Τάδε έφη ...Laibach

25η Μαρτίου, Αθήνα, πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους... Η πόλη γεμάτη με σημαίες και σημαιάκια που κρέμονται από μπαλκόνια δίπλα σε μπουγάδες, αθλιόφυτα, ξεπλυμένες από τον καιρό τέντες και δορυφορικές κεραίες, ανεμίζουν απειλητικά, κολλαριστές και καλοσιδερωμένες σαν την ...Αλήθεια του Εικοσιένα που έγραφε και ο συνταξιούχος εκτελωνιστής μπαρμπα-Σκαρίμπας. Αναθυμιάσεις σκορδαλιάς και εθνικά υπερήφανου βακαλάου Ισλανδίας, το πρωί μαθητικά στρατιωτάκια παρελαύνουν, μάτσο κραυγές από ΟΥΚ επιβήτορες, εμβατήρια, ύμνοι (και σκέφτομαι πόσο τα εμβατήρια και οι ύμνοι όλου του κόσμου μοιάζουνε μεταξύ τους). Τώρα που έχει βραδιάσει, "dunkel ist die Nacht", μαύρη είναι η νύχτα, στις τηλεοράσεις κάπου πρέπει να παίζει και ο εθιμικός χουντο-γραφικός Παπαφλέσσας και η οθόνη να γεμίζει από το καλυμμαύχι του Παπα-μιχαήλ.

Τούτη τη μέρα λοιπόν, ανήμερα της επετείου της εθνικής "παλιγγενεσίας", διάλεξε (;) για τη συναυλία του στα μέρη μας ένα σχήμα από ... από που να είναι άραγε, είναι Σλοβένοι, είναι Βαλκάνιοι, είναι Γιουγκοσλάβοι, είναι πολίτες της N.S.K. ουτοπίας; Ένα σχήμα το οποίο φέρει το όνομα Laibach, Λάιμπαχ, έτσι λεγόταν παλιά η γερμανόφωνη Λιουμπλιάνα, εκεί όπου ... για να ξεσκονίσουμε ιστορικές γνώσεις ... είχε πραγματοποιηθεί το διαβόητο ομώνυμο συνέδριο το 1821, μαζεμένες οι κεφαλές των τότε μεγάλων δυνάμεων (πως λέμε σήμερα eurogroup;), μεταξύ τους και ο Ιωάννης Καποδίστριας ως υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας. Οι οποίες κατέληξαν όλες μαζί αντάμα σε ένα ψήφισμα που δήλωνε ότι "θεωρούν νομικώς άκυρον και αποκηρυκτέαν παρά των αρχών του Δημοσίου Δικαίου της Ευρώπης, πάσαν υποτιθέμενην μεταρρύθμισιν πραγματοποιουμένη δια κινήματος ή ανοικτής βίας", καταδικάζουμε δηλαδή την βία απ' όπου κι αν προέρχεται, και αυτά τα ολίγα, ανοίξετε κα'να βιβλίο ιστορίας για τα περαιτέρω, στο κάτω-κάτω της γραφής εδώ είμαστε μουσικό σάιτ...

Όταν αγόρασα το εισιτήριο μου, ο προμηθευτής αναρωτήθηκε φωναχτά "είμαι περίεργος να δω τι κόσμο θα έχει", λες να γίνουν και επεισόδια, συνέχισε σε ανησυχητικό τόνο, να ομολογήσω ξαφνιάστηκα λίγο, υπάρχουν λοιπόν ακόμη άνθρωποι που τους θεωρούν "φασισταριά του κερατά"; Μετά αναλογίστηκα ότι σε τούτα εδώ τα μέρη δεν σηκώνουμε μύγα στο σπαθί μας, ειδικά όσον αφορά τον "φασισμό των Άλλων", τον χαρακτηρισμό "ναζί" και "φασίστας" τον μοιράζουμε τα τελευταία χρόνια αβασάνιστα δεξιά κι αριστερά, μέχρι και οι ...Kraftwerk εσχάτως δεν γλύτωσαν από τα νύχια της εγχώριας καφενειακής εμβρίθειας και της ακατάσχετης μπαναλοποίησης του Κακού.

