Derek Bailey ένας από τους σημαντικότερους κιθαριστές όλων των εποχών.

Γελάτε ε;… Κι όμως έτσι είναι. Δεν κάνουμε δημόσιες σχέσεις ούτε είμαστε διαφημιστές στο επάγγελμα. Απλά λέμε μια αλήθεια. Μιλάμε για τον άνθρωπο που δάμασε τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Που μπορούσε ανά πάσα στιγμή από το πουθενά, με τη μεγαλύτερη πιθανή άνεση, να παίζει παπάδες (έστω και δυσνόητους για πολλούς-ο υιός του τού είχε πει «τόσα χρόνια σε ακούω κι ακόμα να καταλάβω τι κάνεις»). Χωρίς να προσχεδιάζει τίποτα, χωρίς να ορίζει κανένα πλαίσιο, χωρίς θέμα (τα έκανε και αυτά βέβαια αλλά πολύ σπάνια τα προτιμούσε), γιατί απλά μπορούσε. Σχεδόν απόλυτα ελεύθερος και με τη δύναμη που του έδινε η εσωτερική κατανόηση του ρυθμού μετά από παίξιμο δεκαετιών. Αυτό ήταν ο Derek Bailey. Ένας μεγάλος παίκτης. Ένας κιθαριστής. Ένας μεγάλος καλλιτέχνης.

Η ιστορία του μέσα στη σύγχρονη μουσική είναι πολύ μεγάλη αφού ξεκίνησε να παίζει τζαζ ήδη από τα 50s! Αργότερα όμως άφησε πίσω του τις ταμπέλες γελώντας ειρωνικά (στην καλύτερη) όταν τον ρώταγαν αν παίζει τζαζ. Η δισκογραφία του είναι φυσικά τεράστια και με αμέτρητες συνεργασίες σχεδόν κυριολεκτικά με τους πάντες. Με όλη την αφρόκρεμα της παγκόσμιας improv σκηνής και όχι μόνο αφού δεν έμπαινε στοπ πουθενά, όλα μπορούσαν να γίνουν υλικό στα χέρια του για να προκύψει μια νέα δυναμική παιξίματος (μέχρι και πάνω σε drum ‘n bass electronica έχει παίξει κιθάρα). Έχει αφήσει πίσω του μέγα ίχνος λοιπόν. Έχει εμπνεύσει πολλούς με την αδάμαστη όρεξη και τον νεανικό ενθουσιασμό του για τη μουσική. Πάντα απλός, ποτέ… μπαστουνοκατάπιος (κι ας ήταν Άγγλος), με χιούμορ (πολύ συχνά βιτριολικό), ένας λαϊκός αβανγκαρντίστας που δεν κώλωνε πουθενά και με τίποτα. Ένα ιστορικό πρόσωπο.

Μέσα απ’ όλο αυτό τον πλούτο εγώ θα εστιάσω εδώ σε μερικούς μόνο δίσκους, πολύ ιδιαίτερους, όχι άκρως αντιπροσωπευτικούς αν και δεν έχει μεγάλη σημασία αυτό, για τέτοιους καλλιτέχνες όλα είναι αντιπροσωπευτικά, αδάμαντες μέσα στο χρυσάφι.

