Everything now

«Ο Κύζελακ είναι ένας από εκείνους τους περιφρονητές της μάζας –πάμπολλοι τέτοιοι υπάρχουν και σήμερα- που στριμωγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο στο κατάμεστο λεωφορείο θεωρούν τους εαυτούς τους κατοίκους μετάρσιων μοναχικών κορυφών ή ραφινάτων σαλονιών και περιφρονούν ο καθένας τον διπλανό του».

Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από τον κόσμο. Αυτό του ...λαϊκισμού (εισαγωγικά παρακαλώ). Σε διάφορα γραμματικά του παράγωγα μάλιστα. Μια απειλή η οποία έχει κλονίσει τα θεμέλια του συστήματος, δείτε μόνο τι έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια, Τραμπ, Brexit, οι ακραίοι στην Ευρώπη (να βάλω και Αλέξη στην Ελλάδα; ότι θέλετε), ότι κακό συμβαίνει στον κόσμο έχει ερμηνεία και ένα αίτιο, ο λαϊκισμός είναι στην εποχή μας η πολιτικοκοινωνική θεωρία των Πάντων, την οποία στην Φυσική την ψάχναμε, από αλλού μας προέκυψε. Και ήδη ακούγονται πολλές ορθολογικές φωνές, οι οποίες απηυδισμένες από τους λαούς που ψηφίζουν διαρκώς "λάθος", οραματίζονται νεοπλατωνικά συστήματα "πριν από σας για σας" αριστείας, κριτήρια στην εκλογική συμμετοχή, πτυχία, εκκαθαριστικά της εφορίας (γιατί ο "πάσα εις" (sic) είναι και πτωχός τη τσέπη και όχι μόνο τω πνεύματι), βαθμολογίες, δείκτες IQ, ικανότητα λύσης δύσκολων ...σκανδιναβικών σταυρόλεξων, κάτι τέλος πάντων ώστε να μην μπλέκεται το πόπολο σε θέματα τα οποία "δεν κατέχει".

Ανέκαθεν ήταν δύσκολη και προβληματική η σχέση του ανθρώπου με τη Μάζα των συνανθρώπων του, με τους Άλλους. Και στην μακρινή εποχή του κύριου Κύζελακ, τον οποίο γνωρίσαμε στο απόσπασμα της εισαγωγής από τον καταπληκτικό "Δούναβη του Κλαούντιο Μάγκρις, πόσο μάλλον στην εποχή των ατομικών ταυτοτήτων και των Υπερεγώ, όπου το καθένα κλεισμένο στο διαμερισματάκι του φαντασιώνεται ότι είναι ένας φανός της γνώσης και της κριτικής ικανότητας μέσα σε έναν ωκεανό άγνοιας και βλακείας (όπως τα γράφει ωραία ο Techie Chan στο εξαιρετικό του blog). Κι αν ο Αϊνστάιν συνέκρινε την βλακεία με το ...infinite σύμπαν, οι παρόντες πάντοτε (αυτο)εξαιρούνται τούτης. Γιατί εννοείται, Μάζα είναι οι Άλλοι. Λαϊκισμός είναι η ιδεολογία των Άλλων. Των πολλών Άλλων.