Κοιτάζω τριγύρω μου τους χονδρικά 300 νοματαίους που έχουν μαζευτεί απόψε, το σύνηθες ύποπτο συναυλιακό κοινό της πόλης με κάποιες επιπλέον γοτθικές πινελιές, τίποτις το ασυνήθιστο, κανένα παιδί από εκείνα που αγαπάνε την πατρίδα τους κάπως εριστικά, πως το είχε πει και ο Μίκης. Ξανακοιτάζω και την αφίσα της συναυλίας που τόσο ντόρο έκανε, στη μέση ο σοβιετικής αισθητικής "Μεταλλουργός", τριγύρω φουστανέλες, ήρωες και αντιήρωες της αγιογραφικής επαναστατικής μας εικονοποιίας, έλληνας θαυμαστής του συγκροτήματος ήταν που την σχεδίασε για να υιοθετηθεί στη συνέχεια από αυτό, "κούμπωνε" άλλωστε άριστα με την εικονοκλαστική αισθητική των Laibach. Προβοκάτσια, σχολιάζει ένας φίλος, το σκέφτομαι και αυτό, λατινική η ετυμολογία εκ του provoco, ήτοι προκαλώ, δεν μου αρέσει όμως η λέξη, έχει αποκτήσει και αρνητικές συμπαραδηλώσεις, ειδικά μετά από την διαχρονική πολιτική της κατάχρηση για κάθε νόσον και πάσα μαλακία, θυμίζει και την αβαθή εφηβικού τύπου "πρόκληση για την πρόκληση" του πανκ, που και αυτό έπαιξε με τα σύμβολα (ενθυμείστε π.χ. την Siouxsie με την σβάστικα στο μπράτσο;).

Πριν από καμιά δεκαετία, λίγο πριν από την προηγούμενη εμφάνιση τους στην Αθήνα (σε ένα άλλο Fuzz, τότε στην λεωφόρο Βουλιαγμένης), ο Άρης Καραμπεάζης τους είχε προϋπαντήσει με ένα εξαιρετικής ευστοχίας κείμενο, στο οποίο είχε δώσει τον υπότιτλο "γιατί ο Αντώνης Ξαγάς απόρησε όταν του ανακοίνωσα ότι γουστάρω τους Laibach". Μετά από 10 χρόνια θα έλεγα ότι εξακολουθώ να απορώ, κι εξακολουθώ να ...μην μου αρέσουν οι Laibach. Από μουσικής σκοπιάς ποτέ δεν τους θεώρησα ούτε ιδιαίτερα ευρηματικούς ούτε πρωτοποριακούς, με τη μουσική τους να μην ξεφεύγει από την εμπεδωμένη τυπικότητα και ευκολία ενίοτε του noise και του industrial των πρώιμων 80s (για να μην μιλήσουμε για τις πρόσφατες electro απόπειρές τους). Σποραδικά κομμάτια κρατώ, αν στεκόμουν σε έναν ολόκληρο δίσκο, αυτός θα ήταν το "Opus Dei". Μολαταύτα, οι Laibach είναι από τα σχήματα εκείνα που το έργο τους δεν περιορίζεται στον κόσμο των νοτών, που με τη συνολική τους αισθητική/ιδεολογική άποψη αλλά και δράση τους σε αναγκάζουν, ή καλύτερα σου δίνουν μια αφορμή, να βγεις λίγο έξω από το ενίοτε περιοριστικό και αυτο-αναπαραγόμενο δίπολο "μ' αρέσει/δεν μ' αρέσει", να σκεφτείς, να αμφισβητήσεις, να ξεβολευτείς, ακόμη και να εξοργιστείς. Και δεν υπάρχουν πολλοί μουσικοί που μπορούν ακόμη να το κάνουν αυτό.

