Η μουσική της σύγχρονης Αραβίας

H Αραβία είναι ένας μεγάλος και πολύμορφος γεωγραφικός και πολιτιστικός χώρος. Ζει και εξελίσσεται ανεξάρτητα από τον δυτικό πολιτισμό, δεν έχει ανάγκη επιδράσεων, αντίθετα επηρεάζει τη Δύση, όπως έχει πράξει ανά τους αιώνες. Παρόλα αυτά, από τα τέλη της δεκαετίας του ‘90 και μετά, με την επίδραση της παγκόσμιας μουσικής επανάστασης του ροκ, διαμορφώνεται μια νέα πρωτοποριακή σκηνή. Είναι αραβική μουσική, επηρεασμένη από τη δυτική, όλων των ειδών, που διαμορφώνει το δικό της πρωτοποριακό ιδίωμα, χωρίς να έχει ανάγκη από ταμπέλες.

Ακολουθώντας τους ρυθμούς και τις κλίμακες της παραδοσιακής αραβικής μουσικής, αναπτύσσει κυρίως τη μελωδία, συνήθως με γυναικείες φωνές, όπως και η παράδοση του 20ου αιώνα (βλ. τις μεγάλες ντίβες της αραβικής μουσικής του 20ου αιώνα Umm Kulthum, Fairouz, Asmahan κλπ.), χρησιμοποιώντας όλα τα όργανα (ηλεκτρονικά αλλά και παραδοσιακά) όσο και τα μοτίβα και ρεύματα της σύγχρονης δυτικής μουσικής (pop, reggae, funk, hip hop, techno κλπ.). Η φωνή είναι βασικό μουσικό εργαλείο, ενώ η σκηνή εκφράζεται αποκλειστικά στην κοινή της γλώσσα, που πιθανόν βοηθάει στην ανάπτυξη αυτής της παραδοσιακής μικροτονικής μουσικής.

Η αραβική ροκ μουσική, υπό αυτή την έννοια, θα παρουσιασθεί εδώ σε τρία μέρη. Το πρώτο και πλέον οικείο σε εμάς, αφορά τη μουσική που επηρεάζεται περισσότερο από ηλεκτρονικά μέσα και φόρμες που προσιδιάζουν προς αυτές της δυτικής. Παρόλα αυτά πατάει γερά στην Αραβία και στην παράδοσή της.

Η σύγχρονη αραβική σκηνή εντοπίζεται κυρίως στα βασικά πολιτιστικά κέντρα του αραβικού κόσμου, τη Βηρυτό και το Κάιρο. Μετά δε τη συριακή κρίση και την έξοδο των καλλιτεχνών από τη χώρα τους, η Βηρυτός κρατά τα σκήπτρα φιλοξενώντας Σύριους, Ιορδανούς και Παλαιστίνιους μουσικούς, προσφέροντας συγχρόνως στέγη σε Αιγύπτιους καλλιτέχνες οι οποίοι περιορίζονται στην πατρίδα τους, ιδίως με την επανόρθωση ενός καταπιεστικού καθεστώτος με το πραξικόπημα του 2013.

Η συλλογή ξεκινά με το πρωτοποριακό συγκρότημα Soap Kills, το ντουέτο των Zeid Hamdan και της Yasmine Hamdan (χωρίς συγγένεια μεταξύ τους), οι οποίοι μέσα από τα ερείπια της Βηρυτού μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου του Λιβάνου, από το 1997 που ξεκίνησαν, κατοχύρωσαν αυτό το μείγμα της σύγχρονης ηλεκτρονικής με την παραδοσιακή μουσική που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη αραβική μουσική. Ο Zeid Hamdan αποτελεί έως σήμερα έναν από τους βασικούς πρωτοποριακούς καλλιτέχνες της σκηνής. Μετά τη διάλυση των Soap Kills στα τέλη της επόμενης δεκαετίας, ο ίδιος πλέον αποτελεί το βασικό πυρήνα της εναλλακτικής σκηνής της Βηρυτού, με σειρά συνεργασιών με μερικές από τις πλέον πρωτοποριακές καλλιτέχνιδες του Αραβικού κόσμου (όπως την Αιγύπτια Maii Waleed, την Κουβεϊτιανή Hiba El Mansouri κ.ά.).