Σε ένα τέτοιο ερμηνευτικό πλαίσιο, η ιστορία της μουσικής στην ποπ εποχή της, ήτοι από τα 50s και μετά, μπορεί να εξεταστεί ως μια διαρκής μάχη ταυτοτικής διάκρισης (μέχρι τότε η μουσική ήταν κατά βάση κοινοτική εκδήλωση). Κάπως έτσι, η νεολαία των 50s και των 60s ήθελε και να τσαντίσει/προκαλέσει τη γενιά των γονέων της, αναζητώντας τη δική της διακριτή φωνή μέσα από τις νότες (και όχι μόνο τότε!). Μέχρι τα 80s η συγκρουσιακή αυτή ανάγκη αυτοπροσδιορισμού είχε καταστεί ακόμη πιο ζωτική, πλέον το ζήτημα ήταν να ξεχωρίζεις και από τους υπόλοιπους συνομηλίκους σου, κάτι ομολογουμένως όχι τόσο δύσκολο, ένα σωρό διαθέσιμες υποκουλτούρες και είδη και υπο-είδη ήταν διαθέσιμα στην αγορά. Μια διάκριση η οποία έπαιρνε συνηθέστατα και μια "αντι-συστημική" χροιά, κόντρα σε ένα μαζικό μέινστριμ το οποίο τότε ήταν πανταχού παρόν και πραγματικά μαζικό και παγκόσμιο, μια δράση-αντίδραση κατανοητή μέχρι ενός σημείου, αλλά στην ουσία της βαθιά ετεροκαθοριζόμενη (εξού και φτάσαμε σε μία στρεβλωμένη σχέση με την εμπορικότητα και σε φαινόμενα του τύπου "ακούω μπάντες που μόνο εγώ ξέρω ότι υπάρχουν"). Ας σημειωθεί πάντως ότι την μεταφορά του όρου "λαϊκισμός" στη μουσική δεν τον έκαναν οι ...ροκάδες, αλλά καταγράφεται στα λεγόμενων αρκετών λαϊκών δημιουργών και τραγουδιστών, σε μια αντιπαράθεση κατά βάση με το σκυλάδικο (και όχι μόνο). Π.χ. βρίσκουμε δήλωση του Καζαντζίδη που αναφέρεται σε συναδέλφους του οι οποίοι "έχουν παρασυρθεί σε ένα είδος λαϊκίστικο που δεν τους πηγαίνει καθόλου". Ο λαϊκισμός εδώ πάλι σε ρόλο οριοθετικό, διαχωριστικό τούτη τη φορά της "γνήσιας" λαϊκότητας (ίσως και πιο κοντά σε μια ουσιαστική του νοηματοδότηση, αλλά ας μην το απλώσουμε άλλο).

Οι άνθρωποι όμως είμαστε και βαθιά αντιφατικά όντα. Μέσα μας μπορεί να υπάρχει το εγωιστικό γονίδιο που εμπνεύστηκε ο Dawkins, από την άλλη όμως είμαστε και τα κοινωνικά-πολιτικά όντα του Αριστοτέλη. Έτσι τα τελευταία χρόνια, παράλληλα (και προφανώς ως συνέπεια) με την κοινωνική εξάπλωση του ατομικιστικού πνεύματος, παρατηρείται μια ιδιότυπη νοσταλγία για την εποχή της μαζικότητας. Σε πολλά επίπεδα μάλιστα. Με μνημόσυνα για την εποχή των κινημάτων, των μεγάλων πολιτικών, των Ηγετών με Ήττα Κεφαλαίο, εκείνων που τραβούσαν τον δρόμο τους και έσερναν ξοπίσω τους το λαό, που έβγαιναν στο μπαλκόνι και σειόταν ο τόπος. Αλλά και για την εποχή των μεγάλων καλλιτεχνών, που έβγαιναν στις αρένες και ένωναν χιλιάδες φωνές και σειόταν πάλι ο τόπος. Που ο νέος τους δίσκος ήταν παγκόσμιο γεγονός, σχημάτιζε ουρές στα δισκοπωλεία, με τα τσαρτς να μετράνε, νούμερο ένα, νούμερο δύο, νούμερο τρία (λες και τα τραγούδια είναι άλογα αγώνων, όπως έγραψε σε μια φοβερή ατάκα ο Φώντας Τρούσας). Ωραίοι καιροί... Ε;

