ζωή, σχεδόν ισόποσα καθώς φαίνεται.

Παρότι θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε το ξεκάθαρα πιο απτό παράδειγμα του Eminem για όλα αυτά, τον οποίο άλλωστε ακολουθεί παρά πόδας και ο ανωτέρω, είναι σαφές ότι προτιμούμε τον Ιταλό για να αναδείξουμε με τη σειρά μας το αδιέξοδο όχι τυχόν του να είναι κανείς ο Morrissey, αλλά το αδιέξοδο του να είναι ο ίδιος ο Morrissey o Morrissey, ένεκα της εξαναγκασμένης εντοπιότητας που και ο ίδιος δεν μπορεί να αποχωριστεί σε σχέση με την γείτονα χώρα. Η σημασία του να είναι κανείς ο Morrissey έχει ήδη καταδειχθεί αλλού, και πλέον δεν μας αφορά. Ή και δεν υπάρχει ίσως.

Ποιος θα ήθελε σήμερα να είναι ο Morrissey; Όχι ποιος τυχόν θα ήθελε να είναι στη θέση του Morrissey (αυτό σίγουρα θα το ήθελε ο Johnny Marr, αλλά ο κόσμος αποφεύγει να ψυχαναλύει βαριά τον Johnny Marr και τα όποια δικά του συμπλέγματα, επειδή είναι φιλεργατικός και δημοκράτης), αλλά ποιος πραγματικά θα ήθελε να είναι σήμερα ο Morrissey;

Ας πούμε ο 18χρονος Morrissey θα ήθελε να είναι ο 66χρονος Morrissey;

Η συναυλία στην Ρώμη έχει τελειώσει. Όχι ακριβώς πριν από την ώρα της, ούτε όμως και πέρα από την ιδανική ώρα λήξης για τον καθένα από τους 2.500 πιστούς από κάτω, μιας και ο Morrissey – τα έχουμε ξαναπεί αυτά- υποβάλλεται πλέον στο πλεονέκτημα και στο μαρτύριο του να δίνει συναυλίες μπροστά σε πιστούς και φανατικούς μόνον. Κανείς δεν θα πάει τυχαία στον Morrisey, κανείς δεν θα πάει απλά επειδή του αρέσει να πηγαίνει σε συναυλίες, και ενώ τελευταία μαθαίνουμε ότι κανείς δεν θα πάει στον Morrissey επειδή τυχόν του αρέσουν οι Smiths, μιας κι η συμβολή του στους τελευταίους τελικώς αποδείχτηκε απειροελάχιστη, αν όχι μηδαμινή.

Στις 23:10 τελείωσε η συναυλία το λοιπόν, ενώ το ιδανικό θα ήταν να τελειώσει στις 23:35, για να μπορούμε να μιλάμε για ένα δίωρο στο οποίο ο Morrissey περισσότερο εξοντώθηκε από το κοινό του, παρά το εξόντωσε ο ίδιος.

Από τις μετρημένες στα δάχτυλα παραπάνω από δύο χεριών πλέον, αυτή ήταν η πρώτη συναυλία του Morrissey που παρακολούθησα χωρίς έντονα συναισθήματα ή καλύτερα χωρίς έντονες αντιδράσεις επί των όποιων συναισθημάτων. Χωρίς δηλαδή να χρειαστεί να φωνάξω κάποιον στίχο, να ουρλιάξω για ένα συγκεκριμένο τραγούδι, να του τείνω το χέρι, να προσπαθήσω να πω κάτι αστείο και έξυπνο και να το ακούσει κιόλας, να αλληλοεπιδράσω ποικιλότροπα με τους διπλανούς μου και ιδεατά και με τον ίδιο, να αποχωρήσω ιδρωμένος και εξαντλημένος. Όλα αυτά τα πράγματα για τα οποία τέλος πάντων πας σε μια συναυλία πριν γεράσεις, και αφού γεράσεις τα προσπερνάς με διάφορες δικαιολογίες, μερικές εκ των οποίων διαβάζετε ήδη εδώ.

