Catalogue des arbres

"Βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος". Μια κοινοτοπία τόσο αφόρητα πολυφορεμένη και φθαρμένη, ειδικά όταν χρησιμοποιείται από πολιτικούς και γεμίζει ο στόμας τους στόμφο καθώς αισθάνονται ότι εξακοντίζουν το λίαν εξολοθρευτικό επιχείρημά τους. Βέβαια, όπως συμβαίνει σε κάθε κοινοτυπία, υπάρχει και η άλλη όψη, πολλές φορές αξίζει πράγματι να εστιάσεις στο δέντρο και όχι στο δάσος, να δώσεις δηλαδή σημασία στη μονάδα, ειδικά όταν αυτή είναι διαφορετική, ξεχωριστή, ένας δικός της κόσμος καθαυτός (υπό την οπτική αυτή η παραπάνω έκφραση μπορεί να επεκταθεί σε διαρκώς μικρότερη διάσταση π.χ. "βλέπουμε το κλαρί και χάνουμε το δέντρο" κ.ο.κ). Αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα, ειδικά για το IQ του μέσου πολιτικού. Ας μην (τους) μπλέξουμε λοιπόν με διαλεκτικές σχέσεις και μεταβάσεις από το μερικό προς το γενικό και τούμπαλιν... Αφήστε που δέντρο υφίσταται χωρίς δάσος, το αντίθετο όχι.

Και αν τα δάση έχουν αποτελέσει πολλάκις πηγή έμπνευσης για τη μουσική, μέχρι και για ολάκερα είδη, ειδικά αν θυμηθώ το κεντρο-βορειο-ευρωπαϊκό μπλακ μέταλ και την folk των δασών τύπου Incredible String Band και Current 93 (αφήνω στην άκρη τα αναρίθμητα CD με φυσικούς ήχους για χαλάρωση ακι μεντιτέισιον), ο Πολωνός συνθέτης Michal Jacaszek αντίθετα εστιάζει στα δέντρα και δη στους ήχους των φυλλωμάτων τους.

Και ήδη μόνο που χρησιμοποίησα παραπάνω τη λέξη "συνθέτη" σας προϊδέασα ότι εδώ τα πράγματα είναι λίαν σοβαρά (έτσι είναι, οι υπόλοιποι είναι απλά κοινοί μουσικοί). Και πράγματι ο Jacaszek έχει ένα σημαντικό ιστορικό, έχει κάνει διάφορα, πάντοτε ενδιαφέροντα (όχι όμως πάντοτε συγκλονιστικά) στον χώρο ο οποίος προσπαθεί να βρει (ή καλύτερα να δημιουργήσει) τομές ανάμεσα στο κλασικό και το μοντέρνο.

Στο προκείμενο έργο βγαίνει λοιπόν στην εξοχή αρχικά, συλλέγει επιτόπιες ηχογραφήσεις (field recordings όπως τα λένε οι ειδικοί) από θροΐσματα, σουσουρίσματα, συριγμούς, ψίθυρους, κρότους, μουρμούρες δέντρων (σε διαφορετικές καιρικές συνθήκες και αποστάσεις μάλιστα), τις οποίες μετά κουβαλά στο σύγχρονο στούντιο και τις επεξεργάζεται μαζί με φυσικά (sic - πιο "φυσικά όργανα από τα φύλλα υπάρχουν;) και ηλεκτρονικά όργανα. Η διαδικασία δημιουργίας του δίσκου είναι διαφανέστατη και αυτό είναι μία από τις γοητείες του κιόλας. Ο ίδιος μας μιλάει για το έργο (συνήθως αγνοώ συνειδητά τα λόγια των μουσικών, αλλά εδώ είναι διαφωτιστικά): "η φιλοδοξία μου ήταν να ανακαλύψω τον δικό μου τρόπο να περιγράψω δέντρα: τις μορφές, την ατμόσφαιρα και το μυστήριό τους". Και ομολογεί συνάμα την έμπνευσή του από το έργο του Olivier Messiaen, ειδικά το "Catalogue d'Oiseaux", όπου ο σπουδαίος γάλλος συνθέτης αποπειράται να μεταγράψει σε μουσική το κελάηδημα των πουλιών. Ακόμη και ο τίτλος του δίσκου αυτού είναι εμφανέστατα μια παράφραση εκείνου του παλιού προτύπου.

