Η Αραβική Άνοιξη

Το δεύτερο μέρος του αφιερώματος στη σύγχρονη αραβική μουσική ανήκει στην Αραβική Άνοιξη. Το σημαντικότερο ίσως σύγχρονο πολιτικό γεγονός στον αραβικό κόσμο, δεν μπορεί παρά να επηρέασε και να εκφράσθηκε μέσω της μουσικής.

Μια γενιά η οποία ωρίμασε τη δεκαετία του 2000, με την παγκοσμιοποίηση και την κατίσχυση του διαδικτύου, δεν μπορεί παρά να ήρθε σε επαφή με όλα τα σύγχρονα ρεύματα του πολιτισμού και τις εκφράσεις του.

Μέσα σε καθεστώτα απολυταρχικά, διεφθαρμένα, κυριαρχούμενα από θρησκευτικό φανατισμό, τα οποία κτυπήθηκαν και αυτά από την οικονομική κρίση προς το τέλος της δεκαετίας του 2000, ξεπήδησε ένα κίνημα το οποίο γρήγορα διευρύνθηκε σε όλο τον αραβικό κόσμο και απαίτησε τη φιλελευθεροποίηση των καθεστώτων, κοινωνική δικαιοσύνη και παροχή κοινωνικής προστασίας και πρόνοιας σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Με αφορμή την αυτοπυρπόληση του μικροπωλητή Mohamed Bouazizi στις 17-12-2010 στην Τύνιδα της Τυνησίας, μέσα στην απελπισία της οικονομικής κρίσης που μάστιζε τη χώρα, ξεκίνησε η Jasmine Revolution στην πόλη, η οποία είναι ίσως η πιο κοντινή στην Ευρώπη από οποιαδήποτε άλλη. Για ένα μήνα οι δρόμοι της Τύνιδας κατακλύσθηκαν από κόσμο που διαμαρτυρόταν ενάντια στην καταπίεση, τη διαφθορά, την ανελευθερία.

Στους δρόμους αυτούς συναντήθηκαν όλοι οι μουσικοί που είχαν νιώσει την απαγόρευση, τη λογοκρισία, τη μιζέρια, ενώ το διαδίκτυο τους έφερνε σε επαφή με όλα τα σύγχρονα ρεύματα, και τα κινητά τηλέφωνα και τα κοινωνικά δίκτυα επέτρεπαν την άμεση διάδοση της πληροφορίας που έκρυβαν τα καθεστώτα. Μπορεί να μην ανήκαν σε οργανώσεις, κόμματα ή παρατάξεις, ούτε η μουσική τους να μιλούσε για πολιτική, όμως βρέθηκαν στο δρόμο μαζί με τους απλούς πολίτες, όπως η Emel Matlouthi. Η ίδια δηλώνει ότι η μουσική της, ένα κλασικό δείγμα σύγχρονης αραβικής μεσογειακής μουσικής, μιλάει κυρίως για την αγάπη, όμως τραγουδούσε, δίπλα στον κόσμο που διαδήλωνε στο δρόμο, Kelmti Horra (Ο λόγος μου είναι ελεύθερος) σε βίντεο που έγινε viral στο Υoutube και σημάδεψε την Αραβική Άνοιξη.

Ο Τυνήσιος rapper El Général βλέποντας τον Πρόεδρο της χώρας του Ben Ali σε επίσκεψη σε σχολείο να ρωτάει ένα φοβισμένο μαθητή τι τον ενοχλεί και αν θέλει να του πει κάτι, δημοσιεύει βίντεο στο Youtube το οποίο σύντομα έγινε ο ύμνος της επανάστασης, με τον ίδιο να απευθύνεται στον Ben Ali ως ‘Rais Lebled’ (Πρόεδρέ μου) και να καταγγέλλει τη φτώχεια, τη διαφθορά, την ανελευθερία, την ανισότητα. Στις 14-1-2011 ο Mohamed Bouazizi πεθαίνει, ο κόσμος κατακλύζει τους δρόμους της Τύνιδας, το ίδιο βράδυ o Ben Ali εγκαταλείπει τη χώρα και η επανάσταση επεκτείνεται σε όλο τον αραβικό κόσμο.

