Οι Swans στο θέατρο Βράχων

Γράφει ο Στυλιανός Τζιρίτας:

Ο Michael Gira σέρνει έναν πυρρίχιο. Όντας ο αδιαμφισβήτητος μπροστελάτης του χορού αυτού, όπως κάθε ηγήτωρ μίας τέτοιας κοινωνικής και σωματικής έκφρασης όπως ο δημόσιος χορογραφημένος βηματισμός, συναντά αντιδράσεις οι οποίες κυμαίνονται από την ευθυβολία των ακολουθητών αυτού στον χορό μέχρι και τις όποιες αμφισβητήσεις εγείρονται γύρω από τη χρησιμότητα (όσο και την ορθή εφαρμογή) της χορογραφίας στο σύγχρονο αστικό τοπίο. Αυτό μοιάζει να είναι το πηλίκο της εμφάνισης (και όχι μόνο της αθηναϊκής) εμφάνισης σε ζωντανό κοινό των Swans. Κάθε φορά. Και αυτό έχει να κάνει με ποια πλευρά προσεγγίζεις τον Gira και τις ομολογίες του.

Το βράδυ της Κυριακής, που ξεκίνησε με τον Norman Westberg σε ένα μάλλον χωρίς εκπλήξεις σετάρισμα κιθάρας και ηχοτροπικών κουτιών παραμόρφωσης και ένα drone που το καλύτερο στοιχείο του ήταν η σφυρηλατημένη ηχητική του, αλλά σε καμία περίπτωση το αναπάντεχο, είχε μία ιδιόμορφα ήσυχη συνθήκη. Το κοινό πριν και κατά τη διάρκεια του προαναφερθέντος σετ πήρε τις θέσεις του στις εξέδρες του Θεάτρου Βράχων χωρίς να δημιουργηθεί πρόβλημα στην ανεύρεση θέσεων ακόμα και γι’ αυτούς που έφταναν καθυστερημένοι. Η αρένα παρέμενε αμόλυντη από πατημασιές και παρουσίες μιας και το στήσιμο των ηχητικών ήταν κατευθείαν πάνω στο τσιμέντο του θεάτρου χωρίς την παρουσία κάποιας υπερυψωμένης σκηνής.

Το διάλλειμα μετά το πέρας του σετ του Westberg ήταν σχετικά σύντομο και όταν μέσω χειροκροτημάτων η μπάντα του Gira πήρε θέσεις, η αυλαία ήχου άνοιξε με τους θεατές εμφανώς προειδοποιημένους και με τις ωτοασπίδες να έχουν προσεκτικά τοποθετηθεί στο μεσοδιάστημα των δύο acts. Ίσως είναι η πιο σοφά προετοιμασμένη από πλευράς κοινού παράσταση των Swans τα τελευταία χρόνια σε αυτό το επίπεδο. Μικρή η ποσόστωση αυτών που δεν κυκλοφορούσαν με ωτοασπίδες, ακόμα και αυτοί που δεν είχαν τον κλασσικό σπόγγο που πωλείται στα φαρμακεία έβαλαν τις bluetooth ψείρες ως τείχος προστασίας. Και καλά έκαναν διότι ακόμα και στα πλαϊνά του ηχητικού συστήματος δεν γλύτωνες κάποιες φορές από τις πολύ υψηλές ή τις πολύ χαμηλές συχνότητες (αν και οι πρώτες είναι αυτές που δοκιμάζουν αποφασιστικά το τύμπανο, οι δεύτερες στέλνουν σήματα στο διάφραγμα και στην κοιλιακή χώρα). Οι επιλογές της Dana Schechter ήταν πολλές φορές θανατηφόρες, και πως θα μπορούσαν να μην είναι μιας και ένα καθαρά υψηλοσυχνοτικό όργανο όπως η lap steel guitar άμα πουσαριστεί με κουτιά παραμόρφωσης ποιεί κόλαση. Στις χαμηλές συχνότητες σαφώς και ήταν (σχεδόν αυτονόητα) ο Christopher Pravdica, ο οποίος πολλές φορές τάραξε είτε με αυτοσχεδιασμούς στο τετράχορδο είτε με γραμμικές απεικονίσεις μελωδιών τα εντόσθια όλων.

