#artificial

Από τις απαρχές του «μια φορά κι έναν καιρό ήταν ο άνθρωπος», από τότε που η πρώτη καλλιτέχνιδα της ιστορίας χρησιμοποιώντας την τότε μοντέρνα τεχνολογία της εποχής ζωγράφιζε μαμούθ «πρώτη φορά, σε μια σπηλιά, στην Αλταμίρα», τέχνη, τεχνολογία και τεχνική πάνε χέρι-χέρι με τον άνθρωπο. Στην αρχή με ρυθμό μάλλον νωχελικό, από βήμα σε βήμα μπορεί να μεσολαβούσαν και αιώνες, ο ρυθμός όμως διαρκώς και επιταχυνόταν, μέχρι που από τον 19ο αιώνα και δώθε έγινε πια πραγματική πιλάλα, η ιστορία μπήκε στο fast forward, οι αλλαγές και οι καινοτομίες διαδέχονταν η μία την άλλη ακόμη και μέσα στο προσδόκιμο ζωής μιας γενιάς. «Μα είναι αυτό τέχνη;» φώναζε λαχανιασμένος ο άνθρωπος, ο οποίος στο μεταξύ άλλαζε κι αυτός, με προσθετικά μέλη και τσιπάκια και τεχνολογικά βοηθήματα, «μα είναι αυτός άνθρωπος ή μήπως μια ‘Man-Maschine’»;. Σκέψεις που αναλόγως οπτικής οδήγησαν ακόμη και σε βία, είτε λουδίτικη είτε φουτουριστική, που αναζήτησαν νοσταλγική ασφάλεια στο παλιό και οικείο αντιμετωπίζοντας το νέο σαν καινό δαιμόνιο, κι άλλοτε οδήγησαν σε ουτοπικές προσδοκίες αλλά και σε δυστοπικούς φόβους και τεχνοφοβικούς εφιάλτες υποδούλωσης στην μηχανή (να σημειώσουμε εδώ ότι έχει διατυπωθεί η πολύ ενδιαφέρουσα άποψη ότι οι διαδεδομένοι φόβοι της επανάστασης και της κυριαρχίας των μηχανών –που έδωσαν μέχρι και αριστουργήματα της ποπ κουλτούρας σαν τον… ‘Εξολοθρευτή’- εδράζονται στην πραγματικότητα σε μια προβολή του πιο ‘πραγματικού’ φόβου’ της Δυτικής άρχουσας τάξης απέναντι στο αντι-αποικιοκρατικό κίνημα και την εξέγερση των μέχρι πρότινος σκλάβων ‘υπανθρώπων’).

Με τέτοια αμφίθυμα συναισθήματα και μια ποικιλία φιλοσοφικο-ηθικών προβληματισμών (πολλούς τέτοιους θα βρει κανείς στον επιστημονικοφανή Καζαμία του διαβόητου πια Χαράρι «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα) έχουμε υποδεχθεί ως άνθρωποι και το τελευταίο τεχνολογικό κοσκινάκι του κάπως εγωιστικά επονομασθέντος ανθρωπόκαινου, την αποκαλούμενη ‘Τεχνητή Νοημοσύνη’ (ΤΝ) μαζί με τις πραγματικές αλλά και δυνητικές της εφαρμογές σε κάθε τομέα της καθημερινότητας. Ακόμη και στην τέχνη φυσικά. Ή μήπως να πούμε ειδικά στην τέχνη; Η οποία είναι σχεδόν εξ ορισμού ανθρωπογενής και φυσικά… τεχνητή, το φωνάζει και η ινδοευρωπαϊκή ετυμολογία της, ακόμη και αγγλιστί με την art να εμπεριέχεται στο art-ificial. Όπως είναι και ο τίτλος του δίσκου αυτού, που καταχρηστικά τον αποκαλούμε έτσι αφού η κυκλοφορία μας έρχεται είτε σε κλασική πια ψηφιακή μορφή είτε -αν προτιμάτε κάτι πιο χειροπιαστό- σε USB ρομποτάκι (χρυσό ή ασημένιο).

Οι Dance with Invisible Partners αποτελούν όχημα προσωπικό του μουσικού και επιστήμονα Κωστή Γαρδίκη (τον οποίο συναντάμε και ως μέλος στην κολλεκτίβα των Λοκατόλα, που συστήθηκαν με την κασέτα τους «Μονοτονία Ρωθ» στην A Man Out of A Man και τους ξαναβρίσκουμε το 2022 στην Same Difference Music με την «Νέκυια» τους). Και σε αυτόν τον δεύτερο τους δίσκο (είχε προηγηθεί το «Honey” το 2018) η ΤΝ συμμετέχει σαν ένας...αόρατος σύντροφος και αξιοποιείται κυρίως σε επίπεδο λόγου, με ποιήματα και στίχους να παράγονται με ανατροφοδότηση των λέξεων σε ειδικά freeware υπολογιστικά προγράμματα του διαδικτύου.