Ένας από αυτούς τους δίσκους είναι αυτός που έκανε με τον Pat Metheny, που είναι ένας τεχνίτης ολκής του τζαζ ροκ και που κάνει την κιθάρα άλογο, καλπάζοντας ατάραχα και ασταμάτητα χωρίς καμία αδυναμία, χωρίς κανένα προβληματισμό, με μια ευκολία (που την κέρδισε επίσης από την πολύ δουλειά) απερίγραπτη. Ίσως το μόνο μειονέκτημα του Metheny να είναι ότι μερικές φορές επαναλαμβάνει τις ίδιες διαδρομές με αυτόν τον καλπασμό, μανιερίζει. Στα δικά του όμως. Όχι εδώ. Ευτυχώς επειδή είναι αληθινός καλλιτέχνης, θυμάται που και που ν’ αφήσει κανέναν άλλο να ορίσει τη διαδρομή και εδώ αυτός ο άλλος είναι ο Derek Bailey που του βάζει νέα προβλήματα, πιο... ελεύθερα και ω του θαύματος ο Metheny ανταποκρίνεται θαυμάσια με την ίδια ευκολία σε ένα περιβάλλον όπου το τζαζ ροκ γίνεται free rock. Το άλμπουμ λέγεται “The Sign of 4”, κυκλοφόρησε από την ατρόμητη Knitting Factory Records το 1997 και είναι τριπλό cd παρακαλώ για να ακούτε τους δύο μάστορες να εκκρίνουν συριστικά οξέα με τις ηλεκτρικές μέχρι να σας καεί ο εγκέφαλος. Σε φάσεις μιλάμε για πολύ ‘ξύλο’, σας προειδοποιώ. Αγγίζουμε noise περιοχές τύπου Merzbow! Που και που ακούμε και ακουστικές κιθάρες αλλά και διάφορα κρουστά (καθόλου αμελητέα και άκρως δημιουργικά) από τους σημαντικούς παίκτες Paul Wertico και Gregg Bendian να εμπλουτίζουν τους αυτοσχεδιασμούς. Μιλάμε για σπουδαίο έργο. Κι ας μην τα παραδέχονται αυτά κάποιοι που νομίζουν ότι σπουδαία έργα είναι μόνο τα πολύ γνωστά έργα. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει συνήθως. Ακόμα και η ιστορία χρειάζεται μερικές φορές αιώνες για να κατασταλάξει και εμείς βγάζουμε συμπεράσματα εύκολα ανά λίγους μήνες. Συμπεράσματα που αφήνουν απ’ έξω τέτοιες συνεργασίες «δύστροπες» που δε χαϊδεύουν το κυριλέ και φτηνό γούστο.

Πάμε όμως σε άλλο ένα εντελώς μη κυριλέ ξυλίκι. Σιγά που δε θα συνεργαζόταν με τον τρισμέγιστο Ιάπωνα Keiji Haino o Derek Bailey. Τα μεγάλα μεγέθη αναγνωρίζονται μεταξύ τους και συνήθως αρέσκονται στο να συμπράττουν. Και όταν αυτή η σύμπραξη οδηγεί σε υπέρβαση και των δύο, το αποτέλεσμα πρέπει να το ασπάζεται όλος ο κόσμος. Δύο φορές στη δισκογραφία συναντήθηκαν αυτοί οι δύο, αλλά το απόλυτο κιθαριστικό θαύμα με τους δύο τους να αλληλοχτυπιούνται με τις ηλεκτρικές (τι άλλο...) είναι το “Drawing Close, Attuning – The Respective Signs of Order and Chaos” (έχει μια μανία ο Haino με αυτούς τους μεγάλους μυστηριακούς τίτλους, που πάντα όμως έχουν μια αισθητική, ποιητική συνάφεια με τον ήχο του). 7 μουσικά κομμάτια. 5 για ζέσταμα, σύντομα σαν θραύσματα από ένα αγγείο που έπεσε και έσπασε και 2 τιτάνιες συνθέσεις επί τόπου παραγόμενες. Συνθέσεις μέσω του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού (κι ας μην αρέσει ο όρος στον Χάινο). Κυρίως σε αυτές τις δύο μεγάλες συνθέσεις είναι που ξεδιπλώνεται η όλη... κατάσταση των δύο παιχταράδων εδώ, που αφήνονται στο παίξιμο και στο άγνωστο και οδηγούνται τελικά σε ένα παράξενο μέρος όπου αντιλαμβάνεσαι σχεδόν σαν χαμένος ότι όλα λειτουργούν πια πέρα από τις αισθήσεις, νιώθοντας τον ήχο να σε πλημυρίζει εκστατικά δημιουργώντας μέσα από τον θορυβώδη απρόσκοπτο ρυθμό την αρμονία που κάθε νους αποζητά. Μια αρμονία όμως σκληρή, άγρια, βαρβάτη. Βίαιο παίξιμο σα να υπάρχει μια βαθιά ανάγκη για κάθαρση από αρνητικά συναισθήματα ή και σωματικές ταραχές που πρέπει να εξορκιστούν. Ή και κάθαρση του ίδιου του ήχου. Σα να θέλουν να τον απαλλάξουν δια της βίας από τα περιττά και επουσιώδη. Το σίγουρο είναι ότι μέσα από αυτή τη γκρίζα γυμνή αγριότητα της κιθαριστικής αφαίρεσης επέρχεται αυτή η κάθαρση όχι μόνο για τον παίχτη αλλά και για τον ακροατή.