Η μπάντα του Gira ήδη από το πρώτο πεντάλεπτο έδειξε τα δόντια της. Δεν κάνει ανοίγματα και κλεισίματα ο Gira και δεν δομεί τα σεταρίσματα του βάσει κάποιας σκηνοθεσίας. Θέλει να πει και να κοινωνήσει στο κοινό αυτά που έχει κάθε φορά στο μυαλό του κρατώντας πάντα την μπαγκέτα και διευθύνοντας με παραπάνω από προφανή τρόπο αν και είναι σίγουρο ότι μπορεί να δίνει τις δυναμικές μέσα στην ενορχήστρωση, όμως οι μουσικοί του μπορούν να παίξουν τους κυκεώνες αυτούς ακόμα και ψωνίζοντας παράλληλα στο σούπερ μάρκετ της περιοχής τους κάποιο σαββατιάτικο πρωινό.

Ο τυμπανιστής που ακούει στο όνομα Phil Puleo δεν έχει ασφαλώς ξεχάσει την κτηνώδη δύναμη των Cop Shoot Cop όπου και συμμετείχε με την μπατερί του, αλλά εδώ και πολλά χρόνια στις τάξεις των Swans παραδίδει μαθήματα του πως ενώ είσαι πίσω στη μίξη (αν μη τι άλλο όπως σχετικιστικά βρίσκεται ένας τυμπανιστής σε ένα rock act) εντούτοις καταφέρνεις να αποδώσεις πλείστες λεπτομέρειες και αποχρώσεις μέσα σε ένα συμπληγαδικό τοπίο ήχων. Οι ομηρικές τερατομορφές και τοποθεσίες είναι έτσι και αλλιώς πανταχού παρούσες στο live έργο του Gira. Μαινάδες, Σκύλλες, Χάρυβδες συνθλίβουν τον ακροατή με σκοπό να τον λυτρώσουν, όχι όμως και να τον εξαφανίσουν όπως θα ήθελε ένας παλαιότερος Gira. Και εδώ ίσως κρύβεται το βαθύτερο επίκεντρο της συγκεκριμένης -και όχι μόνο αυτής φυσικά- σκηνικής παρουσίας του Gira τα τελευταία πολλά χρόνια. Παλαιότερα τραγουδούσε για ένα αστικό τοπίο το οποίο βυθισμένο στη δυσοσμία των περιττωμάτων των αρουραίων και των ούρων του διαβάτη προσπαθούσε να δει το φως του ήλιου. Ο παλαιότερος κόσμος του ήταν γεμάτος από ενοχικές παρακρούσεις ηρώων και ηρωίδων των στίχων του, μοναχικούς ανθρώπους που περασμένοι μέσα από την μηχανή του κιμά της σύγχρονης μητροπολιτικής λαίλαπας παραδίδονταν εκτεθειμένοι σε έναν επίπεδο κόσμο που δεν μπορούσε να αντέξει την ανομοιομορφία τους. Εκεί πάνω, σε αυτό το μοτίβο, ο Gira ούρλιαζε πότε για τη δική του λύτρωση και άλλες φορές για να εκπροσωπήσει αυτούς τους παρίες.