Πρώτη απ΄ όλες τις χώρες στις 25-1-2011 η Αίγυπτος, όπου η πλατεία Ταχρίρ έγινε για μήνες το σύμβολο του αγώνα ενάντια στην καταπίεση. Ο Ramy Essam τραγουδάει μέσα από την πλατεία Ταχρίρ ‘Irhal’ (Φύγε) ζητώντας από τον Χόσνι Μπουμπάρακ να εγκαταλείψει την εξουσία. Οι Cairokee γίνονται επίσης σύμβολο του αγώνα, τραγουδώντας ‘Sout Αl Hοreya’ (Η φωνή της ελευθερίας), εκφράζοντας τα βασικά αιτήματα της Αραβικής Άνοιξης ‘Ψωμί – Ελευθερία – Κοινωνική Δικαιοσύνη’. Ο Hamza Namira, γίνεται επίσης η φωνή του κινήματος έως το 2013 που το στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέπει τη φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, οδηγώντας τον ίδιο σύντομα στο Λονδίνο και στην απαγόρευση της μουσικής του στην Αίγυπτο. Η πλατεία (El Medan) - Ταχρίρ του Καΐρου γίνεται ο τόπος του κινήματος, και μαζί, καθ΄ όλο σχεδόν το 2011, θέατρο βίαιων συγκρούσεων από τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων που ακολουθεί. Τραγουδιέται γι’ αυτό από τους Cairokee αλλά και τον Hamza Namira.

Μετά την Αίγυπτο ακολουθεί η Λιβύη, τα Μπαχρέϊν, η Συρία, το Ιράκ, η Υεμένη, ενώ διαδηλώσεις ξεσπούν παντού, από το Μαρόκο έως ακόμη και τις αραβικές περιοχές του Ιράν. Η επανάσταση, εκτός από την Τυνησία, όπου διατηρείται έως σήμερα το καθεστώς που αντικατέστησε την τυραννία του Ben Ali, δεν έχει δικαιωθεί. Αντίθετα οδήγησε ακόμη και σε εμφύλιους πολέμους, όπως στη Λιβύη, τη Συρία, την Υεμένη και το Ιράκ, όπου ενίοτε ακόμη καλά κρατούν, ενώ και στις άλλες χώρες, συχνά επανορθώθηκαν μεταρρυθμισμένα τα προηγούμενα καθεστώτα, ένα μίγμα ιδιότυπου αραβικού μοναρχισμού (υπό το κάλυμμα προεδρικών δήθεν δημοκρατιών) συνυφασμένου με την ισλαμική θρησκευτική κυριαρχία. Παρόλα αυτά από το 2018-2019 εμφανίζεται αναζωπύρωση των κινημάτων που ακολουθούν και αναφέρονται στην Αραβική Άνοιξη, στην Αλγερία, το Ιράκ, και ήδη στο Λίβανο, ενώ δικαιώνονται μάλιστα στην περίπτωση του Σουδάν με την εκδίωξη του δικτάτορα Ομάρ Αλ Μπασίρ το καλοκαίρι του 2019.

Η γενιά που μετέχει στην Αραβική Άνοιξη αφουγκράζεται τα σύγχρονα ρεύματα, αλλά ταυτόχρονα προσπαθεί να τα συνταιριάξει με την παράδοση του αραβικού κόσμου. Το hip hop, το οποίο αποτελεί και το βασικότερο εκφραστικό μέσο της καταγγελίας, με την κυριαρχία του λόγου επί της μουσικής, εναλλάσσεται με παραδοσιακά ρεύματα του αραβικού κόσμου, όπως την αιγυπτιακή λαϊκή μουσική shaabi, την επηρεασμένη από την Ανδαλουσία μουσική της Τυνησίας, ή τους παραδοσιακούς χορούς dabke της Συρίας και της Παλαιστίνης, που ενίοτε μετεξελίσσονται σε ιδιαίτερο μουσικό ρεύμα (shamstep). Ετσι οι Cairokee, ένα από τα κορυφαία συγκροτήματα της Αιγύπτου, που ξεκίνησαν σχεδόν και καθιερώθηκαν με την Αραβική Άνοιξη, με ευκολία περνούν από τις κλασικές μορφές της δυτικής ποπ μουσικής και τη hip hop ενίοτε στις συνεργασίες με παραδοσιακούς καλλιτέχνες (Aida El Ayouby, Tarek El-Sheikh), ενώ ο Hamza Namira, εμβληματική μορφή της σύγχρονης Αραβικής μουσικής, διατρέχει όλο τον αραβικό κόσμο έως και την Αρμενία και το Κουρδιστάν, παρουσιάζοντας ότι πιο νέο υπάρχει (όπως τους 47 Soul που εισήγαγαν την shamstep ή τους Ιορδανούς Autostrad, εδώ σε διασκευή τραγουδιού των θρύλων του Μαρόκου Nass El Ghivane). Ταυτόχρονα σύγχρονοι καλλιτέχνες που των τελευταίων δύο δεκαετιών που μεγάλωσαν με την Αραβική Άνοιξη (όπως η Αιγύπτια Maryam Saleh, και οι συνεργάτες της, όπως ο Αιγύπτιος Maurice Louca, ο Παλαιστίνιος από την Αίγυπτο Tamer Abu Ghazaleh και βέβαια ο εμβληματικός και πρωτοποριακός Λιβανέζος Zeid Hamdan, όπως και οι Εβραίοι - Υεμένιοι Yemen Blues, ή ακόμη και αυτός ο παραδοσιακός τραγουδιστής γάμων της dabke μουσικής από τη Συρία Omar Suleyman) εκφράζουν την παράδοση της πατρίδας τους με ένα τρόπο τόσο σύγχρονο και δημιουργικό, που τους κατατάσσει στα πλέον σύγχρονα ρεύματα της παγκόσμιας ποπ - ροκ, όπως θέλετε πείτε τη, μουσικής.

