Coptic Light/ String Quartet and Orchestra

Ένας από τους συνθέτες που θα λάβουν σημαντική θέση με τον καιρό στην ιστορία της τέχνης είναι ο αμερικανός Morton Feldman. Ο 20ος αιώνας ήταν έτσι κι αλλιώς για τη μουσική ένας αιώνας ανήσυχος όπου πολλά συνέβησαν, οι άνθρωποι βρήκαν το θάρρος να σπάσουν πολλά στερεότυπα και νόρμες και να φτιάξουν πράγματα εξωτικά και περίεργα και να ξαναθυμηθούν (ή να εφεύρουν) το απόκοσμο παρελθόν, τον μυστικισμό που εμποτίζει τις καλλιτεχνικές πράξεις με την απαραίτητη εσωτερική δύναμη, το ανεξήγητο πνευματικό πυρ που γεννάται από την τέχνη και εν συνεχεία την ανατροφοδοτεί. Μέσα σε αυτή την καινούρια ελευθερία και οι κλασικοί συνθέτες είδαν και άκουσαν πέρα από το περιβάλλον τους. Βγήκαν από το καβούκι του ακαδημαϊσμού και του συντηρητισμού και ανέτρεψαν την παθητική τους ακαμψία. Κάποιοι λίγοι ξεχωρίζουν. Ακόμα και μεταξύ των σπουδαίων. Ο Morton Feldman ας πούμε. Πρόκειται για ένα μυστήριο άτομο, εξαιρετικά ευαίσθητο και βαθιά πνευματικό. Ακόμα και το ιδιότυπο παρουσιαστικό του (με αυτά τα χοντρά γυαλιά που μοιάζουν να προστατεύουν τους γύρω από πυκνές δέσμες αόρατου φωτός που εκπέμπονται από τα μάτια), υπογραμμίζει την ιδιοτυπία του. Τι να λέμε... εδώ ακόμα και ο Ξενάκης του ανάβει το τσιγάρο κοιτώντας τον με σεβασμό!

Η μουσική του. Απολύτως συμβατή με τα παραπάνω. Ασχέτως αν υπήρξε μέλος της καλλιτεχνικής παρέας του John Cage, που έμοιαζε μερικές φορές να αντιμετωπίζει τη μουσική σαν επιστημονικό παιχνίδι (κάτι όχι απαραίτητα κακό), ο Feldman επιδίωξε και πέτυχε να κάνει βήματα παραπέρα. Να βγει σε ένα μοναχικό ξέφωτο μέσα στο απέραντο δάσος της αναζήτησης και της καλλιτεχνικής δραστηριότητας και να παρουσιάσει μια γραφή εντελώς δική του. Μινιμαλιστική αλλά όχι μινιμαλιστική. Αφαίρεση αλλά όχι αφαίρεση. Αυτά τα πράγματα στο έργο του έρχονται σε αντίθεση με τις πραγματικές βαθύτερές του προθέσεις γιατί μπορεί να χρησιμοποιεί ας πούμε δύο νότες (που λέει ο λόγος) αλλά το κάνει με στόχο να δημιουργήσει... κάτι. Κάτι πέρα από αυτή καθ’ αυτή την πρακτική. Κάθε του έργο μας υπενθυμίζει αυτό το κάτι που υπάρχει πέρα από τις προθέσεις, πέρα από τη λογική, πέρα από τα εκάστοτε στυλ. Ακούς δύο νότες αλλά νομίζεις ότι είναι εκατομμύρια συμπυκνωμένες και ζωντανές και ουρλιάζουν ψιθυριστά, ερχόμενες από έναν μη χώρο, γκρίζο που όμως γεννά το φως. Ακούς δύο νότες επί 4 ώρες (πολύ συχνά τόσο και παραπάνω διαρκεί μια σύνθεσή του) και νομίζεις ότι πέρασαν 20 λεπτά γιατί τόσο δυνατά, τόσο επιτακτικά σε υποχρεώνουν να διεισδύσεις στον κόσμο του.

Αυτή η ολοφάνερη πρόθεση να προσεγγίσει ο συνθέτης το βαθιά πνευματικό, το άρρητο, είναι κυρίαρχη σε όλο το έργο του. Πιο ολοκληρωτικά σαγηνευτική και έντονη όμως φαίνεται να είναι στη σύνθεση “Coptic Light”. Είναι το κύκνειο άσμα του Feldman. Γράφτηκε το 1986, ένα χρόνο πριν από τον θάνατό του. Απορεί κανείς. Που βρίσκει ένας άνθρωπος μόνος τη δύναμη, την τόλμη, την επιμονή να βυθιστεί τόσο πολύ μέσω μερικών διάσπαρτων ηχητικών σχηματισμών που επαναλαμβάνονται σχεδόν σερνάμενοι στα δώματα του χρόνου, στο πηχτό άγνωστο της αντίληψης, σε έναν απόκοσμο χώρο όπου βασιλεύει το πιο βελούδινο γκρίζο και μια θαλπωρή παράδοξη που δεν προκαλείται από ζεστασιά και γνώριμο χάδι αλλά από την ίδια την ουσία της ύπαρξης. Όσο πιο βαθιά βυθίζεται σε αυτό τον μονότονο μαγικό έρημο κόσμο ο καλλιτέχνης, τόσο πιο πολύ φαίνεται να καταλαβαίνει, να νιώθει με κάποιον τρόπο αυτή την παραξενιά, την ιδέα της ύπαρξης που μας ταλανίζει. Ο ίδιος σταματά να ταλανίζεται και να ανησυχεί για αυτή την ιδέα. Ιδέα που εμπεριέχει και το σκότος, το πιο μακάβριο κενό. Σταματά γιατί η κατανόηση πέρα από τις αισθήσεις (μέσω αυτών) που η τέχνη του προσφέρει τον οδηγούν στη θαλπωρή, στην αγαλλίαση. Το ‘Coptic Light’ έρχεται από άγνωστα βάθη ή και γίνεται αντιληπτό σε μας χωρίς καν να φύγει από αυτά, μεταφέροντας ένα άγνωστο φως μέσα από την αιώνια λάσπη.