Proton Pump

Αυτοσχεδιαστική jazz σήμερα βγαίνει πολλή και καλή. Δεν θα τολμούσα να πω ότι έχω παράπονο. Ωστόσο, δεν είναι όλες οι προσφερόμενες ιδέες το ίδιο εμπνευσμένες, ούτε όλοι οι δίσκοι του είδους εξίσου απολαυστικοί. Σε ένα πρώτο επίπεδο, ίσως αυτό να ακούγεται ως ηθελημένη υπερβολή, λόγω του ελιτίστικου χαρακτήρα που εν πολλοίς προσάπτεται στην ελεύθερη jazz σκηνή (και κατ' επέκταση στους φίλους του είδους). Δηλαδή τι συζητάμε εδώ; Όλη η free jazz ίδια δεν είναι λίγο πολύ; Η απάντηση βέβαια είναι όχι. Όπως κάθε μουσική, έχει κι αυτή αισθητική αφετηρία, χαρακτήρα, ηχόχρωμα και στίγμα, μια ολόκληρη φιλοσοφία πίσω από τη δημιουργική διεργασία και την παραγωγή της. Δεν επιδρούν λοιπόν όλοι οι free jazz δίσκοι με τον ίδιο τρόπο στο μυαλό και το συναίσθημα. Κάποια πράγματα ξεθωριάζουν με τον καιρό, ξεχνιούνται. Άλλα αντίθετα διατηρούνται στη μνήμη, μένουν για πάντα. Και υπάρχουν κι αυτά τα λίγα που προσγειώνονται στην μουσική καθημερινότητα σαν δυναμίτης, διασκορπίζουν τα μυαλά και τα εκτινάσσουν στην ατμόσφαιρα σαν πολύχρωμη αστερόσκονη.

Στην τελευταία, σπάνια περίπτωση εμπίπτει αυτός ο αδιανόητα εκρηκτικός δίσκος, αποτέλεσμα της συνύπαρξης δύο θρύλων της ελεύθερης τζαζ σε ζωντανή ηχογράφηση για πρώτη φορά. Βασικοί πυλώνες του εγχειρήματος είναι ο Akira Sakata, ο σπουδαιότερος ίσως εν ζωή σαξοφωνίστας της ιαπωνικής avant-garde jazz και ο Masahiko Satoh, κορυφαίος πιανίστας και συνθέτης του είδους. Άκρως δημιουργικοί και οι δύο στη σκηνή του Τόκιο από τα 1960s, ο Sakata και ο Satoh δεν είχαν συνεργαστεί ποτέ πριν στο πλαίσιο επίσημης κυκλοφορίας. Μαζί τους η νέα γενιά της αμερικάνικης avant jazz μέσω του ρυθμικού διδύμου Chikamorachi, που συνθέτουν ο μπασίστας Darin Gray και ο ντράμερ Chris Corsanno, οι οποίοι δουλεύουν επίσης με μερικούς από τους σπουδαιότερους αυτοσχεδιαστές του πλανήτη, δηλαδή τον Jim O'Rourke, τον Merzbow, τον Keiji Haino, τον Yosuke Yamashita και άλλους. Η ηχογράφηση έγινε στο Τόκιο το 2015 και ο δίσκος κυκλοφόρησε φέτος τον Φλεβάρη από την αμερικάνικη Family Vineyard.

Δεν μιλάμε δηλαδή απλώς για ταλαντούχους ή καταξιωμένους μουσικούς εδώ, αλλά για πρωτοκλασάτο, ΑΑ κουαρτέτο από το πάνω ράφι, με αποτέλεσμα οι απαιτήσεις να εκτοξεύονται με το καλημέρα. Ανταποκρίνεται λοιπόν η μουσική (γιατί τελικά αυτό μετράει) στις υψηλές αυτές προσδοκίες; Για μένα τις υπερβαίνει. Το μεγαλείο του "Proton Pump" έγκειται στο ότι αρχικά αυτοπροσφέρεται ως κλασικός avant δίσκος παλιάς κοπής, όπως άλλωστε προδιαθέτει και το vintage εξώφυλλο, όπου η ελεύθερη τζαζ εμπλουτίζεται με bebop, hard-bop στοιχεία και προοδευτικά απελευθερώνει την κρυφή του δύναμη, που είναι η πρωτοπόρα αντίληψη των συντελεστών του για την μουσική δημιουργία ως προς την διαδικασία και το περιεχόμενό της.