Στη νέα (και τρίτη) εκδοχή των Swans ο Gira παραδίδει -όσο και αν χρησιμοποιεί πολλές φορές τους παλιούς του ήρωες ως δείγματα γραφής- μια καλοδεχούμενη λύτρωση η οποία αφορά τον κάθε πολίτη και όχι πια μόνο τον παρία. Οι καθαρόαιμα χριστιανικές (και μεσσιανικές) γροθιές και οι ανοικτές προς τον ουρανό παλάμες του Gira είναι σύμβολα πια ανάτασης και όχι βουτιάς στο σκοτεινό ασυνείδητο. Ακόμα και το σταθερό κόκκινο φως (με μόνη διαφοροποίηση τον διπλό λευκό προβολέα πάνω στον ηγήτορα Gira) αυτό καταδεικνύει, η σκηνή δεν άλλαξε ποτέ χρώμα, όχι επειδή δεν χρειαζόταν, αλλά επειδή είναι μέρος της σημειολογίας. Το κόκκινο του πάθους, της έντασης και του αίματος το οποίο ξεπλένεται έμπροσθεν του κοινού με το λευκό που εκπροσωπεί και μέσα στο οποίο λούζεται ο κηρύττων. Διότι ο ο Gira κηρύττει. Γι’ αυτό και μετά το πρώτο (θαυμάσιο) μισάωρο κάλεσε το κοινό να έρθει κοντά στη σκηνή και να είναι σε απόσταση αναπνοής από τη μπάντα και τα τεκταινόμενα.

Και εδώ ξεκινούν τα πολύ ενδιαφέροντα της βραδιάς. Ένα κοινό το οποίο είχε πάρα πολλά νεαρά άτομα με εμφανή διαφοροποίηση από πολλούς μεγαλύτερους οι οποίοι προτίμησαν την εξέδρα. Ένα κοινό που αντιλαμβανόμενο τη βαθύτερη νοηματική της performance του Gira ανταποκρίθηκε όχι με σπασμωδική κίνηση του κεφαλιού και των χεριών, στη γνωστή μεταρομποτική μονωδία, αλλά με λογική που θύμιζε είτε ψυχεδελική μέθεξη είτε χριστιανικό αποκορύφωμα σε εκκλησία ευαγγελιστών (μικρές οι διαφορές εξάλλου αυτών των δύο). Το ότι πολλοί εξ αυτών «ήταν φασαίοι» όπως χαρακτηριστικά είδα να γράφει ο συνοδοιπόρος εδώ στο MiC Άρης Καραμπεάζης σε σχόλιο του σε ποστ (όχι δικό του) στο facebook δεν αναιρεί την αποφασιστική εμπλοκή τους στη μυθωδία του Gira. Στο ότι οι νεοσσοί του φαινομένου Swans κινιόντουσαν όλο και πιο κοντά στη σκηνή και κουνούσαν παλμικά τα άνω άκρα τους δεν ακυρώνει την πραγματική τους συμβολή σε αυτό που ζητάει ο Gira, τη συμμετοχή δηλαδή. Διάβασα επίσης ένα ποστ (μου το έστειλαν για να ακριβολογήσω) ενός κυρίου που διαμαρτύρεται για το ότι δεν σεβάστηκε το κοινό τον Gira επειδή πολλοί σηκωνόντουσαν ή κινιόντουσαν, αλλά θαρρώ ότι οι συναυλίες και τα πορτραίτα ιερών αγελάδων και αρχετυπικών δομών ανήκουν σε μια άλλη εποχή, τα τέμπλα δεν υπάρχουν πια και ο καλλιτέχνης κερδίζει ανά κάθε λεπτό την εκτίμηση του κοινού του, χωρίς να υπάρχει η εκ της συμβάσεως ιερογραφία του καλλιτέχνη. Οι συναυλίες δεν είναι ανάπλαση του Λούβρου ή του ΜΟΜΑ, αλλά μία δυναμική κοινωνική συνθήκη η οποία έχει ζωή, δεν λειτουργεί με ταμπλατούρες συμπεριφορικής επειδή εμείς οι παλαιότεροι θέλουμε κάτι τέτοιο για να απολαύσουμε σωστότερα (κατά τη γνώμη μας).