(κάπου εδώ διαφαίνεται πάνω από τα πλήκτρα του υπολογιστή η σκιά του Αντώνη Ξαγά που εξοργίζεται με όσους γράφουν συνεχώς για τον εαυτό τους και αψηφάν το θέμα τους, την ίδια ώρα βέβαια που διερευνά την επίδραση που είχαν τα θέματα Χημείας Πρώτης Δέσμης στις Πανελλήνιες Εξετάσεις του 1990 στην δισκογραφία της 4AD την ίδια χρονιά)

Η συναυλία έχει τελειώσει, το ξαναλέμε λοιπόν, και αισθανόμενος ότι αφού την παρακολούθησα με την αποστασιοποίηση που εξαρχής ήθελα, μπορώ να βεβαιώσω ότι αυτή είναι η καλύτερη συναυλία του Morrissey που έχω παρακολουθήσει ποτέ. Και ότι το αυτό θα ισχύσει και δι’ ημάς, αν όλα πάνε κατ’ αυτό τον τρόπο και στις 12 του Δεκέμβρη στην Αθήνα. Που έχουμε αρκετούς λόγους να πιστεύουμε ότι θα πάνε, καθώς είναι σαφές ότι οι Πόλεις έχουν μεγάλη σημασία για τον Morrissey. Και πρώτη από όλες ασφαλώς η Πόλη των Πόλεων, η δική του Ρώμη. Στην οποία πάντως υποσχέθηκε ότι εφόσον τελικώς τα αστεία που προσπαθεί να πει στα ιταλικά, non sonno piu divertenti, αποφάσισε στο εξής να λέει αστεία μόνο στα ελληνικά (είχαμε ήδη γελάσει πολύ άλλωστε με το αστείο της μη εμφάνισης του στην Αθήνα προ ημερών).

Ο χώρος παρότι σχετικά νεόκοπος, εν τούτοις μεγαλοπρεπής, έστω και μόνον υπό τον διακριτικό τίτλο του grande maestro Ennio Morricone, στο ανοιχτό αμφιθέατρο των εγκαταστάσεων που συνθέτουν τούτο το γνήσια ιταλικό Auditorium, που όπως όλα τα αντίστοιχα ανά τον πλανήτη έχει παραδοθεί και αυτό σε κάθε είδος μουσικής. Ο ουρανός γκρίζος από νωρίς, η βροχή απούσα. Ο Morrissey στη θέση του, παρά τις εύλογες αμφιβολίες όλων (μας) μέχρι και την τελευταία τελευταία στιγμή.

‘Rome Is Mine’ θα μπορούσε να αναφωνήσει ανεβαίνοντας στη σκηνή, κάτι λιγότερο από δύο ώρες πριν, παραφράζοντας εαυτόν σε αυτό το σύνηθες πλέον για τον ίδιο ανταλλακτήριο πατρίδας, με βασικούς παίκτες το Μάντσεστερ, το Δουβλίνο, τη Ρώμη και το Λος Άντζελες. Αλλά δεν το έκανε. Αντ’ αυτού φώναξε τρεις φορές Mama Roma, σε μία ακόμη χαρακτηριστική pop culture στιγμή του τύπου Παζολίνι για αρχάριους (ή αλλιώς Παζολίνι για όσους δεν θα μπουν ποτέ στον κόπο να δούνε Παζολίνι), μάδησε τις γλαδιόλες επάνω και γύρω από τα κεφάλια μας, συμμάζεψε το πουκάμισο μέσα και έξω από το παντελόνι του, και οχυρώθηκε πίσω από την ασφάλεια του ‘Suedehead’.

Ακούστηκε, φάνηκε και ήταν αφηνιασμένος. Αυτό μας κατέστη ξεκάθαρο για τα τριάντα τουλάχιστον πρώτα λεπτά της συναυλίας και κατόπιν και για τα τριάντα τελευταία. Αρρωστημένος ίσως, όπως ακριβώς περιγράφει εαυτόν και στο αμέσως παραπάνω τραγούδι-οχυρό με το οποίο πριν από σχεδόν σαράντα χρόνια πλέον, πορεύτηκε προς το αδιέξοδο του να είναι ο Morrissey που ποτέ δεν ήθελε να είναι. Και αυτό ακριβώς άλλωστε σαράντα χρόνια μετά είναι το πλέον σαφές για όσους τον παρακολουθούμε με εμμονή, χωρίς απαραίτητα να τον λατρεύουμε τυφλά, και ενώ σε κάποιες περιόδους συμβαίνει ακριβώς το αντίστροφο.

Ο Morrissey της εφταετίας των Smiths αγωνιούσε να γίνει pop star για να αποκτήσει ένα πιστό κοινό, που θα εξαρτάται αιώνια από τον ίδιο, και που χωρίς την παρουσία του στη ζωή του(ς) θα βυθίζεται στο κοινό τοις πάσι κενό της ύπαρξης, που ούτως ή άλλως μια μέρα θα μας καταπιεί όλους και θα γλυτώσουμε. If we die, we die.