Ήδη τα τελευταία χρόνια η συνεργασία του με μια από τις σύγχρονες κορυφαίες εκπροσώπους της σκηνής του Καΐρου (Maryam Saleh) έχει χαρακτηρίσει την όλη σκηνή, αποτελώντας το κορυφαίο ίσως δείγμα αυτής της μίξης παραδοσιακής αραβικής με σύγχρονη δυτική μουσική. Η δε δημιουργικότητά είναι ακατάπαυστη, με συμμετοχή του σε soundtrack ταινιών (Beirut Hotel, Capernaum κλπ.), καθώς και με συνεργασίες με σύγχρονους καλλιτέχνες στη Βηρυτό (όπως στην πρόσφατη περίπτωση του σχήματος Beyt με τους Σύριους Tanjaret Daghet, και τον Παλαιστίνιο από την Ιορδανία Muhammad Abdullah από τους Elmorabba3 κλπ.), όσο και με μία από τις νέες μούσες του Lynn Adib, Σύρια καλλιτέχνιδα η οποία μετά από μια κλασική jazz παιδεία στη Γαλλία επέστρεψε στο Λίβανο για να αναζητήσει την παράδοση.

Το έτερο ήμισυ των Soap Kills, η Yasmine Hamdan, μετά τη διάλυση τους, ακολούθησε την παράδοση των Αράβων πρεσβειρών έξω από τα σύνορα της πατρίδας τους, διαπρέποντας στη Δύση, κυρίως στη Γαλλία, παραδοσιακό τόπο επαφής της Αραβίας με την Ευρώπη, ενίοτε με συνεργασίες που κάποιος θα περίμενε να ξενίζουν (όπως με τις folk pop Αμερικανές, εγκατεστημένες στο Παρίσι Cocorosie, ή τους Γάλλους electro - techno Acid Arab).

Το ίδιο επιδραστική πέραν των συνόρων της Αραβίας και η Τυνήσια Emel Matlouthi. Γνωστή από τον ύμνο της Αραβικής Άνοιξης (Kelmti Horra – The world is free), σε αυτό εδώ το πρώτο μέρος παρουσιάζεται σε πιο πρωτοποριακές ηλεκτρονικές εκδοχές της μουσικής της.

Οι Mashrou’Leila, ίσως το πιο ονομαστό ροκ συγκρότημα του Λιβάνου, δημιουργήθηκαν το 2008 στο Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού. Έκτοτε η πορεία τους ακολουθεί αυτήν του σύγχρονου αραβικού κόσμου. Μετά από μια φιλελευθεροποίηση που χαρακτήρισε την περιοχή την περίοδο πριν και αμέσως μετά την Αραβική Άνοιξη, οδηγώντας το συγκρότημα να τραγουδάει ελεύθερα για θέματα ταμπού του αραβικού κόσμου, όπως για τις γυναίκες και τους ομοφυλόφιλους, αντιμετώπισαν απαγορεύσεις υποκινούμενες από θρησκευτικούς κύκλους. Παρόλα αυτά συνεχίζουν έως και σήμερα, με μια μουσική χαρακτηριστική της όλης σκηνής.

Από την παραδοσιακά περισσότερο ανοικτή στα σύγχρονα ρεύματα Βηρυτό (ονομαζόμενη και Παρίσι της Ανατολής) και η Tania Saleh, η οποία πρωτοστατεί από τη δεκαετία του 1990, με ευρύτερες συνεργασίες στο χώρο της μουσικής, της τηλεόρασης και του κινηματογράφου.

Η Αιγύπτια Maryam Saleh αποτελεί ίσως την κορυφαία σύγχρονη τραγουδίστρια της σκηνής του Καΐρου. Τόσο με τη συνεργασία της με τον Zeid Hamdan, όσο και με συνεργασίες της με παράπλευρα σχήματα, αποτελεί ίσως την πιο ζωντανή εκπρόσωπο της σύγχρονης αραβικής ροκ σκηνής. Οι δε Cairokee, επίσης ένα από τα συγκροτήματα που εξέφρασε την Αραβική Άνοιξη, όσο κανένα άλλο, έχουν πλέον κατακτήσει μαζικά ακροατήρια, κινούμενοι με ευκολία ανάμεσα στην pop, όπως εδώ στο πρώτο μέρος της συλλογής, αλλά και στη hip hop, όσο και με συνεργασίες με λαϊκούς δημιουργούς, όπως θα δούμε στο δεύτερο μέρος της συλλογής.

Η Ιορδανία συμμετέχει επίσης ενεργά σε αυτή τη σκηνή. Το Αμμάν της Ιορδανίας φιλοξενεί τους περισσότερο επηρεασμένους από τη σύγχρονη δυτική μουσική Akher Zapheer, ή τους El_Morabba3, όσο και τους περισσότερο στραμμένους προς την παράδοση Autostrad.