Ακόμη και οι Mashrou’ Leila, από τα πλέον δυτικότροπα συγκροτήματα του Λιβάνου, κοιτούν συχνά πίσω στην παράδοση, παρά το ότι συμμετέχουν ενεργά στο lgbt κίνημα της χώρας τους, ενώ επηρεάζονται απ΄ όλα τα σύγχρονα μουσικά ρεύματα, όπως και σειρά άλλων μουσικών που δημιουργούν σε περισσότερο δυτικές μορφές (όπως οι Αιγύπτιοι Bahr, ή οι Σύριοι Kebez Dawle, που πέρασαν από την Ελλάδα το 2015, πριν καταφύγουν στην Ευρώπη, ή ο Παλαιστίνιος από την Ιορδανία El Far3i, από τους El Moraba 3, που πλέον δημιουργεί κι αυτός από την Αγγλία είτε ως σόλο καλλιτέχνης, είτε συμμετέχοντας στους 47Soul).

Η hip hop αποτελεί βασικό ρεύμα της σύγχρονης αραβικής μουσικής, ιδίως στην περιοχή της Παλαιστίνης και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, όπου, εκτός από την καταπίεση των εγχώριων καθεστώτων, μαστίζεται και από τις ξένες επεμβάσεις και την Ισραηλινή κατοχή. Η καταγγελία εκφράζεται μέσα από την αγανάκτηση που συνοδεύει την εκφορά του λόγου της rap μουσικής, έτσι ώστε να αποτελεί το βασικό εκφραστικό ρεύμα της κοινωνικοπολιτικής διαμαρτυρίας. Η αραβική διασπορά συμμετέχει ενεργά κι αυτή στη hip hop σκηνή των γενέθλιων τόπων της. Έτσι η Αγγλίδα από την Παλαιστίνη, βασίλισσα του hip hop Shadia Mansour επιστρέφει συχνά στην πατρίδα των γονιών της για να συμμετέχει ενεργά στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα, βουτώντας όμως μέσα στην παράδοση, ιδίως στις τελευταίες δημιουργίες της.

Οι χαρακτηριζόμενοι πλέον πατέρες του είδους, Παλαιστίνιοι Ramallah Undergound (εκ των οποίων συνεχίζει η ηγετική τους μορφή, ο Muqata’a ή Boikutt, με διάφορες συνεργασίες) ή οι επίσης Παλαιστίνιοι DAM καθώς και ο Αμερικανός από την Υεμένη Hagage "AJ" Masaed που συμμετείχε ενεργά στην αναγέννηση της σκηνής της πατρίδας του, επηρέασαν επίσης σειρά νεότερων καλλιτεχνών, όπως ο σύγχρονος Σύριος Bu Kolthum, ή οι Παλαιστίνιοι από την Ιορδανία Torabyeh. Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει και στον πλέον πολιτικοποιημένο από όλους Αγγλο-Ιρακινό rapper Lowkey, ο οποίος έχει ταυτίσει τη μουσική του με την κοινωνικοπολιτική διαμαρτυρία, έτσι ώστε τα βίντεό του στο Youtube να είναι συχνά απαγορευμένα.

