You want it darker

Είναι η συγκυρία των καιρών η οποία σε βάζει σε πειρασμό συγκρίσεων. Ή καλύτερα παραλληλισμών, οι συγκρίσεις φαντάζουν ορισμένες φορές εντελώς άτοπες (ειδικά στην τέχνη). Ίδια "σειρά" κατ' αρχάς. Και αμφότεροι με το ίδιο βάρος της εβραϊκής κληρονομιάς στους ώμους. Ο ένας συνδέθηκε περισσότερο με το μακρύ γενεαλογικό δέντρο της αμερικάνικης μουσικής ιστορίας, με την κοινότητα η οποία μιλάει δια του μελωδού. Ο άλλος κοίταξε πιο πολύ προς τον εαυτό του, στις προσωπικές αβύσσους του εσωτερικού κόσμου. Αμφότεροι συνομίλησαν με το μεταφυσικό, με τον δικό του τρόπο έκαστος. Και για τους δύο "εν αρχή ήταν ο λόγος", η ποίηση, η μουσική μπορεί να ήταν και απλά η αφορμή. Ο ένας μάλιστα βραβεύτηκε και γι' αυτό, κι ας μην σηκώνει τα τηλέφωνα (κι ας είχε ο άλλος περισσότερες περγαμηνές πριν πιάσει την τραγουδοποιία). Και το πιο σημαντικό, αυτό που θέλω και να υπογραμμίσω: αμφότεροι γύρισαν την πλάτη στο zeitgeist της εποχής. Ο ένας, ο Bob Dylan (για να αρχίσουμε να λέμε και ονόματα) το είχε διαμορφώσει κιόλας, μέχρι που αισθάνθηκε να πνίγεται, να ασφυκτιά, και του γύρισε την πλάτη επιδεικτικά, με έναν τρόπο που είχε ίσως και κάτι το απότομο, το "αγενές" (του βγαίνει έκτοτε στις συναυλίες). Ο άλλος, o Leonard Cohen ουσιαστικά δεν ασχολήθηκε ποτέ με το πνεύμα των καιρών. Δεν χρειάστηκε τέτοιες ρήξεις (και στις συναυλίες του είναι σχεδόν ...κουραστικά ευγενής). Πιο διακριτικός, πιο εσωστρεφής, σε έναν κόσμο ο οποίος φαινομενικά άλλαζε (the times they are a changin'!), όπου οι θορυβώδεις επαναστάτες των λουλουδιών γίνονταν σιγά-σιγά σκληροπυρηνικοί συντηρητικοί που έφτασαν να μισούν τον ίδιο τον παλιό τους εαυτό, ο Cohen συνέχισε να τραγουδά για τις σταθερές της ανθρώπινης ζωής, αυτές που δεν έχουν αλλάξει και δεν πρόκειται να αλλάξουν. Ο έρωτας, ο θάνατος, η απώλεια. Υπεράνω εποχών και καιρών. Νικητής; Χαμένος;

"Ο Λέοναρντ Κοέν ζούσε σε έναν κόσμο ηττημένων. Άνθρωποι που χρειάζονταν τη θεία χάρη, συνήθως λίγο εκκεντρικοί, εξαρτημένοι, βασανισμένοι από τα ναρκωτικά, την παράνοια, την αβεβαιότητα (...) Το 1966 κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο Beautiful Losers.

(...)

Δεν υπάρχει επιτυχία σαν την αποτυχία, τραγουδούσε ο Ντίλαν στο Love Minus Zero/No Limit, I'm a loser τραγουδούσαν οι Beatles".

Και τα παιδιά της δεκαετίας του '60, καχύποπτα απέναντι στους νικητές, καλλιέργησαν μια έντονη ηττοπάθεια. Κατά παράδοση, οι ρομαντικοί είναι μεγάλοι πρωταθλητές στους χαμένους αγώνες. Αυτό εξηγείται τέλεια από το γεγονός ότι η ήττα χτίζει χαρακτήρες. Οι ηττημένοι είναι πιο ενδιαφέροντες από τους νικητές, και πιο σύνθετοι ψυχολογικά (..)"

Από το βιβλίο του David Pichaske "Μια Γενιά σε Κίνηση", Εκδόσεις Κουκκίδα σε μετάφραση Χίλντας Παπαδημητρίου

H παραπάνω εκπληκτικής οξυδέρκειας παρατήρηση μπορεί να εξηγήσει πολλά στην μετά το '60 ιστορία, φτάνοντας μέχρι και το πολιτικό επίπεδο. Εν προκειμένω όμως; Είναι o Leonard Cohen ένας ...loser; Ένας ποιητής για τους ανθρώπους που τους αρέσει να είναι θλιμμένοι (που λέει και Ρέυ Μπράντμπερυ); Ένας ποιητής της ήττας; Και με ποιους όρους; Με εκείνους του ευτελισμένου "αμερικάνικου ονείρου"; Νοείται η ζωή, η τέχνη με όρους νίκης και ήττας;