Όχι, απαντώ στον φίλο μετά από κάμποση ώρα. Δεν είναι προβοκάτορες, ούτε είρωνες, ούτε φυσικά ...τρολ. Δεν χλευάζουν, δεν σαρκάζουν, δεν εμπαίζουν, δεν αστειεύονται. Μπορεί μεν να τα χρησιμοποιούν όλα αυτά με έναν εργαλειακό τρόπο, στην πραγματικότητα όμως φρονώ ότι μια τέτοια αντιμετώπιση αφοπλίζει κατ' ουσία το όποιο εν δυνάμει ανατρεπτικό δυναμικό τους, σαν να λέει "μην φοβάστε, πίσω από το πομπώδες, το εκφοβιστικό, το ολοκληρωτικό προσωπείο, κρύβονται άνθρωποι που κάνουν πλάκα". Οι Laibach αντιθέτως παίρνουν το Σύστημα τους λίαν στα σοβαρά, το στοχοποιούν και εστιάζουν στις εγγενείς "αμαρτίες" του, στις διαστροφές του, στις αντιφάσεις του, όλες εκείνες τις πλευρές που αν και κομφορμιστικά αυτονόητες πρέπει να μείνουν κρυφές και ανομολόγητες. Δεν θα διαφωνούσε νομίζω και ο παλαιόθεν συνοδοιπόρος τους ο Σλαβόι ο Ζίζεκ.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί (ή δεν πρέπει) να γελάσεις. Απλά, πρέπει να κάνεις μια στάση και να σκεφτείς, γιατί γελάς και με τι. Μήπως γελάς με εσένα, αυτά που θεωρείς "ιερά και όσια"; Γιατί κατ' ουσία οι Laibach σε στήνουν απέναντι σε έναν καθρέφτη, σε ένα ενοχλητικό και άβολο γνώθι σαυτόν. "Ένα μυθιστόρημα είναι ένας καθρέφτης που τον περνούν από έναν κεντρικό δρόμο. Πότε αντανακλά το γαλάζιο του ουρανού, πότε τις λάσπες στις λακκούβες του δρόμου", έγραφε τον 19ο αιώνα ο Σταντάλ στο "Κόκκινο και το Μαύρο". Κατ' αναλογία, οι Laibach σήμερα ασχολούνται με τις λάσπες, τα "άνθη του κακού", με τα έντερα του δυτικού πολιτισμού, ο μεγεθυντικός τους καθρέφτης αναδεικνύει το ολοκληρωτικό στοιχείο που βρίσκεται εγγεγραμμένο ακόμη και στην φαινομενικά πιο δημοκρατική κοινωνία, αποκαλύπτει τους μηχανισμούς της εξουσίας, τις ιδεολογικές και φαντασιακές κατασκευές και συμβάσεις της, το έθνος, που εδώ γεννήθηκε σαν έννοια, σαν τον φασισμό και αυτό, παιδιά και αποπαίδια του διαφωτισμού και του ρομαντισμού, κι ας θέλει να το ξεχνάει η αυτάρεσκα βαυκαλιζόμενη σημερινή Δύση ("Europe is falling apart" λένε στο "Eurovision"). Κάτι άλλωστε ξέρουν παραπάνω και οι ίδιοι, οι ρίζες τους βρίσκονται σε μέρη τα οποία πέρασαν διαδοχικά από το πολυεθνικό σύμπλεγμα της Αυστροουγγαρίας στον ...φιλελεύθερο εθνικισμό των αρχών του 20ου αιώνα και μετά στον σοσιαλιστικό ολοκληρωτισμό για να διαλυθούν (ή για να ...αναγεννηθούν) υπέρ των ευρωπαϊκών αξιών στον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του '90. "Geburt eine nation", η γένεση ενός έθνους, μια διαδικασία η οποία ακόμη εξελίσσεται στην περιοχή, εδώ γαρ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε...

