Οpen Space
Στο διάστημα μπορεί να μην υπάρχει ήχος, στην φαντασία όμως του ανθρώπου το κενό συμπληρώνεται… Ο γνωστός μας Πορτογάλος ηλεκτρονικάριος κοιτάζει πίσω σε ένα έργο όπου η λέξη «space» ήταν ανέκαθεν λέξη-κλειδί. Του Αναστάσιου Μπαμπατζιά
Η αλήθεια είναι ότι οι μουσικές απόπειρες των πρώτων ερευνητών του ηλεκτρονικού ήχου που μπορούσαν εκεί στα 50s με 60s να έχουν πρόσβαση στα απαραίτητα μηχανήματα, ήταν κάπως πρωτόλειες. Φυσικό ήταν βέβαια. Αυτό είναι συνήθως το αγκάθι της πρωτοπορίας στην τέχνη. Αυτοί που καταπιάνονται με κάτι καινούριο δε μπορούν παρά να πειραματιστούν σε πρωτογενές επίπεδο και τελικά το αποτέλεσμα να είναι κάπως... αζύμωτο. Προς Θεού δε θέλω καθόλου να υποτιμήσω διάφορους σπουδαίους συνθέτες της εποχής οι οποίοι ήταν σαφώς απολύτως απαραίτητοι και με κάποια πολύ σημαντικά έργα τους-εξαιρέσεις στον παραπάνω γενικό κανόνα, αλλά και λειτούργησαν και ως σκαλοπάτι, ως δίχτυ ασφαλείας και εργαλειοθήκη για να μεγαλουργήσουν οι επόμενες γενιές στο ίδιο τερραίν, χωρίς αμηχανίες και αδιέξοδα πια.
Ένας από τους πολύ σημαντικούς εκπροσώπους αυτού του επόμενου ή και μεθεπόμενου κύματος είναι ο Rafael Toral από την Πορτογαλία. Έχει ήδη μεγάλο δισκογραφημένο έργο ο Rafael, το οποίο έχει ως κεντρικό στόχο ακριβώς αυτή την περαιτέρω μελέτη της υφής του ηλεκτρονικού ήχου, και μάλιστα όχι ιδιαίτερα μακριά αισθητικά και υφολογικά από τους πρώτους διδάξαντες. Αυτό αυτομάτως δημιουργεί ένα επιπλέον ενδιαφέρον μιας και μπορούμε να δούμε πιο άμεσα και καθαρά τι ακριβώς είναι αυτό που κάνει παραπάνω ο Rafael σε σχέση με τους παλαιότερους.
Κυκλοφορεί λοιπόν αυτόν τον καιρό μια εξαιρετική συλλογή με επιλογές συνθέσεων από ένα μεγάλο μέρος της εργασίας του Rafael Toral, της (ας την πούμε) συνομοταξίας έργων «Space Program». Η συλλογή λέγεται “Open Space”. Μια ανθολογία η οποία λειτουργεί ως κορφολόγηση του υλικού αυτού (που χρονολογείται από το 2004 έως το 2017), χωρίς καθόλου αυτό να σημαίνει ότι είναι σκάρτα αυτά που δεν επιλέχθηκαν. Σημαίνει ότι γίνεται μια πολύ αυστηρή διαλογή, όπου μαζεύεται ο αφρός με αποτέλεσμα να μπορούμε τώρα να μιλάμε για ένα έργο σπάνιας ομορφιάς. Η δύναμη της αφαίρεσης βλέπετε.
Ακούγοντας, θυμάμαι άμεσα το ‘Music of the spheres’, όχι τις ηχητικές φαντασιώσεις του Πυθαγόρα αλλά μια ηλεκτρονική σύνθεση με αυτό το όνομα της Johanna Beyer από το 1938 παρακαλώ (αυτό το πρώιμο μεν, αριστούργημα δε). Δε θυμίζει μόνο θεματικά αυτό η εργασία του Toral. Σε όλα τα κομμάτια η διάθεση και η αισθητική συγγενεύουν. Και είναι μια διάθεση αφαίρεσης, λίγοι ήχοι, οξείς, σπαρμένοι εδώ κι εκεί, πάρα πολύ προσεκτικά μελετημένοι όμως, τοποθετημένοι με εξαντλητική ακρίβεια έτσι ώστε η υφή τους να είναι όσο το δυνατόν πιο λειτουργική και να επηρεάζει το χώρο με έναν τρόπο ο οποίος κάνει τον ακροατή να φαντάζεται, να βλέπει σχεδόν, φωτεινούς όγκους αιωρούμενους να κινούνται γύρω του.
Το ενδιαφέρον όμως δεν εξαντλείται ούτε εδώ. Ο Rafael Toral είναι επίγονος της ηλεκτρονικής πρωτοπορίας αλλά ταυτόχρονα είναι και τζαζ αυτοσχεδιαστής! Και μάλιστα χωρίς αυτά τα δύο να διαχωρίζονται. Δεν έχει δύο ταυτότητες, είναι και τα δύο ταυτόχρονα. Μια τζαζ όμως που δεν προκύπτει από μια συμβατική διαδικασία τζαζ σπουδής μέσα στα χρόνια. Είναι ο ηλεκτρονικός ήχος και η σύνθεσή του η εκκίνηση για τον Rafael μόνο που στην πορεία ο απλός συρτός ήχος των ηλεκτρονικών του περιέχει με διακριτικό και αφαιρετικό τρόπο τη τζαζ. Τις μελωδικές γραμμές της, έναν ζεστό εσωτερικό παλμό (κι ας μοιάζει με την μουσική των σφαιρών που τελικά όμως περιέχεται αυτή μέσα στην κατασκευή και την οργάνωση της τζαζ). Χρησιμοποιούνται και μη ηλεκτρονικά όργανα, τζαζ όργανα. Τρομπέτες, πλήκτρα κλπ και παραδόξως αυτά ακούγονται πολύ συχνά σαν ηλεκτρονικά! Αυτό δείχνει ότι ο καλλιτέχνης έχει έναν ξεκάθαρο και συγκεκριμένο στόχο. Έναν προσωπικό ήχο. Ότι κι αν χρησιμοποιήσει, τα αποτελέσματα θα συγκλίνουν προς αυτόν. Και ο τελικός του προορισμός είναι η σπουδαία μουσική.