Η σύγχρονη Αραβία βέβαια μεγαλουργεί ακόμη και με τη σκηνή της hip hop, trap και techno, που έχει δημιουργηθεί, σε όλο το σύγχρονο Αραβικό κόσμο, αλλά και έξω από τα σύνορα της Αραβίας. Θα φανταζόταν κανείς ότι οι περιορισμοί, η καταπίεση, η συνεχής απειλή του πολέμου, θα αφαιρούσε κάθε ίχνος ζωντάνιας και δημιουργικότητας. Φαίνεται όμως ότι παρά τις αντιξοότητες όχι μόνο υπάρχει, αλλά γίνεται και ευρύτερα γνωστή.

Σε αυτό το πρώτο μέρος της συλλογής η Sama’Abdulhadi επονομαζόμενη και βασίλισσα της techno της Παλαιστίνης, ως η πιο ονομαστή εκπρόσωπος μιας ανέλπιστα ζωντανής σκηνής από τη Χάιφα του Ισραήλ και τη Ραμάλα της Δυτικής Όχθης έως το Αμμάν της Ιορδανίας (απ΄ όπου και το έτερο δείγμα εδώ του Bashar Suleiman) και τη Βηρυτό. H Sama’ έχει πλέον διαβεί τα όρια της μικρής της χώρας, που αποτελεί ίσως το μέρος όπου δοκιμάζεται περισσότερο ο αραβικός κόσμος στην αντιπαράθεσή του με τη Δύση.

Από τις άλλες χώρες της Δύσης, οι Άραβες της ξενιτιάς με σύγχρονα pop, electro, trip - hop και techno ακούσματα, όπως οι Jugurtha και Jawhar (από Τυνησία), Hello Psychaleppo και Shkoon (από Συρία). Για ένα παράδοξο λόγο (πιθανόν λόγω ίσως της εμφανέστερης πολιτικοποίησής της) η hip hop τάση της σκηνής, θα παρουσιαστεί στο δεύτερο μέρος αυτής της συλλογής.

Το δεύτερο αυτό μέρος της συλλογής, παίρνει το σχηματικό περισσότερο τίτλο Αραβική Άνοιξη, ως το κορυφαίο εκείνο γεγονός των αρχών της προηγούμενης δεκαετίας, που αναζωογόνησε τη σημερινή Αραβία, τη συντάραξε, προς στιγμήν έδωσε μια επαναστατική πνοή, στραμμένη κυρίως προς τη Δύση και τα κοινωνικο–πολιτικά και πολιτιστικά της πρότυπα, για να επανέλθει με ένα πρωτότυπο τρόπο ξανά στην παράδοση. Η Αραβική Άνοιξη συνεχίζει να νοηματοδοτεί και να επηρεάζει το σημερινό Αραβικό κόσμο, και να είναι ζωντανή, παρά τη βίαιη καταστολή της, την επαναφορά αντιδραστικών καθεστώτων σε αρκετά σημεία του Αραβικού κόσμου αλλά και την τραγωδία της Συρίας, όσο και των εμφυλίων πολέμων στο Ιράκ, την Υεμένη και αλλού, που επακολούθησαν.

Το τελευταίο μέρος της συλλογής θα παρουσιάσει την Αραβία, ως αυτό που είναι διαχρονικά, μια κοσμοπολίτικη πολιτιστική παράδοση. Από την κοιλάδα της Μεσοποταμίας, έως την άκρη της Αραβικής Χερσονήσου στα ανατολικά και την Οροσειρά του Άτλαντα στα δυτικά, οριοθετείται ένας χώρος που βλέπει κυρίως προς τη Μεσόγειο και σταθερά αλληλεπιδρά με τις αντίπερα ακτές από την Ανδαλουσία, έως την Κωνσταντινούπολη, δημιουργώντας ένα μύλο πολιτισμών που εμπεριέχει Άραβες, Εβραίους, Αρμένιους, Βερβέρους και όλες τις φυλές που κατοικούν σε αυτή την ευρεία περιοχή.

Μια καλή απεικόνιση ενός μέρους της σύγχρονης αραβικής σκηνής εδώ.

Επίσης εδώ ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ για την underground hip hop, trance, techno σκηνή που οδήγησε στο πρώτο boiler room στη Ραμάλα της Παλαιστίνης το 2018, απ΄ όπου ξεπήδησε η Sama’ αλλά και μια ολόκληρη σκηνή που διατείνεται ότι «Αντιστεκόμαστε με τη μουσική μας. Μαζί είμαστε η επανάσταση».