Το spoken word στο ελληνικό μουσικό συγκείμενο

Η σχέση του spoken word με τη μουσική υπάρχει σχεδόν από πάντα, αλλά θα αποφύγω μια εισαγωγή τύπου “από αρχαιοτάτων χρόνων” (που δε σημαίνει τελικά και τίποτα). Στον πρώιμο εικοστό αιώνα δύο σημαντικές μουσικές αναφορές είναι το λεγόμενο Sprechgesang του γερμανικού εξπρεσιονισμού, φωνητική μεθοδολογία που ήταν κάτι μεταξύ τραγουδιστού και μιλητού, και τα talking blues, στα οποία ο μπλουζαδόρος έλεγε έμμετρα κείμενα πάνω από απλές γραμμές στην κιθάρα. Οι ίδιοι οι ποιητές (και ιδίως στον αγγλόφωνο χώρο) από τα μέσα του 20ού αιώνα θέλουν να ξεφύγουν από την κρυάδα των τυπωμένων σελίδων και να αγκαλιάσουν τις ποπ κουλτούρες κι έτσι σιγά σιγά αναπτύσσονται σκηνές spoken word ποίησης σε διάφορα μέρη του κόσμου. Οι ποιητές κάποιες φορές έχουν και μουσικούς που τους συνοδεύουν, ενώ επίσης ηχογραφούν spoken word κείμενα σε μουσικά labels. Από τα 80s κι ύστερα το spoken word μπαίνει δυναμικά στις μουσικές σκηνές της ποπ, επηρεάζοντας τόσο σε μαζικό επίπεδο με το φαινόμενο της rap/hip-hop, όσο και δημιουργώντας avant-pop υβρίδια, ιδιαίτερα στις ποστ-πανκ σκηνές των early 80s και φτάνοντας μέχρι και σε αναπάντεχα hit singles όπως το σπαρακτικό “O Superman” της Laurie Anderson ή το πρωτο-τρολλ “Money” των Flying Lizards. Μα ενώ το έρρυθμο spoken word της hip-hop γιγαντώνεται μέσα στα επόμενα 30 χρόνια, οι ποπ κουλτούρες δείχνουν πολύ λιγότερο ενδιαφέρον για το Laurie-Anderson-ικό ‘άρυθμο’ spoken word. Αρκετά αργότερα, από τα μέσα των 2010s, μπορεί κανείς να δει μια επιστροφή σε ένα πολιτικό spoken word στον avant-pop χώρο, τόσο σε mainstream projects όπως το ‘Lemonade’ της Beyoncé, όσο και στη δουλειά νέων δημιουργών όπως η Jenny Hval, η Gazelle Twin, η Marie Davidson, η Lucrecia Dalt (σχεδόν πάντα γυναίκες).

Στην Ελλάδα το spoken word δεν πέρασε ποτέ από ιδιαίτερη άνθηση και ούτε αγαπήθηκε από το κοινό, με πιθανή εξαίρεση (αν μπορεί κανείς να το δει ως κομμάτι της spoken word παράδοσης) το γενικά φτωχό ελληνικό χιπ-χοπ. Η ίδια η ποίηση στην Ελλάδα είναι ως επί το πλείστον κάτι βαρύγδουπο, υπαρξιακό και ιερό (ακόμα και σήμερα), οπότε ούτε για πλάκα δεν προέκυψε κάτι αντίστοιχο με τις κοινωνικές spoken word σκηνές της αμερικανικής beat γενιάς σε οποιαδήποτε φάση. Η γλώσσα που συνήθως χρησιμοποιούν οι Έλληνες καλλιτέχνες, ποιητές, θεατρικοί συγγραφείς κάθε άλλο παρά καθημερινή και προφορική είναι. Στη δε μουσική το δίπολο πειραματικό/ποπ συνεχίζει να είναι πολύ σκληρά διαχωρισμένο και έτσι υβριδικά πρότζεκτ γενικώς δεν ευδοκιμούν. Οι Έλληνες μουσικοί του πειραματικού είναι συχνά ταγμένοι στο μοντερνιστικό παραμύθι της “απόλυτης μουσικής” (= ινστρουμένταλ) κι έτσι οι σχέσεις τόσο με τη γλώσσα όσο και με το περφόρμανς είναι λιγοστές και τα πολυμεσικά πρότζεκτ συνήθως έχουν τεχνολογικοκεντρικές ροπές (βλέπε γραμμή βερολινέζικης Transmediale). Παράδειγμα αυτών των τάσεων είναι και το πρόσφατο ντοκιμαντέρ για τη Λένα Πλάτωνος “λπ” που κάνει φόκους κατά τη γνώμη μου υπέρ του δέοντος στο τεχνολογικό κομμάτι της δουλειάς της, αφήνοντας κάπως ανέγγιχτο το συναισθητικό περφορματίβιτυ της γλώσσας και τη σχέση με τις άλλες τέχνες, ιδιαίτερα στην mid-80s περίοδό της.

