Ways of seeing
Με το βλέμμα προς το χθες. Σαν ...πολιτικός πιθανότητα δεν θα έπιανε πολλά με τέτοιο σύνθημα ο Jon Brooks. Στη μουσική όμως είναι διαφορετικά τα πράγματα. Του Αντώνη Ξαγά
"Χρώμα δεν αλλάζουνε τα μάτια"... Δεν το λέει μόνο αυτός ο υπέροχος στίχος του Μιχάλη Γκανά τραγουδισμένος από την στιβαρή λαϊκή φωνή του Γεράσιμου Ανδρεάτου σε σύνθεση του Δημήτρη Παπαδημητρίου. Κάποτε το γράφανε και στις ταυτότητές μας για να μας ξεχωρίζει το κράτος, χρώμα ματιών καστανό και σχήμα προσώπου ωοειδές και θρήσκευμα ΧΟ (μέχρι να χαθούν όλα αυτά στον βωμό της προστασίας των προσωπικών δεδομένων). Όποιος δυσπιστεί, ας ψάξει να βρει μια παλιά του φωτογραφία, ας την πάρει στα χέρια, ας την κοιτάξει καλά και εξεταστικά. Τι βλέπεις αγαπητέ μου αναγνώστη;
"Χρώμα δεν αλλάζουνε τα μάτια, μόνο τρόπο να κοιτάνε..."
Ποιος είναι αυτός που με κοιτάει από το τυπωμένο χαρτί; Που ήμουνα, τι ήμουνα, πόσο άλλαξα, ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι δίπλα μου, που να είναι τώρα; Photographs as memories... (ένας παλιός υπέροχος δίσκος των Eyeless in Gaza). Τεκμήρια ζωής ή μήπως πιότερο σκιές ενός παρελθόντος που ποτέ δεν υπήρξε όπως το "βλέπουμε" και το θυμόμαστε, σαν εκείνα τα άστρα που για τα μάτια μας ακόμη λάμπουν, αλλά μπορεί να έχουν σβήσει εδώ και χιλιετίες; Λίγο θέλουν να ξυπνήσουν τα φαντάσματα και σε στρώσουν σε καταδίωξη ("Kodak ghosts run amok"). Ο Οκτάβιο Πας είχες γράψει ότι η μνήμη είναι ο μεγαλύτερος δημιουργός φαντασμάτων. Ισχύει και για την αποτυπωμένη μνήμη, την φαντασιακά "αντικειμενική" και "πραγματική". Να ήξεραν λοιπόν κάτι βαθιά αληθινό εκείνοι οι "πρωτόγονοι" λαοί που φοβούνταν τον φωτογραφικό φακό γιατί θα τους έκλεβε την ψυχή; Κάτι που ακόμη το αγνοούμε σήμερα, όπου τα πάντα υπάρχουν για να καταλήξουν σε μια φωτογραφία (τον είχε γράψει η Σούζαν Σόνταγκ ήδη από το 1977) και μετά σε μια χωματερή εκατομμυρίων ψηφιακών MB. Ακόμη και ένα νεκρό απανθρακωμένο σώμα, σε μια πινακοθήκη πορνογραφίας της φρίκης. Πένθιμη τέχνη λένε η φωτογραφία. Ο Man Ray έλεγε ότι δεν είναι καν τέχνη...
Η ακρόαση δίσκων του Advisory Circle μοιάζει σαν συναισθηματική εμπειρία με το να βλέπεις παλιές φωτογραφίες. Δικές σου ή άλλων, δεν έχει τόση σημασία. Ο τύπος με το βαφτιστικό όνομα Jon Brooks που κυκλοφορεί εδώ και χρόνια με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Advisory Circle έχει αφιερώσει τη δημιουργική του ζωή στο σκάλισμα και την ηχητική αναπαράσταση(;) του παρελθόντος. Είτε μόνος είτε με παρέα, στους ομόσταυλους Belbury Poly και Hintermass, σε τούτο τον δίσκο τον βοηθάνε και μέλη των Friendly Fires. Ο οποίος και πάλι κυκλοφορεί (σε εντυπωσιακή συσκευασία) από την Ghost Boχ, μια εταιρεία που υπηρετεί ακριβώς αυτή την κοσμαντίληψη, με ενιαία στόχευση και αισθητική (όπως ...παλιά), με έναν ήχο για τον οποίο χρειάστηκε να επινοηθούν κάμποσοι μοδάτοι νεολογισμοί (όπως "hauntology"), ενίοτε και φαινομενικά οξύμωροι (π.χ. "ρετροφουτουρισμός"). Κι ας τα έπαιζαν αυτά νωρίτερα ονόματα όπως οι Boards of Canada, ας μην την πιάσουμε την κουβέντα αυτή τώρα...