Σήμερα λοιπόν που το μέινστριμ έχει και αυτό πλέον διασπαστεί σε ένα σωρό θραύσματα και έχει χάσει την παλιά επιβλητική και ενωτική του ισχύ (σε καιρούς θεωρητικής παγκοσμιοποίησης!), η "εναλλακτικότητα" και ο ετεροκαθορισμός που γνωρίσαμε παραπάνω, γύρισε τούμπα, στο flip-side ενός νεο-κομφορμισμού, κι έτσι από το "κακό εμπορικό" περάσαμε στο "καλό εμπορικό" για το θέσω απλοϊκά (βέβαια σε τούτη την αποζήτηση της εξαγνιστικής μαζικότητας, διαγιγνώσκεται και ένα υποβόσκον στοιχείο ελιτισμού, καθώς η μαζικότητα αυτή δεν αναζητείται στο άμεσο περιβάλλον, φερ' ειπείν στον συγχωρεμένο Παντελίδη -μουσικολαϊκισμός είπαμε!- αλλά χιλιάδες πολιτισμικά και γεωγραφικά μίλια μακριά, σε έναν Jay-Z ή μια Μπιγιονσέ λόγου χάριν, τη σωστή music for the masses). Και κάπως έτσι, ο λαός (η μάζα;) έρχεται σαν ...σωτήρας, ο ίδιος ο λαός που ως ψηφοφόρος είναι άβουλο και ανώριμο υποχείριο "λαϊκιστών" δημαγωγών, ως ακροατής και αγοραστής (ή έστω κατεβαστής μουσικής) ως εκ θαύματος μετατρέπεται πάλι σε σοφό κριτή. Να μας σώσει από τι; Λες και ειδικά για το ροκ "σώνει και καλά πρέπει να φτάσει στα στάδια, να αγγίξει τις μάζες που περικλείουν τις μάζες και τελικά να μαζέψει γύρω του όλη τη μάζα του πλανήτη, αλλιώς μαύρο φίδι που το έφαγε" όπως έγραφε παλαιότερα ο Άρης Καραμπεάζης πάλι για τους Arcade Fire (οι οποίοι, αν δεν το έχετε καταλάβει, είναι πιότερο η αφορμή του κειμένου αυτού). Λες και τελικά η αισθητική αποτίμηση ενός οποιουδήποτε έργου τέχνης να οφείλει να αίρεται υπεράνω οποιασδήποτε προσωπικής συγκίνησης και κριτικού αναστοχασμού και να συναρτάται από την μαζική αποδοχή (ή την απουσία αυτής) και μια αυθαίρετη "διαχρονικότητα" (το χρονοντούλαπο της Ιστορίας-(που έλεγε και ο Ανδρέας είναι γεμάτο από ξεχασμένους "διαχρονικούς" μεγάλους σταρ των καιρών τους), παλαντζάροντας έτσι ανάμεσα στην πλάνη της αυθεντίας ("μα το λέει ο Τάδε") αλλά και εκείνη της αγέλης ("μα το λένε τόσοι πολλοί", τόσα εκατομμύρια μύγες δεν μπορεί να κάνουν λάθος, που έλεγε κι ένα παλιό αστείο).

Οι Arcade Fire κάποια στιγμή πλασαρίστηκαν (υποθέτω κατά βάση ερήμην τους) ως οι επόμενοι μεγάλοι σωτήρες του είδους που αποκλήθηκε indie (ή και ως οι τελευταίοι των Μοϊκανών, αξίζει στο σημείο αυτό να αναρωτηθείτε τι αποτέλεσμα θα έβγαζε ένα γκάλοπ σε ένα σημερινό Λύκειο με ερώτηση: "τι σας λέει το όνομα Arcade Fire;"). Ένα είδος έτσι κι αλλιώς καταστατικά πνιγμένο στις αντιφάσεις του και μία αποστολή η οποία προφανώς τους έπεσε και τους πέφτει βαριά, και όχι μόνο επειδή η εποχή (θεωρητικά) δεν ευνοεί Μεσσίες, όσο και αν τους νοσταλγεί. Ποτέ δεν υπήρξαν το "bigger than life" όνομα, ποτέ δεν έφτιαξαν μια υπεράνθρωπη μυθολογία. Ούτε επίσης έχουν την χαρισματική ή/και ιδιόρρυθμη κεντρική προσωπικότητα, ο Win Butler παραείναι αδιάφορος για το ρόλο αυτό (και αυτό τους έκανε και συμπαθείς). Ακόμη-ακόμη δεν έχουν τα "μεγάλα" τραγούδια, εκείνα που είναι στα χείλη όλου του κόσμου, από εκείνα που θα μπορούν να αρνούνται να τα παίξουν στο κοινό στις συναυλίες.