Πίσω απ’ όλα αυτά όμως παραμένει η ψυχή της Αραβίας, αυτός ο πολυποίκιλος ομοιογενής σχετικά πολιτιστικά χώρος, που αλληλεπιδρά μοναδικά με τον υπόλοιπο κόσμο. Θέλει να αλλάξει, αλλά το ξανασκέφτεται, κοιτάζει πίσω στην παράδοση, χάνεται στην έρημο, επανέρχεται στις οάσεις, τα λίγα ποτάμια, τα λιμάνια και τις πόλεις, φθάνει στην Ευρώπη, αλλά πάντα γυρνά ή τουλάχιστον βλέπει πίσω. Η Αραβική Άνοιξη, όπως κάθε αδικαίωτη επανάσταση, θα παραμένει πάντα οδηγός, φωτεινό μονοπάτι, για κάθε έναν που δεν αντέχει την καταπίεση, την αδικία, την ανισότητα, ή την ανελευθερία. Κι η ποπ-ροκ μουσική, υπό κάθε υποείδος της, ως η σύγχρονη λαϊκή μουσική του κόσμου, θα παραμένει ο καλύτερος εκφραστής της, σε όποια γλώσσα, θρησκεία, φυλή, έθνος κι αν εκφράζεται.

Η συλλογή θα κλείσει με τη Faia Younan, Χριστιανή-Ασσύρια μεγαλωμένη στο Χαλέπι της Συρίας, και μετέπειτα στην Ευρώπη, που ξαναγύρισε πίσω για να αποτελεί σήμερα ίσως την πλέον χαρακτηριστική φωνή της σύγχρονης αραβικής μουσικής. Εδώ στο πρώτο της τραγούδι – διαμαρτυρία ‘To our countries’, που βγήκε στο Youtube το 2014 και έγινε viral, το οποίο καταγγέλλει τη μάστιγα του πολέμου (harb on – ο πόλεμος που) που ταλανίζει ιδίως την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η ίδια αποδίδει στο κομμάτι, μέρη τραγουδιών, όπως το ‘Baghdad’ ή το ‘Li Beirut’, της κορυφαίας ίσως μεταπολεμικής ντίβας της αραβικής μουσικής Fairuz, με ένα τρόπο τόσο φρέσκο, ζωντανό και χαρούμενο, που μάλλον αποτελεί ξόρκι για τον πόλεμο, που παρουσιάζεται στο βίντεο από την αδελφή της. Με αυτό τον τρόπο, έτσι, η Faia Younan, με αυτόν τον ιδιότυπο αραβικό κοσμοπολιτισμό της και τη φρεσκάδα της, μας εισάγει στο τρίτο και τελευταίο μέρος της συλλογής, την Αραβία της Μεσογείου και του Κόσμου.

00:00 Emel Matlouthi - Kelmti Horra
06:50 Amir Eid, Hany Adel, Hawary (Cairokee) - Sout Al Horeya
10:49   Ramy Essam - Irhal
12:14    Mashrou' Leila - Lil Watan
15:45   Maryam Saleh - Nouh Al Hamam
19:11    Maryam Saleh, Maurice Louca, Tamer Abu Ghazaleh - Ekaa Mansour (live)
24:02   Cairokee ft. Tarek El-Sheikh – Fix
27:45   Hamza Namira ft. 47Soul & Zap & Omar - Ya Zarif Altoul - Ya Nas Jaratli (live)
32:57   47Soul - Intro to Shamstep
36:56   Bu Kolthoum - Zamilou
39:19   Cairokee – Ya Abyad Ya Eswed
43:50   Hajjaj (Hagage "AJ" Masaed) - Yemen Belady
47:48 Torabyeh ft. Husam Abed - Ghorbah
51:53    El Général – Rais Lebled
55:42   Lowkey - Terrorist?
1:01:48 Ramallah Underground - Sijen ib Sijen
1:06:11 Omar Souleyman - Warni Warni
1:12:55 Yemen Blues - Um Min Al Yaman
1:18:08 Hamza Namira ft. Autostrad - Siniya
1:21:32 Mashrou' Leila - Raksit Leila
1:25:40 Cairokee ft. Aida El Ayouby & Zap Tharwat - Etganen
1:30:03 Khebez Dawle - Beta'ammer
1:36:08 Bahr - Khayal
1:41:03 El Far3i - Tghayarti
1:45:10 Cairokee ft Aida El Ayouby - Ya El Medan
1:50:13 Zeid Hamdan & Maryam Saleh – Eslahat
1 :54 :53 Dam ft Shadia Mansour - Kollon 3endon Dababat-
1:59:51 Faia Younan - To Our Countries

Η παρούσα συλλογή αφιερώνεται στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος δεν μπορούσε να φανταστεί ούτε αγώνες χωρίς τραγούδι, ούτε τραγούδι χωρίς αγώνα και σ’ όλη του τη ζωή με το ένα χέρι κρατούσε το τουφέκι και με το άλλο τις παρτιτούρες του.