Ο Morrissey το 1988 είχε την δυνατότητα, φύσει και θέσει, να προκαλεί αντιδράσεις ακόμη μεγαλύτερης λατρείας καλώντας τον κόσμο να ‘μην απορρίψει τους Smiths, επειδή κάτι τέτοιο σημαίνει ότι θα αποδεχτεί την γαμημένη την Madonna’, ενώ αν τολμήσει και πει τώρα κάτι τέτοιο το ίδιο ακριβώς κοινό είναι που θα τον αντιμετωπίσει με μία τόσο ανόητη όσο και δήθεν ορθολογικά τεκμηριωμένη καχυποψία. Ποιος τυχόν να έχει αλλάξει μέσα σε αυτά τα λίγα χρόνια;

‘Θα μπορούσα, θα μπορούσα να πεθάνω εδώ και τώρα, και να είμαι πολύ ευτυχισμένος’ ψελλίζει και ισχυρίζεται λίγο πριν τον κρατήσουν για μία ακόμη φορά στη ζωή οι κιθάρες του ‘How Soon Is Now’, που ως γνωστόν είναι ο μοναδικός βάσιμος λόγος για να ανασταλεί έστω και για λίγα λεπτά η βεβαιωμένα πλέον χιλιοτεμαχισμένη συμμαχία. Κανένας άλλος λόγος δεν υπάρχει για οποιοδήποτε reunion Morrissey/Marr. Ο Marr δεν θα μάθουμε ποτέ αν και πότε θα μπορούσε να πεθάνει ευτυχισμένος, ο Morrissey με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο θα μας θάψει όλους, αλλά δύσκολα μπορεί κανείς να τον κατηγορήσει απόψε ότι κάτι τέτοιο το είπε έτσι για να το πει. Στο κάτω κάτω, αν πέθαινε θα μπορούσαμε να το είχαμε διαπιστώσει από το χαμόγελο στα παγωμένα του χείλη την στιγμή που το έλεγε.

Αμέσως μετά και ενώ σύμφωνα και με τα προηγηθέντα setlist, αλλά και το χώμα που πατούσαμε, όλοι περιμέναμε ένα λυρικό τραγούδι από και για την Ρώμη (δηλαδή το ‘You Have Killed Me’), προτιμήθηκε η επική ανασφάλεια του ‘First Of The Gang To Die’, που πλέον μετράει πάνω από είκοσι χρόνια στον Morrissey-κό μύθο, ικανά συνεπώς να αναδείξουν το βάρος εκείνο, που με το ζόρι θέλουν να αποτινάξουν από πάνω του όσοι τον αντιμετωπίζουν ως ένα σκουπίδι που ξέμεινε από ένα απροσδιόριστα βρώμικο παρελθόν με καθαρές κιθάρες.

Είναι κάπου εκεί μετά το πρώτο μισάωρο το λοιπόν, οπότε και εύλογα το πάθος και η ένταση κάθε συναυλίας υποχρεούται να χαλαρώσει, για να μπορεί να υπάρξει ως τέτοιο και στο τελευταίο μισάωρο, που ο Morrissey δείχνει τα πρώτα σημάδια εξάρτησης του από το κοινό του. Στο τέλος δε της συναυλίας και ενώ έχει ορθά προβλέψει το ξέσπασμα του συνήθους πλέον σαματά που εγγυάται το ‘Irish Blood, English Heart’, καίτοι το ‘επί σκηνής ντου’ ανακόπτεται μάλλον εύκολα από την Φρουρά του, ο ίδιος δείχνει να αναζητά κάποιους οικείους του στο κοινό των πρώτων σειρών, σχεδόν σαν να παίρνει απουσίες ή και σαν να μετράει κεφάλια.

Η Φρουρά ξέρει πολύ καλά την δουλειά της ασφαλώς, και το κάθε άλλο παρά νοητό σύνορο μεταξύ καλλιτέχνη και οπαδού δεν πρόκειται να σπάσει ούτε απόψε. Ο Morrissey όμως δεν φωνάζει ‘αφήστε τα παιδιά να έρθουν σε εμένα’, αλλά έχει την έκφραση εκείνη που έστω και αν δεν το λέει, μαρτυρά το ελάχιστα περιβόητο ‘αφήστε εμένα να πάω στα παιδιά’.