Μολαταύτα, για να βλαστήσει έστω και τούτη η τελευταία ελπίδα του indie, την τελευταία δεκαετία έπεσε πάνω τους ένα ολόκληρο επιτελείο marketing και PR και άλλων ειδικών, σε σημείο που οι πρόσφατοι δίσκοι τους να ακούγονται σαν "να έχουν φτιαχτεί από διοικητικό συμβούλιο πολυεθνικής μετά από έρευνα αγοράς" όπως είχε γράψει τότε στην σκληρή αλλά εύστοχη στον πυρήνα της κριτική του ο Δημήτρης Κάζης για το "Suburbs". Ένα πολύ αγχωμένο μάλιστα συμβούλιο θα προσέθετα, αγχωμένο να φτιάξει κάτι το "εμβληματικό", να πιάσει το Τώρα, να εκφράσει το Σήμερα. Στο "Everything now" μάλιστα φρονώ ότι το "τερμάτισαν", χρησιμοποιώντας ότι πιο σύγχρονο από το διαφημιστικό οπλοστάσιο, κάνοντας μια αντισυμβατικά συμβατική διαφημιστική εκστρατεία κάπου ανάμεσα στη διακωμώδηση και το trolling, στήνοντας ένα ολόκληρο αφήγημα (άλλη μια μοδάτη λέξη του marketing που έχει φτάσει τετριμμένη μέχρι και την πολιτική ακόμη), λανσάροντας τα δικά τους fidget spinners και ...δημητριακά (που ήταν τελικά ηρεμιστικά χάπια), στήνοντας μέχρι και μια ιστοσελίδα, το stereoyum.com όπου δημοσίευσαν μια αρνητική κριτική του άλμπουμ (εξαιρετική διαφήμιση ομολογουμένως για το Stereogum). Μαζί επιστρατεύθηκε και η τελευταία λέξη της μοδός σε παραγωγούς, άνθρωποι που έχουν δουλέψει με ονόματα όπως οι Daft Punk και οι Pulp αλλά και ο ίδιος ο Geoff Barrow των Portishead.