Οπωσδήποτε δεν πρέπει να ξεχάσουμε να πούμε για το αριστουργηματικό εξώφυλλο που είναι σχέδιο του ίδιου του Keiji Haino (και ζωγράφος ο μάστορας) και πάει πακέτο και με τον ήχο και με τον τίτλο. Μια εξαιρετική σύνθεση που απλώνεται πάνω στο βαθύ λευκό και διαβρώνει με παρόμοιο τρόπο την όραση όπως ο ήχος την ακοή.

Το τρίτο άλμπουμ για το οποίο θα σας μιλήσω είναι το «Carpal Tunnel», ένα από τα τελευταία επίσημα σόλο έργα του Derek Bailey που δημιούργησε λίγο πριν πεθάνει το 2005 και είναι σημαντικό για κάποιους λόγους. Ο ένας (και σημαντικότερος) είναι γιατί ότι κι αν είναι, είναι ένα ποίημα του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού. Από αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις που ο άνθρωπος κάθεται μόνος του και συλλογίζεται. Αναρωτιέται χωρίς μεταμέλειες «τι έχω κάνει σε αυτή τη ζωή» και δίνει απαντήσεις δημιουργικές με το παίξιμό του. Αυτός, μόνος με μια κιθάρα και τους ήχους, που ξεπηδούν άνετα, αραιά, άμεσα, δωρικά, απλά... και μιλάνε. Εκφράζουν κάτι που έχει σημασία. Ήχοι εκφραστικοί. Αυτό από μόνο του φτάνει βέβαια για να το πεις σπουδαίο. Έχει όμως και μια άλλη ιστορία που έχει ενδιαφέρον και ξεκαθαρίζει τι είδους καλλιτεχνικό ον ήταν ο Derek. Ο άνθρωπος ήταν μεγάλος σε ηλικία. Είχε θέματα υγείας. Ένα από αυτά ήταν το λεγόμενο carpal tunnel syndrome, μια πάθηση του καρπού, που δεν του επέτρεπε πια να παίξει όπως παλιότερα. Αντί λοιπόν να κάνει μια επέμβαση ή να τα παρατήσει, αποφάσισε να παίξει αλλιώς. Να ξεχάσει και το τελευταίο δίχτυ ασφαλείας της δεξιοτεχνίας (δεξιοτεχνία προσωπική όχι τυποποιημένη) και της «γνώσης» και να ξαναμάθει κιθάρα από την αρχή παίζοντας όπως-όπως και καταγράφοντας κάθε λίγο και λιγάκι το αποτέλεσμα. Αυτές τις καταγραφές ακούμε εδώ. Ήταν άλλη μια πρόκληση για αυτόν. Πόσο μουσική μπορεί να είναι αυτό που προκύπτει; Είναι εντελώς μουσική. Ξέρετε γιατί; Γιατί άμα δεν μπορείς να παίξεις όπως ξέρεις, δε σημαίνει αυτό ότι ξέχασες. Η μουσική και η γνώση είναι μέσα στο μυαλό και όχι στο χέρι. Και ο Bailey ακόμα και με τα πόδια να έπαιζε πάλι μουσική θα έβγαζε. Βέβαια είμαι σίγουρος ότι το γνώριζε. Αυτό που έπραξε σε αυτό το δίσκο δεν ήταν για να πείσει τον εαυτό του. Ήταν μια τελευταία δήλωση περί τέχνης. Ένα σεμινάριο για όλους εμάς που καταλαβαίνουμε λιγότερο ή περισσότερο αυτά τα πράγματα. Για να δούμε ότι η τέχνη έχει μια εσωτερική δομή η οποία δεν μπορεί να κατακτηθεί μέσω ασήμαντων τεχνικών ή κόλπων. Αλλά μέσω της ικανότητας εμβάθυνσης στις δημιουργικές, συνθετικές, αρμονικές (όπως θέλετε πείτε τις) αξίες, που με τα χρόνια ποτίζουν ανεξίτηλα το νου ενός μέγα καλλιτέχνη. Αξίες που δεν θα κατακτηθούν μέσα από μια στείρα διαδικασία εγκεφαλικής τυποποιημένης εκμάθησης που θα κρατήσει 5-6 χρονάκια, αλλά με μόχθο μιας ζωής (που όπως έλεγε και ο Hocusai, δεν έφτανε ούτε αυτή) κολυμπώντας σε άγνωστα νερά, δοκιμάζοντας, ρισκάροντας. Και κυρίως πιστεύοντας στις δυνάμεις σου.

Ο Derek Bailey, μέχρι το τέλος, έπαιζε κιθάρα. Σα να μην υπάρχει τέλος.