Σε τούτο το πέμπτο του πλέον άλμπουμ, ο Brooks συνεχίζει στον ίδιο δρόμο, να αναδιφεί σε ξεχασμένες βιβλιοθήκες ήχων, σε αρχεία και soundtrack, σε κάποτε εξωτικές και τώρα νοσταλγικές μουσικές. Σε σημείο μανιέρας θα πούνε πολλοί, εν τούτοις ομολογώ ότι μου αρέσουν οι καλλιτέχνες οι οποίοι με γόνιμη επιμονή επιμένουν στο εκφραστικό τους ιδίωμα πέρα από μόδες, τάσεις και μουσικογράφους που διαρκώς αναζητούν καινούργιο κοσκινάκι για να παίξουν το παιχνίδι "βρες τη μουσική του μέλλοντος" (όπου για κάτι τέτοιες προβλέψεις, μεταξύ μας, περισσότερο εμπιστεύομαι την κυρά-Τασία, την καφετζού της γειτονιάς).
Ο τίτλος του δίσκου ήδη μας προϊδεάζει ότι έχουμε να κάνουμε με ένα κόνσεπτ έργο αφιερωμένο στην τέχνη της φωτογραφίας, το εννοιολογικό του επίκεντρο μάλιστα θα το εντοπίσουμε σε ένα spoken word κομμάτι κάπου στη μέση, το "A Mechanical Eye" μια απαγγελία-παραπομπή σε λόγια του τεράστιου Τζίγκα Βερτόφ, μια ωδή στον φακό ως τεχνητό μάτι, σε μια αισιόδοξα τότε σοσιαλιστική πίστη στην μηχανική τεχνολογία (λέτε τα μηχανικά μάτια να λύσουν και το προαιώνιο ζήτημα περί αντικειμενικότητας και υποκειμενικότητας του βλέμματος; Ακόμη και αυτά όμως από κάποιο λογισμικό θα καθοδηγούνται, το οποίο θα αλλάζει, θα αναβαθμίζεται, ακόμη και να αυτονομείται... Τζίφος νομίζω!).
Στο έργο πάντως αυτό ο Advisory Circle μετατοπίζεται κάπως χρονικά, πατάει ασφαλώς πάντα σε μια 70s ηλεκτρονική βάση, εδώ όμως μπαίνει και στα αισθητικά χωράφια των 80s. Και φυσικά στο πιο "λουσάτο", γυαλιστερό mainstream ρεύμα τους, αυτό που αποτυπώθηκε στην συλλογική μνήμη (για να επανεφευρεθεί πάλι χρόνια αργότερα). Κάποιος παρατηρητής θα έλεγε μάλιστα ότι ακολουθεί με χρονοϋστέρηση λίγων δεκαετιών την πορεία "πρωτομαρτύρων" της σκηνής, ονομάτων όπως οι Tangerine Dream (το πλέον ίσως καθοριστικό για τον ήχο αυτό σχήμα) ή ο Vangelis (το "Airborne Seeds" είναι Vangelis μέχρι το τελευταίο του μιτοχόνδριο) ή των δεκάδων ακολούθων τους, όλων εκείνων που βούτηξαν στην νέα τότε τεχνολογία, έγραψαν σήματα για εκπομπές, soundtrack για ένα σωρό ξεχασμένες ταινίες και σειρές, φτάνοντας (ή και υπερβαίνοντας ενίοτε) τα όρια του new-age (ο ίδιος μνημονεύει ως επιρροές συνθέτες όπως ο Francis Monkman ή η Suzanne Ciani). Ανθρώπων που πολλοί μπορεί να έμειναν ανώνυμοι, τεχνίτες και τεχνικοί που γεννούσαν ήχους στα θρυλικά εργαστήρια του BBC, ήχους που έχουν μείνει ασυνείδητες εγγραφές, που διαμόρφωσαν καθοριστικά και υπόγεια τη μουσική ενηλικίωση μιας ολόκληρης γενιάς.
Μολαταύτα, το ηχητικό αποτέλεσμα που ακούμε στο "Ways of seeing" (που και αυτό είναι παραπομπή σε ομώνυμη σειρά του BBC από το 1972), δεν μπορεί να κρύψουν τη σύγχρονη καταγωγή του. Δεν έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια (ακόμη!) πιστή αναπαράσταση ενός ένδοξου(;) παρελθόντος, στην περίπτωση αυτή θα ελλόχευε ο κίνδυνος της παρωδίας ή ακόμη χειρότερα του κιτς. Είναι περισσότερο μια ποιητική αναγωγή του χθες στο σήμερα, υπό το βλέμμα όλων των εμπειριών και βιωμάτων που έχουν στο μεταξύ μεσολαβήσει. Μια παράξενα υποβλητικά και κατά στιγμές γοητευτική σύνθεση. Και συγκινητική μπορεί.
Και αν εσένα φίλε αναγνώστη που σε αφήσαμε στην αρχή να κοιτάς τον παλιό σου εαυτό, μπορεί ήδη να σε κατακλύσει ένα αίσθημα αμετάκλητης απώλειας, τόσο που να εύχεσαι να σε είχε φωτογραφήσει φωτογράφος με την δεινότητα ενός ...Θανάση Βέγγου στον "Πολυτεχνίτη και Ερημοσπίτη", ίσως να έρθει το ίδιο εκείνο τραγούδι σαν παρηγοριά, να σου πει ότι "τίποτα δεν χάθηκε ακόμα όσο ζούμε και πονάμε". Είναι αυτό που το λέμε ελπίδα. Ναι, λόγω τιμής!