Εν τέλει, "είμαστε τέρατα, είσαστε τέρατα, είμαστε όλοι τέρατα" καταλήγουν να λένε, "der Mensch ist gegen sich selber das grausamste Tier" η νιτσεϊκή ρήση, "ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο το πιο απάνθρωπο κτήνος", το "homo homini lupus" του Τόμας Χομπς σε μια ολοένα εκ συντελούμενη και επιβεβαιούμενη διάγνωση. Σε αυτό το πλαίσιο, η τελευταία τους δισκογραφική κατάθεση μοιάζει απόλυτα ταιριαστή, η επιλογή τους δηλαδή να ασχοληθούν με τον μεγάλο παρεξηγημένο της Φιλοσοφίας, που έδειξε μέσα από το έργο του τον Άνθρωπο σε όλη του την πομπώδη χυδαιότητα, το νοσηρό του μεγαλείο και την παράφρονα ελευθεριότητα του (βασικά ανάθεμα αν το κατάλαβε ποτέ κανείς πέρα από τον ίδιο, ο οποίος μετά τον θάνατό του έπεσε ανυπεράσπιστος στα χέρια της αδερφής του για να καταλήξει στα νύχια του Αδόλφου). Κάτι που συνέβη με αφορμή την ομώνυμη θεατρική παράσταση του Matjaž Berger, βασισμένη στο πιο γνωστό έργο του Φρειδερίκου Νίτσε, το "Also sprach Zarathustra" ("Τάδε Έφη Ζαρατούστρα» δηλαδή και δεν θα αντισταθώ στον πειρασμό να αναφέρω το γνωστό αστείο που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία, για τον πελάτη που ζήτησε το “Τάδε” της Έφης Ζαρατούστρα). Και είναι αυτό το έργο το οποίο ήρθαν να μας παρουσιάσουν εδώ τούτο το κυριακάτικο βράδυ, αυτό θα αποτελέσει και τον κορμό του αποψινού δρώμενου.

Τούτη την φορά δεν είχε ούτε μανιφέστα ούτε εθνικούς ύμνους στην αρχή, η παράσταση ξεκίνησε κατευθείαν στο νιτσεϊκό ψητό. Παίζουν σχεδόν ατόφιο τον δίσκο, ο οποίος κυλάει πηχτός, υποβλητικός, ζοφερός, σε μινιμαλιστική ηλεκτρονική βάση διάστικτη με πολλές σιωπές, πάνω στην οποία εξαπολύονται σαρδόνιες ατάκες στα γερμανικά από τον ντυμένο στην κλασική του κόκκινη φιδοστολή Milan Fras. Η ενότητα κλείνει με ένα αιθέριο "Vor Sonnen-Aufgang" ερμηνευμένο από την Mina Špiler, η παρουσία της οποίας είναι πλέον πολύ πιο παρεμβατική, σπάει ευπρόσδεκτα και την κυριαρχία της εμβατηριακής τεστοστερόνης. Περιέργως δεν διασκευάζουν την διάσημη εισαγωγή του Ριχάρδου του Στράους, την μελοποιημένη Ανατολή που χρησιμοποίησε και έκανε ακόμη πιο διάσημη ο Κιούμπρικ στην Οδύσσεια του Διαστήματος, θα ήταν υποθέτω μια υπερβολικά εύκολη και προφανής επιλογή για ένα σχήμα που έχει ταυτιστεί με τις ανατομικές αναπλαισιώσεις της ποπ παράδοσης. Ειδικά σε μια εποχή που το τοπίο είναι κατακλυσμένο από κάθε είδους "ασυνήθιστες/απρόβλεπτες" διασκευές. Λίγες τέτοιες ακούστηκαν απόψε, το παλιό τεξανικό μπλουζ "See that my grave is kept clean" του Blind Lemon Jefferson και για το τέλος, κάπως απρόσμενα, το λαϊκό χιτ του "Opus Dei (Live Is Life)" σε όλη του την πομπώδη συμφωνικότητα.