Πέρα από τον Messiaen, ο Jacaszek είναι εξίσου εμφανώς επηρεασμένος δημιουργικά από τους συνθέτες της γαλλικής musique concrete, δεν είναι περίεργη η εκλεκτική αυτή συγγένεια, συναντάται και σε πολλούς άλλους πολωνούς μουσικούς (υπάρχει άλλωστε μια παραδοσιακή γαλλο-πολωνική φιλία από την εποχή -για τον 18ο αιώνα μιλάμε- που η Γαλλία ήταν η μόνη που στήριξε την Πολωνία όταν οι άλλες μεγάλες δυνάμεις την διαμέλιζαν κυριολεκτικά). Musique concrete, συγκεκριμένη μουσική δηλαδή, τις τεχνικές της οποίας χρησιμοποιεί ο Jacaszek, στην προσπάθεια της μίμησης, όχι μίμηση δεν είναι η σωστή λέξη, του μετασχηματισμού ή της μετάπλασης της πραγματικότητας σε ένα άλλο διαφορετικό επίπεδο.

Έτσι εδώ οι φυσικοί ήχοι συνιστούν ένα υπόστρωμα πάνω στο οποίο κεντιόνται λεπτομερώς ήχοι από πιάνο, πνευστά, κλαρινέτο, βιολί, εκτελεσμένοι από το σύνολο των Kwartludium, ήχοι οι οποίοι δημιουργούν έναν απίστευτης ποικιλομορφίας βιότοπο, ένα πραγματικό ηχοτοπίο (πραγματικά, κι ας πρόκειται για όρο που έχει -και αυτός- ψοφήσει από την κατάχρηση). Ο δίσκος ξεκινά με ησυχία. Ησυχία. Ησυχία. Είναι και που τα δέντρα με την αιωνόβια ύπαρξή τους σχεδόν επιβάλλον ένα δέος μπροστά στον χρόνο. Μια πνοή ανέμου. Περπατάς εις το δάσος, ακόμη κι αν ξέρεις ότι ο λύκος δεν είναι εδώ, οι αισθήσεις σου είναι οξυμένες, περνάς από πυκνά σύδεντρα σε αναπάντεχα λυτρωτικά ξέφωτα, ήχοι περνούν, χάνονται και επανέρχονται, νότες μένουν μετέωρες, ωχ, τι είναι αυτό το άκουσα, υπήρξε ή ήταν ...φαντασία των αυτιών μου; Δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία. Σε τέτοια έργα δεν έχει κανένα νόημα η προσπάθεια να αναγνωρίσεις μελωδικά pattern. Απλά αφήνεσαι στο περιβάλλον, το ambience που δημιουργούν. Και ακούγονται στην ολότητά τους, μην εστιάσετε στο δέντρο γιατί θα χάσετε το δάσος (τέρμα τα αστειάκια αυτά, το υπόσχομαι). Εν τω μεταξύ, έξω κάποια τζιτζίκια επιμένουν παρά το προχωρημένο φθινόπωρο. Και νομίζω το τερέτισμα τους συναρτάται πολύ καλά με το "Catalogue des arbres".

Κατά (όχι και τόσο) σύμπτωση, παράλληλα άκουγα και το τελευταίο δημιούργημα του δικού μας P.S.Stamps ο οποίος με τις βομβώδεις του κυματομορφές δημιουργεί μια "Μουσική για διάσχιση δασών". Κατά μια τέτοια οπτική, το Catalogue des arbres" θα μπορούσε να είναι μια "Μουσική για να θυμάσαι τη διάσχιση ενός δάσους"...