Δεν το παίζει Μεσσίας εκ του ασφαλούς, επειδή ξέρει ότι όλος αυτός ο σαματάς οφείλεται τελικά περισσότερο στους οπαδούς του παρά στον ίδιο. Ο Morrissey έχει κάνει και συνεχίζει να κάνει το οτιδήποτε για να αρθεί κάθε πίστη και κάθε εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του, και παρά την όποια απώλεια εμπιστοσύνης υπό την έννοια της αξιοπιστίας, σχεδόν σαν σε μία υλική μορφή αυτής, η τυφλή πίστη είναι αυτή που χαρακτηρίζει το κοινό του κάθε χρόνο και περισσότερο πλέον. Αυτό είναι το μόνο στοίχημα που έχει κερδίσει, και από ότι φαίνεται αυτή είναι και η μόνη δέσμευση στην οποία δεν θα αποδειχτεί υπερήμερος.

Και τί άραγε το παίζει κάπου εκεί στη μέση της συναυλίας όταν με τραγούδια όπως τα ‘Istanbul’ και ‘Sure Enough The Telephone Rings’ έρχεται η ώρα να επιτεθεί ευθέως κατά της μοντέρνας μουσικής και ζωής, και να αναφωνήσει και αυτός με τη σειρά του ότι είναι κάτι περισσότερο από rubbish;

Μήπως θα ήταν πολύ καλύτερα τα πράγματα αν έχωνε στο setlist δύο-τρία Smiths ακόμη και άφηνε στην άκρη την μηνυματική και την υποψία συνθηματολογίας, που ούτε αυτήν την τολμάει πλέον ευθέως;

Οι πάντες άλλωστε τον περιμένουν στη γωνία απέναντι από το Ισραήλ και προς την Παλαιστίνη. Ο Morrissey δεν έχει να πει κάτι για όλα αυτά; Πως τολμά και μας καλεί ως άλλος Αλεξάντερ Σορούκοφ να ‘αναλογιστούμε την εθνική μας ταυτότητα’ λες και είμαστε τίποτε Γάλλοι; Εμείς εδώ είμαστε Ιταλοί, και στις 12/12 θα είμαστε Έλληνες, αλλά όχι πάντως τόσο Έλληνες ή τόσο Ιταλοί, ώστε να υποχρεωνόμαστε σε αποδοχή εθνικής ταυτότητας. Καθώς πρωτίστως μας ενδιαφέρει η Ιταλία και όχι η Ελλάδα, όπως θα συνέβαινε αν ήμασταν Ιταλοί.

Όλες αυτές οι έννοιες, δηλαδή η οργή, ο θυμός, το πάθος, το ανελέητο πείσμα, η έννοια του ανάδελφου ακόμη και σε όσους θα μπορούσαν να θεωρηθούν τύποις συμπαραστάτες στο Morrissey-κό γίγνεσθαι, η τελική ένωση με τους Οπαδούς, μέχρις εξαντλήσεως αποθέματος συναισθημάτων, η ψευδαίσθηση του ξεχωριστού σε έναν δακτυλοδεικτούμενο από τον ίδιο αχταρμά ανερμάτιστης και άνευ νοήματος pop ανοησίας, η επιλεκτική αναμόχλευση των ινδαλμάτων του παρελθόντος και η αναγόρευση τους σε τοτέμ του διηνεκές, δεν είναι καθόλου καινούργιες και δεν μας τις φόρεσε τυχόν τα τελευταία δέκα-δεκαπέντε αμαρτωλά χρόνια (πόσα είναι πλέον, έχω χάσει το μέτρημα). Ήταν πάντα εδώ. Και για όσο ο Morrissey είναι επάνω στη σκηνή, θα είναι πάντοτε εκεί μαζί του.

Έχοντας εξαντληθεί και εμείς και αυτός από το να προσπαθούμε να διανοηθούμε πως θα ήταν ο κόσμος αν κάποτε είχε απαγορευτεί στον Bod Dylan ή/και τον Bruce Springsteen να κυκλοφορούνε τους δίσκους τους, το μόνο ασφαλές συμπέρασμα στο οποίο έχουμε καταλήξει είναι ότι ακόμη και εκτός δισκογραφίας ο Morrissey δεν λέει με τίποτε να πεθάνει.

Δια της ατόπου απαγωγής λοιπόν υπάρχει ένας και μόνος τρόπος για να καταφέρετε την εξόντωση του. Μην πάτε στην αμέσως επόμενη συναυλία του, και μην μπείτε καν στον κόπο να αναρωτηθείτε αν αυτή η συναυλία θα αναβληθεί και με ποια δικαιολογία αυτή τη φορά. Απλά μην πάτε. Αν δεν σας δει από κάτω, ο Morrissey θα πεθάνει. All he needs is you.