Διάβασα επίσης το πολύ σωστό σχόλιο του επίσης συνεργάτη Μάνου Μπούρα (πάλι στο fb), όπου σημείωνε ότι οι ενορχηστρώσεις του "πεσίματος-ανάτασης" (δική μου έκφραση) μπορεί να αποδειχθούν κουραστικές όταν επιστρατεύονται συνεχώς, σε κάθε συναυλία, σε κάθε σχεδόν live σύνθεση, αλλά έχω να προσθέσω ότι πάντα και με έναν πανέξυπνο τρόπο υπάρχει μία μελωδία η οποία κυριαρχεί μέσα στο απόκοσμο και πολλές φορές κουραστικό αυτό τέντωμα των ηχητικών αισθήσεων και συγκρατεί τον ακροατή. Αν και λίγο πριν από τις 12 είδα πολλές κεφαλές να γέρνουν κουρασμένες πια.

Σαφώς δυναμωμένη η εικόνα του Michael Gira στη χώρα μας μετά από τις συναυλίες (βάζω μέσα και τη Θεσσαλονίκη, όπου έμαθα από αξιόπιστα στόματα ότι ήταν πραγματικά καλή η απόδοση των Κύκνων) ασχέτως αν δεν μπορώ προσωπικά να χωνέψω ότι δεκάδες όντα πρέπει όχι απλά να οχλήθηκαν από τον όγκο ήχου που παρουσίασε ο Gira αλλά ίσως και να έπεσαν άψυχα στον χώρο γύρω από τη συναυλία. Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό αλλά μόνο όσοι ήταν εκεί γνωρίζουν τι απελευθέρωσε ο Αμερικανός performer είτε σε επίπεδο δυναμικής είτε σε επίπεδο αισθητικής. Το ότι ο κόσμος έφυγε ικανοποιημένος και ευδιάθετος -σημειώστε το διότι είναι σημάδι αυτής ακριβώς της λύτρωσης που προσφέρει ο πάστορας Γκίρα με τις κινήσεις των χεριών του- κάτι που συνειδητοποίησα και παρατήρησα στην έξοδο, είναι σημάδι επιτυχίας της συναυλίας.

Γράφει ο Αναστάσιος Μπαμπατζιάς:

Εδώ και χρόνια ήθελα να πάω σε μια συναυλία των Swans. Ε, κάποτε θα ερχόταν κι αυτή η ώρα αφού μας έρχονται σχετικά συχνά. Και ήξερα περίπου τι να περιμένω βέβαια, αφού οι ιαχές, οι ψίθυροι και οι μύθοι από άλλες συναυλίες τους ακόμα αντηχούν. Κι όμως δεν ξέρεις μάλλον ποτέ τι σε περιμένει με τους Swans. Και αυτό που άκουσα, είδα και τελικά βίωσα ήταν μια από τις καλύτερες συναυλίες που έχω δει ποτέ.

Οι Swans δεν είναι άλλη μια rock μπάντα. Είναι rock βέβαια, δεν μπορεί κανείς να το αρνηθεί αυτό ή να τους το στερήσει, αλλά το rock που παίζουν οι Swans είναι από άλλο ανέκδοτο. Προέρχεται από έναν προσωπικό χώρο, από ένα άλλο σύμπαν, μέσα από το μυαλό του τεράστιου Michael Gira. Είναι ένα rock που ασπάζεται τον εξπρεσιονισμό. Μάλλον καλύτερα να πούμε ότι είναι εξπρεσιονισμός, γιατί τελικά τα περισσότερα rock σχήματα δεν είναι, απλώς περιεργάζονται τα χαρακτηριστικά του εξπρεσιονισμού.