Το δεύτερο μέρος είχε σαν κορμό το "Spectre", εδώ οι εντάσεις και τα beat ανεβαίνουν, σπουδαία κομμάτια του παρελθόντος όπως το "Brat moj' και το "Ti, Ki Izzivaš" γνωρίζουν μια αποθεωτική επανερμηνεία (στην καλύτερη στιγμή του λάιβ), ΕΒΜ ρυθμολογία, "Wirtschaft ist tot" ("η οικονομία είναι νεκρή", ερμηνεύστε το όπως θέλετε), βαθιά σπλαγχνικά μπάσα, χαμηλές συχνότητες, κλαγγές μετάλλων που παραπέμπουν στους Einstürzende Neubauten και στην εργατική τραχύτητα των Test Dept. Ένα σόου στημένο για να καθηλώσει αλλά και να κινητοποιήσει. Με ολοκληρωτική ισχύ. Άλλωστε μια συναυλία, κάθε συναυλία, το έχουμε ξαναγράψει, έχει εκ φύσεως μια εξουσιαστική/ολοκληρωτική/προπαγανδιστική/δημαγωγική διάσταση. Οι Laibach το έχουν αντιληφθεί και εκμεταλλευθεί αυτό στο έπακρο, "σας διδάσκω τον Υπεράνθρωπο", τον Καλλιτέχνη στο βάθρο, από κάτω εμείς, μια μάζα, μια αγέλη, αποτελούμενη βέβαια από πολλά ατομικά Υπερεγώ, που όλα θεωρούν ότι οι Άλλοι τριγύρω είναι η Μάζα και οι ίδιοι Υπεράνθρωποι. Η γλώσσα είναι ένα σύστημα εντολών, που έλεγε και ο Ντελέζ, "Resistance is futile", οι δεξιά πείτε όλοι μαζί "χο χο", τώρα οι αριστερά "χο χο χο", για σηκώστε χεράκια τώρα όλοι, τώρα φωνάξτε, και τώρα όλοι μαζί χορέψτε, "Tanz mit Laibach" (το δικό τους "Der Mussolini").

Κι αφού δεν μας επεφύλαξαν καμία locally-oriented επιλογή, ούτε εθνικό ύμνο, ούτε ένα "Nova Acropola", ούτε καν ένα "Final Countdown", έκλεισαν εν τούτοις την παράσταση με μια προβολή "Ζήτω η Ελλάδα" "Ζήτω η Μακεδονία", η οποία έγινε δεκτή λίγο με θυμηδία, λίγο με χειροκροτήματα, αμφίσημα ειρωνικά και/ή εθνοπατριωτικά. Δεν ξέρω αν (για να παραφράσω τον μουστακαλή τιμώμενο φιλόσοφο) η αισθητική τους είναι η ηθική του μέλλοντος μας, σκέφτομαι ότι από την άλλη, σε μια εποχή που ο πήχης του σοκ έχει ανέβει σε δυσθεώρητα ύψη, οι Laibach σαν να έχουν εκόντες άκοντες ενσωματωθεί και αυτοί στο ποπ σκηνικό που θέλησαν να αποδομήσουν. Εν τούτοις όσο η ανθρώπινη κατάσταση παράγει διαρκώς νέους μύθους οι οποίοι έρχονται να αντικαταστήσουν τους παλιούς, πάντα θα χρειαζόμαστε τέτοιους τύπους...

Γυρίζοντας σπίτι ο Παπαφλέσσας είχε τελειώσει... Του χρόνου πάλι...

Φωτογραφίες - Άρης Καραμπεάζης, Αντώνης Ξαγάς