Η συνηθέστερη συνεύρεση του spoken word με τη μουσική λοιπόν στο ελληνικό συγκείμενο συμβαίνει στις άκρες των λεγόμενων σκηνών πειραματικής μουσικής από σχήματα και καλλιτέχνες που είναι δύσκολο να κατηγοριοποιηθούν γιατί ακριβώς δουλεύουν μεταξύ διαφόρων τεχνών, ενώ η δουλειά τους δε θεωρείται αρκετά (ή σοβαροφανώς, θα πω εγώ) πειραματική για να ασχοληθεί ιδιαίτερα ο κόσμος των πειραματικών μουσικών σκηνών. Ας θυμηθούμε πως έπρεπε να περάσουν 20 χρόνια για να ξαναφέρει η παρέα του Κωνσταντίνου Βήτα τη δουλειά της Πλάτωνος στο προσκήνιο, ενώ τα αριστουργηματικά κολλάζ των Δημοσιοϋπαλληλικό Ρετιρέ και του Μιχάλη Σιγανίδη μεταξύ άλλων συνεχίζουν να έχουν λιγοστό κοινό. Παρ’ ολ’ αυτά, έχουν υπάρξει σποραδικές περιπτώσεις και κάποιες μικροσκηνές (με πιο πρόσφατη τη ‘σχολή’ του κουήρ) σύζευξης spoken word και μουσικής, περιπτώσεις που επιχειρεί να παρουσιάσει το παρακάτω mixtape. Η λίστα είναι υποκειμενική και σε καμιά περίπτωση “η απόλυτη” ή κάτι τέτοιο. Από τους καλλιτέχνες που ενορχηστρώνουν ηχογραφημένους ποιητές βρίσκονται εδώ μόνο κάποια παραδείγματα ενδεικτικά, ενώ λείπουν τα περισσότερο θεατρικά κείμενα, όπως τα καταπληκτικά μονόπρακτα του Παύλου Μάτεσι από τον Γιώργο Μαρίνο. Επίσης το ελληνικό χιπ-χοπ απουσιάζει τελείως γιατί γίνεται μια προσπάθεια για παρουσίαση πρότζεκτ που έχουν αρκετά λιγότερο χώρο στη δημόσια σφαίρα (για να μην αναφερθώ καν στις μετααποικιακές αναλύσεις που θα έπρεπε να κάνει κανείς αν έπιανε το ελληνικό χιπ-χοπ).

Καλή ακρόαση!

00:00 Οι Μηχανολόγοι - Γωνία Ερμού και Βενιζέλου Ι
03:02 Μιχάλης Σιγανίδης - Τι θα ‘κανα χωρίς αυτόν τον κόσμο
09:35 Delicassetten Machimenai - Κυριακάτικη συκωταριά
11:32 Ξέφρενο Αερόστατο - Δυσμενής πρόγνωση
13:26 Epavlis Pavlakis - Εφευρέσεις και ανακαλύψεις
16:57 Yvette & οι Φύλες - Αγκάθια
18:19 Πρόκνη + Φιλομήλα - Μπαλάντα
21:47 Δημοσιοϋπαλληλικό Ρετιρέ - Όταν θα βγω στη σύνταξη
31:39 Μεταθεοδοσία - Αγαπητή δεσποινίς
34:30 Τριτοτέταρτες - Η Αποσμίνη και η Ζήνα στολίζουν το σπίτι για τα XMAS
36:54 Οκτάμπιτος Ρέμπρandt - Ξελίγωμα ενός ολέθριου νου
40:30 Γιώργος Μακρής - Κρέας Επικίνδυνο
42:50 Άγγελος Κυρίου - Πρόσεξε το καλοκαίρι στο φθινόπωρο μπορεί να σου γίνει μανία
44:50 Fruto 5 - Ισπαχάν
49:34Λένα Πλάτωνος - Lego
53:45 Οπτική Μουσική - Το πάρτυ
59:16 λΑΜΠΕΡΟύΚ - λΜΔλ
61:10 Nanah Palm & Μ.Ι.Μ.Α. - Ψευδάργυρος
62:50 Πάνος Σπαντ & Νόμος 751 - Κάθε πρωί
67:10 Ντάνης Τραγόπουλος - Ο τραχανάς
69:20 ΝΤόΝΤΟ - Ήρωες
71:22 Λουίζα Δολόξα - Ραλέ ή αλλιώς ο επιθανάτιος ρόγχος
75:20 Κυριάκος Σφέτσας & Κατερίνα Γώγου - Η ζωή μας είναι σουγιάδες
77:45 ΦΥΤΑ & Αλέξανδρος Δρόσος - Επτά τρόποι να πεις «είμαι σπίτι»
79:45 Lost Bodies - Ο ύπουλος εκβολέας