Οι Swans ήταν από την αρχή, από τη δεκαετία του ‘80 που ξεκίνησαν να ταράζουν τον αιθέρα, ένας θορυβώδης κυκλώνας της φύσης. Και συνεχίζουν σήμερα να είναι το ίδιο. Όμως. Αυτή η υπερφυσική δύναμη έχει πια δαμαστεί. Ο Gira την κατέχει. Την εκμεταλλεύεται όπως θέλει και όποτε θέλει σαν ένας μάγος που κυριαρχεί πια με τα ξόρκια του. Παίρνει θέση στο κέντρο της σκηνής καθιστός με μια κιθάρα στα χέρια και γύρω του σαν πιστοί που ακολουθούν τον προφήτη τους παρατάσσονται οι άλλοι μουσικοί σε μια προσεγμένη και ιδανική διάταξη. Είναι ενορχηστρωμένοι και οι ίδιοι, όχι μόνο τα όργανά τους. Οι Swans είναι σήμερα μια μπάντα ώριμη. Όχι σταφιδιασμένη… ώριμη. Είναι ένας καλλιτεχνικός (μη μας φοβίζει αυτός ο ακαδημαϊκός όρος) οργανισμός. Μια σπουδαία αισθητική και εκφραστική εμπειρία. Είναι τέχνη.

Στη συναυλία τους δεν πας για να ακούσεις μουσική (και αυτό βέβαια). Πας για να νιώσεις αυτό που θέλουν να εκφράσουν. Είναι θεατρικοί. Πας για να δεις, να ακούσεις, να ακούσεις το σώμα σου να δονείται (κυριολεκτικά).

Ο Gira κάθεται στην καρέκλα του με την κιθάρα στα χέρια και περιμένει την κατάλληλη στιγμή. Είναι ένας θηριοδαμαστής του ήχου. Όπως παίζει με την πλάτη γυρισμένη στους συμπαίκτες του, σηκώνει το ένα χέρι που λικνίζεται σαν λαιμός κύκνου πάνω από όλους και οδηγεί τη δράση. Είναι μαέστρος, δίνει με αυτή την κίνηση του χεριού που είναι και χορός και οδηγός, εντολές. Και εμείς οι θεατές βλέπουμε ήδη μια θεατρική performance.

Η πρώτη φάση είναι αυτή και προκύπτει χωρίς πολλά πολλά με μεγάλη άνεση και χάρη ένας συγκεντρωμένος οργανωμένος, απίστευτα ακριβής και δαμασμένος θόρυβος. Δηλαδή όχι πια θόρυβος, αλλά πιο δυνατός από κάθε θόρυβο. Μια τρομερή, σοφά οικοδομημένη σκαλωσιά ήχου που περιέχει τα γνωστά drones, τα ριφς, όλα τελοσπάντων τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν αυτόν τον απόκοσμο οργανισμό εδώ και τόσα χρόνια, αλλά πολύ αυστηρά (δεν είναι αρνητικό αυτό) και ακριβή.

Δεν κατάλαβα ακριβώς πόση ώρα πέρασε, αλλά κάποια στιγμή σταμάτησαν. Ο Gira απευθύνθηκε στο κοινό λέγοντας τους να έρθουν πιο μπροστά, σχεδόν μπροστά στα πόδια του και να κάτσουν στο πάτωμα. Υπακούσαμε σαν υπνωτισμένοι και η κατάσταση έγινε πιο θερμή. Ένιωθες ότι τώρα θα αρχίσει το πολύ «ξύλο». Ως υπνωτισμένος και εγώ ο ίδιος θυμάμαι πια μόνο κάποια πράγματα που με έκαναν να μείνω με ανοιχτό το στόμα! Στο δεύτερο μέρος ακούμε και βλέπουμε δύο drummers που λειτουργούν πίσω από τον Michael. Ο ένας στα δεξιά ήταν ο Phil Puleo που έχει αυτό το δυνατό και καθαρό χτύπημα που χρειάζεται στο hard rock και είναι ο βασικός drummer στο σχήμα. Η έκπληξη όμως για μένα ήταν ο αριστερά. Ο οποίος ήταν βέβαια ο Larry Mullins, παλαιό μέλος των Swans αλλά και των Bad Seeds. Εντάξει. Δεν έχω ξαναδεί τέτοιο παίξιμο. Τρελάθηκα. Η κίνησή του είναι τρομερή. Ο τρόπος που χαλιναγωγούσε έναν στακάτο ρυθμό με τα χτυπήματά του ανεβοκατεβάζοντας τους ώμους… Ένας απίστευτος δραματικός σατυρικός χορός με το τίποτα. Ένα θέαμα από αρχαία τραγωδία από μόνος του. Εντωμεταξύ ήταν και η εμφάνισή του ανάλογη. Φόραγε ένα μαύρο σακάκι με μαντήλι ή λουλούδι (δεν μπορούσα να διακρίνω από μακριά) κόκκινο στην τσέπη του πέτου και είχε ένα μαλλί αλά… Donald Trump. Μια χαρά τον είπε hillbilly ο Gira όταν τον σύστησε. Άσε που έτσι γουστάρει και ο ίδιος ο Gira τα πράματα. Ως δαιμονισμένος «βλάχος» των Απαλλαχίων.