Για να παραμείνουμε όμως σε κλίμα marketing, απ' όσο γνωρίζω ένας βασικός κανόνας είναι ότι, καλή και άγια η έξυπνη εκστρατεία, πρέπει όμως να έχεις κι ένα προϊόν να πουλήσεις. Και για τον νέο δίσκο των Arcade Fire εν τέλει δεν υπάρχουν πολλά να πεις, αν προσπαθήσεις τον προσεγγίσεις μουσικά. Η πολλαπλή στόχευση που αναφέραμε "βγαίνει" στο αυτί. Με τους πολλούς κόκορ... εεε παραγωγούς ήθελα να πω και μια πανσπερμία ειδών, μοιάζει λες και γράφτηκε με την εντολή "φτιάξτε κάτι μεταξύ Talking Heads και ABBA, να παραπέμπει όμως και σε ότι ξεχασμένο μέινστριμ υπήρξε στα 80s, όλες τις μετριότητες που έβγαιναν τότε με τη σέσουλα (κυρίαρχες των τσαρτς και "εντός της εποχής τους")". Και αν ο δίσκος ξεκινά ουσιαστικά και εντυπωσιακά με μια όμορφη πιανιστική συγχορδία, και αυτή ακόμη μετά από λίγα δευτερόλεπτα εξαντλείται σε ένα συμβατικό κομμάτι, το οποίο στην καλύτερη θα έβρισκε μια θέση σε ένα πενταπλό best of box των ABBA. Δίπλα σε αυτό, και ανάμεσα σε μια πλειάδα αδιάφορων και αμήχανων μελωδιών που δεν ξέρουν προς τα που να πάνε και απλά προσπαθούν να κρυφτούν πίσω από την κλασική ρωμαλέα loud παραγωγή (η οποία είναι πλέον τόσο κοινός τόπος τελικά τίποτε να μην ξεχωρίζει), συναντάς και ανοσιουργήματα σαν το "Chemistry", ένα απαράδεκτο ψευδο-ρέγγε κομμάτι της πυρκαγιάς, το οποίο θα απέρριπταν ασυζητητί οι UB40 σε μια πιθανή και ουχί ευκταία επιστροφή τους, κάθε φορά που το ακούω σκέφτομαι να κατεβάσω ακόμη μια μονάδα τη βαθμολογία. Ότι συμπαθές μένει μετά από πολλές ακροάσεις, είναι το ''Put your money on me'', γοητευτικό μέσα στην απλότητα ενός disco beat, κατά βάση όμως εύκολο και μηχανικό, ειδικά για την κλάση "ενός από τα σπουδαιότερα συγκροτήματα των καιρών μας".

Από την άλλη ο δίσκος προσφέρεται να γραφτούν φλύαρα δοκιμιακά κείμενα σαν και αυτό (έτσι για να έχει μετά να με δουλεύει ο Καραμπεάζης). Είναι γαρ δίσκος ο οποίος εμφανώς φιλοδοξούσε να είναι κάτι παραπάνω από ένας δίσκος, να εκφράσει κάτι ευρύτερο, να γίνει ίσως ένα νέο "OK Computer", να μιλήσει για τη γενιά με τα τετραγωνισμένα από τις οθόνες μάτια, για τον θαυμαστό καινούργιο ψηφιακό κόσμο, για την εντροπία της πληροφορίας και του "άπειρου περιεχομένου". Ακόμη κι υπό το πρίσμα αυτό, το "Everything now", πέρα από κάποιες σποραδικές εκλάμψεις κι έναν αυτοσαρκασμό στο “Creature comfort”, μένει σε συνθηματάκια, κοινοτοπίες, ανοησίες (το προαναφερθέν "Chemistry") και κολπάκια σαν τη δυνατότητα για ad infinitum παίξιμο και τις διπλές ονομασίες, που μετά από έναν αιώνα εννοιολογικής τέχνης μοιάζουν με εφηβικές εξυπνακίστικες απόπειρες. Τίποτε εδώ μέσα δεν δημιουργεί έναν κάποιον προβληματισμό, μια νέα σκέψη, μια απροσδόκητη οπτική, κάτι που περιμένεις από τον μεγάλο καλλιτέχνη, να σε ξεβολέψει, να πάει τη σκέψη σου λίγο παραπέρα, λίγο παραδίπλα έστω.

Εκτός κι αν τον αντιμετωπίσουμε τον δίσκο (μαζί με την καμπάνια του) ως μια παρωδία όλης αυτής της επικοινωνιακής κενότητας και ρηχότητας. Σε μια παρωδία όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος να καταλήξει εξίσου κενή και ρηχή με το αντικείμενό της. Με μια τέτοια λογική ακροβασία μπορεί και ν' αποκτήσει κάποιο νόημα το "Everything now". Γιατί από άπειρο περιεχόμενο... Infinite μπορεί, αλλά το άπειρο μπορεί να βρίσκεται και στον παρονομαστή. Και όσοι έχετε καλές μνήμες μαθηματικών, θυμάστε που τείνει το κλάσμα αυτό...