Ο Sakata σε άλτο σαξόφωνο, κλαρινέτο, με τα εξωκοσμικά φωνητικά του είναι μάλλον η ηγετική μορφή εδώ. Τα σόλα του είναι καταιγιστικά, ενθουσιώδη, οι αυτοσχεδιασμοί του αληθινά καινοτόμοι, νιώθεις να διατρέχει με το παίξιμό του 50 χρόνια της free improv σκηνής και να την επαναπροσδιορίζει και η αίσθηση timing μοναδική. Ο Satoh είναι επίσης εκρηκτικός στο πιάνο. Ο ήχος του λάμπει, ξεχειλίζει η εκφραστικότητα και οι αυτοσχεδιασμοί άγριοι, επιθετικοί, ενίοτε αυστηροί συστρέφονται με περισσότερο λυρικά και ήρεμα περάσματα, καθιστώντας την ερμηνεία στο πιάνο ως την αρμονική βάση του δίσκου. Εκεί πάνω χτίζονται όλα. Το συναρπαστικό αυτό πείραμα, ένα νέο μουσικό σύμπαν με ήχους μεθυσμένους, κατεστραμμένους, ταραχώδεις και παλλόμενους, όπου κάθε νότα φαινομενικά ακούγεται αποπροσανατολισμένη, αλλά στην πραγματικότητα όλα δένουν μαγικά και δουλεύουν ρολόι, γιατί βέβαια οι αρχιτέκτονες του οικοδομήματος δεν είναι τυχαίοι μουσικοί και ξέρουν ακριβώς τι κάνουν. Οι Chicamorachi ακούγονται επίσης υπέροχοι, ορεξάτοι, δοκιμάζουν συνεχώς διαφορετικές τεχνικές στο μπάσο και τα τύμπανα και γεμίζουν τον χώρο με βαθύ, δυνατό φρέσκο ήχο, εμπλουτίζοντας ακόμα περισσότερο τον νεωτερικό χαρακτήρα αυτού του πραγματικά ξεχωριστού δίσκου. 

Τέσσερα κομμάτια περιλαμβάνει το "Proton Pump", όλα τέλεια εκτελεσμένα, βουτηγμένα στην έμπνευση, την φαντασία, ενίοτε τον λυρισμό, με σεβασμό για την κληρονομιά του παραδοσιακού hardcore bebop και αγάπη για το αύριο. Το σύνολο δεν είναι απλώς γοητευτικό. Σε καθηλώνει από την πρώτη νότα. Φαντάζομαι αυτή τη μαγική μουσική να παίζει στο μπαρ του 2080 με τα φαντάσματα του Albert Ayler και του Thelonius Monk να περιφέρονται εδώ κι εκεί με μια μπύρα στο χέρι φωνάζοντας στον dj να δυναμώσει, ενώ τα ηχεία διαλύονται, καταρρέουν υπό τη δύναμη της πρωτοπορίας, γιατί αυτός ο δίσκος φέρει το πολιτισμικό φορτίο του χθες χωρίς ίχνος νοσταλγίας, με βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Πάνω απ' όλα, αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα του σπάνιου (για να μην πω υπό εξαφάνιση) αυτού είδους στη μουσική, όπου νιώθεις ότι μια γνώριμη, καλά δουλεμένη ιδέα σε ένα απολύτως χαρτογραφημένο πεδίο μπορεί στα κατάλληλα χέρια να αποφεύγει την εύκολη λύση της ρέτρο, βίντατζ, old skool και δεν συμμαζεύεται μόδας (η επίκληση της οποίας στοχεύει συχνά, οψίμως, στο μασκάρεμα άπειρων νερόβραστων αναμασημάτων, όχι μόνο στη τζαζ, αλλά και τη ροκ, τη μέταλ, την ηλεκτρονική σκηνή και αλλού) και να γίνεται ολοκαίνουρια.

Ο Jim O'Rourke που έζησε όλα αυτά από κοντά (με βάση τις ευχαριστίες στα notes του άλμπουμ συνέβαλε κιόλας με κάποιο τρόπο), είπε ότι αυτή η ευκαιρία, να δει στη σκηνή τους Sakata και Satoh μαζί με τους Chikamorachi, σήμανε την πιο γρήγορη επεξεργασία πληροφοριών που είχε βιώσει ως εμπειρία εδώ και χρόνια. Καταλαβαίνεις ακριβώς τι εννοεί με την πρώτη ακρόαση. Τα ερεθίσματα ρέουν φυσικά και ακατάπαυστα, οι διαθέσεις αλλάζουν, η βιρτουοζιτέ στις ερμηνείες ολοφάνερη, οι αυτοσχεδιασμοί αυθόρμητοι, επιθετικοί, στυλιστικά απρόβλεπτοι και την ίδια στιγμή τίποτα δεν είναι τυχαίο, οι μουσικοί έχουν πλήρη έλεγχο της κατάστασης. Ο Akira Sakata και ο Masahiko Satoh παρέα με τους Chikamorachi γράφουν ιστορία με έναν δίσκο ορόσημο για τη avant-garde και τη free jazz improv σκηνή. Και δεν εννοώ ισοπεδώνοντας το Τόκιο που θα έγινε κι αυτό. Αριστούργημα.

Bandcamp