Από κει και πέρα έχουμε μια ας πούμε στάνταρ κατάσταση για τους Swans, δηλαδή για αρκετή ώρα επικράτησε ο γνωστός ορυμαγδός που αυξομειωνόταν, φόρτιζε, άδειαζε, στρίγγλιζε και ο Gira σιγά σιγά λειτουργούσε ως μέγας μάγιστρος ενός ηχητικού κάστρου που χτιζόταν με μεγάλη επιμέλεια παρά το μεγάλο πάθος. Δεν είναι πια μόνο το κύκνειο χέρι που χορεύει αλλά ολόκληρος. Σηκώνεται και κάνει κάτι κινήσεις σα να χορεύει ζεϊμπέκικο με τα χέρια απλωμένα, χέρια όμως που διαρκώς δίνουν το έναυσμα στους υπόλοιπους. Είναι ξεκάθαρα ένας μαέστρος.

Φτάνοντας στο τέλος ακούμε διάφορα κομμάτια που φτάνουν στο όριο μιας τιτάνιας έκστασης μέσα από την ώσμωση των παικτών που τα όργανά τους, μπάσα κιθάρες πλήκτρα, ηλεκτρονικά και τύμπανα, σφαδάζουν στα χέρια τους ταυτόχρονα. Στιγμές νόμιζες ότι έπιασαν ταβάνι και το επόμενο δευτερόλεπτο ανέβαιναν κι άλλο. Και μετά κι άλλο. Και έβλεπες το πλήθος από κάτω σαν υπνωτισμένο σε ημικυκλική διάταξη γύρω τους να λικνίζεται. Όλοι, ακόμα κι αυτοί που δεν το συνηθίζουν. Και συγχρονισμένοι. Πρόκειται για δυνατή εμπειρία. Όσες φορές και να το πούμε αυτό, δεν είναι ποτέ κλισέ για τους Swans. Φαινομενικά μπορεί σε κάποιους να ακούγονται ίδιοι με παλαιότερα. Όμως δεν είναι. Αυτό που εγώ άκουσα ήταν η ωριμότητα ενός μεγάλου μουσικού σχήματος. Το απόλυτα οργανωμένο και στιβαρό καταστάλαγμα μιας μακράς πορείας που τελικά αποδίδει καρπούς. Όποιος και ότι κι αν είναι ο Michael Gira, αποδεικνύει ότι είναι ένας σπουδαίος καλλιτέχνης που γνωρίζει πως να χειριστεί ενεργητικά την ίδια τη δημιουργική του γλώσσα, χωρίς να γίνεται έρμαιό της. Με απόλυτο σεβασμό σε αυτούς που παρακολουθούν και τελικά παίρνουν μέρος σε αυτή την ιστορία. Τον σεβασμό που ζητά και ο ίδιος από αυτούς.

Φεύγοντας ήμασταν σαν χαμένοι για πολύ ώρα, με μια αίσθηση πληρότητας αλλά και σύγχυσης, με τον φόβο της καθημερινής πραγματικότητας. Ως συνήθως δηλαδή μετά από ένα σπουδαίο γεγονός.

(Φωτογραφίες: Σύλβια Πετσούρα)