Κι αν στο σημείο αυτό τίθεται αυτεπαγγέλτως το ζήτημα «τι είναι φυσικό και τι τεχνητό», η απάντηση εν προκειμένω είναι το ίδιο το έργο αυτό καθαυτό: ακόμη και σε ένα ποίημα δημιουργημένο από ένα ‘ρομπότ’, από την «λελογισμένη τυχαιότητα» μιας γεννήτριας λέξεων, η ‘προγραμματίζουσα’ αρχή του αλγορίθμου παραμένει πάντα ο άνθρωπος, αυτός είναι που επιλέγει και απορρίπτει, μια κίνηση η οποία είναι εξ ορισμού δημιουργική. Και είναι μέσα από μια τέτοια διαδικασία που προέκυψαν οι στίχοι για τα τραγούδια του δίσκου (είπαμε…) τα οποία επενδύθηκαν με πιάνο, συνθεσάιζερ και γεννήτριες θορύβου (ειρήσθω εν παρόδω, όλα… τεχνητά όργανα, μιας που ως γνωστόν «και τα πιάνα δεν φυτρώνουν στα δέντρα» για να παραλλάξω μια ρήση του Klaus Schulze).

Το βασικό ζήτημα όμως είναι εν τέλει αν το ίδιο το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα μπορεί να σηκώσει τόση εννοιολογική φόρτιση. Η μουσική προσέγγιση του Γαρδίκη παρά το τολμηρό κόνσεπτ είναι μάλλον κλασική(-ότροπη) στον πυρήνα της. Το «#artificial» καταφέρνει να ακούγεται ως ένα συμπαγές ατμοσφαιρικό σύνολο με παραπομπές σε έναν γοτθικό ρομαντισμό μουσικής δωματίου (σε lock-down εν προκειμένω) με τον θάνατο να απλώνει απειλητικά τις φτερούγες του σαν υπόμνηση της θνητότητάς μας. Επιπλέον σίγουρα του πιστώνεται το ότι γράφει τραγούδια, αναζητώντας την μουσικότητα στην διαλεκτική σχέση λόγου και μουσικής και χωρίς να καταφεύγει καταχρηστικά στην εύκολη λύση του spoken word. Ειδικά δε σε κομμάτια όπως το «Love is a virus» αποκαλύπτει κι ένα σαφές μελωδικό χάρισμα (φρονώ ότι η επιλογή του αγγλικού στίχου -πλην ενός κομματιού στο οποίο συμμετέχει ο Σταμάτης Κραουνάκης- περιορίζει αρκετά την ακτίνα απήχησης του έργου).

Καθώς η μουσική είναι από τις τέχνες η πιο δεκτική σε επεμβάσεις της ΤΝ, μέσω της αναγνώρισης και ανάλυσης επαναλαμβανόμενων μοτίβων κατά βάση ηλεκτρομαγνητικών σημάτων (ήδη ένας τέτοιος αλγόριθμος δεν είναι που καθοδηγεί τα ακούσματα μας στο ολοένα και πιο περίκλειστο κουκούλι ενός spotify;), είναι αναμενόμενο να πολλαπλασιάζονται διαρκώς τα μουσικά έργα που αξιοποιούν τις νέες δυνατότητες της ΤΝ (να αναφέρουμε ενδεικτικά τις δουλειές του Actress ή της Holly Herndon –ειδικά με τον εξαιρετικό πρόσφατο δίσκο της «Proto»- αλλά και πιο αμφίβολες καλλιτεχνικά απόπειρες όπως τη… συμπλήρωση της αποκαλούμενης «Ημιτελούς Συμφωνίας» του Σούμπερτ από γνωστό κινέζικο κατασκευαστή κινητών τηλεφώνων). Μαζί πολλαπλασιάζονται και οι δηλώσεις μουσικών οι οποίοι εκφράζουν φόβους ότι με την ΤΝ έρχεται και το τέλος της τέχνης, π.χ., η Κασσάνδρα Grimes- πριν οραματιστεί την ΤΝ ως κριό στον δρόμο προς τον… κομμουνισμό- προέβλεψε ότι κάποια στιγμή θα καταστήσει τους καλλιτέχνες ένα παρωχημένο είδος. Φρονώ ότι τέτοιες θρηνητικές αποφάνσεις θα πάρουν κάποια στιγμή θέση δίπλα σε εκείνη την διαβόητη πετυχεσιά του Φουκουγιάμα για το ‘Τέλος της Ιστορίας’, ακόμη κι αν εν μέρει επιβεβαιωθούν (ειδικά σε μεγάλο μέρος της χρηστικής ή της junk ποπ μουσικής -αλλά και της δήθεν πειραματικής ιδρυματικής- το ανθρώπινο χέρι εύκολα θα αντικατασταθεί κάποια στιγμή -αν δεν έχει ήδη…). Και αυτό γιατί η ΤΝ εκ φύσεως αδυνατεί να ξεπεράσει τα όρια της θνητότητας, να μετουσιώσει τον πόνο σε δημιουργία και να προκαλέσει εκείνο το δέος, που όπως έχει πει και ο Nick o Cave είναι ένα συναίσθημα το οποίο βασίζεται ακριβώς στους περιορισμούς μας ως θνητά και αδύναμα όντα.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η τέχνη και η επιστήμη θα συνεχίσουν, σε αγαστή συνεργασία, να επιφέρουν ακόμη και δραματικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων. Κι αν έχουμε να φοβόμαστε μια απο-ανθρωποποίηση, τούτη δεν θα είναι γέννημα της τεχνολογίας και των μηχανών αλλά ενός αγνού προ-τεχνολογικού κι αρχέγονου μίσους, όπως άλλωστε το βλέπουμε να εκδηλώνεται τρομακτικό ολοένα και συχνότερα στον σύγχρονο κόσμο.