Νέος δίσκος... Ο 14ος δίσκος. Δεν τους λες και πολλούς για μισό αιώνα πορεία, τους λες και πολλούς όμως για έναν άνθρωπο που μπορούσε να "βασανίζει" για χρόνια ένα και μόνο τραγούδι. Και το επίθετο "νέος" εδώ έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Η προσέγγιση δεν είναι εύκολη με τα τυπικά κριτήρια, ειδικά ανάμεσα στις συμπληγάδες του "υπεράνω κριτικής" και της εικονοκλαστικής "γκρεμίστε τα είδωλα" απαίτησης για το φρέσκο, το καινούργιο, το μοντέρνο. Την εξέλιξη. Την ...ανάπτυξη. Η αλήθεια σπανίως (ποτέ!) δεν είναι στην μέση, βασικά σπανίως είναι και κάπου, κάθε προσέγγιση μπορεί να είναι εξίσου "αληθινή". Κι ας υπάρχει η αίσθηση ότι όλα αυτά τα 50 χρόνια ο Cohen "κάνει τα ίδια" (όχι τόσο όσο νομίζουμε βέβαια, π.χ. θυμηθείτε ότι δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει ακόμη και τα επάρατα σύνθια τότε στα 80s). Θυμάμαι τον Τρυφώ, τον γάλλο νεοκυματικό σκηνοθέτη: "σε όλη μου την ζωή δεν έκανα παρά μόνο την ίδια ταινία". Τελειομανία; Η μήπως η επίμονη (και εμμονική, εντάξει) αναζήτηση ενός ουσιαστικού πυρήνα, ενός εν τέλει άπιαστου νοήματος; Άπιαστου; Κι εδώ λοιπόν ελλοχεύει πάλι η ήττα;

Κάτι η ηλικία του (βαδίζει πλέον προς τα 82), κάτι δηλώσεις του τύπου “όταν ήμουν υγιής” κι ο αποχαιρετισμός στην τραγουδισμένη Marianne "σκοπεύω να σε ακολουθήσω πολύ σύντομα", έπιασαν δουλειά στα εργαστήρια να γράφουν προκαταβολικά νεκρολογίες για να είναι έτοιμα να προλάβουν την είδηση, να ποτίσουν την R.I.P. θανατολαγνεία των ημερών. Ήταν και ο δυσοίωνος τίτλος, με κάθε λογής ερμηνείες να τον συνοδεύουν: "You want it darker?". Σαν πρόκληση. Ή σαν ρέκβιεμ. "I’m Ready My Lord". Και ο δίσκος ανοίγει με μια ψαλμωδία από την συναγωγή του Μοντρεάλ, εκείνη την ίδια όπου πήγαινε και η οικογένειά του, οι πρόγονοί του. Παραγωγή στον δίσκο κάνει ο γιος Adam. Κλείνει λογαριασμούς; Γράφει διαθήκη; Συνομιλεί με θεούς, διαβόλους, με κάθε λογής δαίμονες (μέχρι και σεξουαλικούς), κάνει ειρήνη, "υπογράφει" συνθήκες ("Treaty"). Μας αποχαιρετά; Μήπως όμως δεν είναι κατ' ουσία αυτά τα θέματα με τα οποία ασχολείται η ποιητική του από τότε που ήταν τζόβενο; Old Ideas και Popular Problems; Ο έρωτας, ο θάνατος, η απώλεια. Χρειάστηκε να σπεύσει ο ίδιος να πει ότι υπερέβαλε, να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, με μια δόση κοένεια ειρωνικού χιούμορ να ομολογήσει ότι είναι και λίγο drama ...king ("Είχα πάντοτε μια τάση για αυτο-δραματοποίηση. Σκοπεύω να ζήσω για πάντα").

Ασχέτως σκοπών και σχεδίων (αργότερα αναθεώρησε, σκοπεύει πλέον να φτάσει μόνο μέχρι τα 120), στο "You want it darker" συναντάμε τον Cohen που όλοι ξέρουμε, που περισσότερο ψιθυρίζει παρά τραγουδάει με την ασκητική νικοτινένια φωνή του, που καρφώνει τις λέξεις σαν πρόκες (για να μην τις πάρει ο άνεμος που έλεγε ο Αναγνωστάκης), που τις συνοδεύει με ευγενικές μουσικές, νωχελικές, χαμηλότονες, λαούτα, κιθάρες, σκουπάκια, έγχορδα, όλα διακριτικά, κι εκεί που λες ότι του λείπουν οι δυνατές μελωδίες, να σου κι ένα "It seemed the better way", ένα μικρό κομψοτέχνημα το οποίο στέκεται ισάξιο δίπλα σε οποιοδήποτε παλιότερό του.

Και ίσως και οποιοδήποτε νεότερο. Κι ας μην ξέρουμε αν θα υπάρξει. Στην πραγματικότητα πότε δεν ξέρεις πότε είναι η τελευταία φορά. Για κανέναν. Και νικητές σε αυτή την μάχη δεν υπάρχουν. Ίσως τελικά το ζήτημα να είναι απλά να χάνεις ωραία... Να είσαι ένας beautiful loser. Αλλά αυτό το ξέρει καλύτερα απ' όλους ο ίδιος ο Lenny.