Melodiya

Υπάρχει αυτό το όραμα, η μεγάλη ιδέα, που ονομάζετε κομμουνισμός. Και υπάρχει και η παρεξήγησή της. Ο κομμουνισμός μιλάει για ομαδικό πνεύμα. Είναι η ευτυχής αυτή κατάληξη της ανθρωπότητας όπου οι άνθρωποι είναι στ' αλήθεια ίσοι (όχι ίδιοι), που μοιράζονται τα πάντα, που δεν έχουν ανάγκη την εθνική ταυτότητα για να νιώθουν σημαντικοί. Είναι η κατάσταση στην οποία τα σύνορα και τα κράτη σταματάνε να υπάρχουν γιατί πολύ απλά δεν χρειάζονται σε τίποτα. Είναι μια ουτοπία μιας ουσιαστικής παγκοσμιοποίησης όπου το χρήμα είναι επίσης ανύπαρκτο διότι στη σημερινή παγκοσμιοποίηση, την επαίσχυντη, είναι ο αφέντης αυτός που κατέχει το χρήμα. Το χρήμα σήμερα υπάρχει μόνο για αυτό το λόγο, για να μπορεί ο διαχειριστής του να εκμεταλλεύεται, να βασανίζει και να ελέγχει την παγκοσμιοποιημένη ανθρωπότητα.

Στην ουτοπική παγκοσμιοποίηση στην οποία αναφερόμαστε δεν υπάρχει αφέντης. Είπαμε, είναι μια ευτυχής κατάληξη της πονεμένης μας ιστορίας. Επιχειρήθηκε μερικές φορές να μπει σε εφαρμογή αυτό το ωραίο όραμα. Και κάπου εκεί ξεκινά η παρεξήγηση. Όπως μπορεί κάθε σοβαρός άνθρωπος να καταλάβει, ο κομμουνισμός δεν κατάφερε ποτέ να εφαρμοστεί και δυστυχώς κατέληξε η δήθεν εφαρμογή του να πείσει τον κόσμο ότι είναι σχεδόν ακριβώς το αντίθετο από την αρχική του ιδέα. Ένα σκληρό και αυστηρό σύστημα, τιμωρητικό για όποιον δεν επιθυμεί να απολέσει την προσωπική του ταυτότητα και υπόσταση, τυφλό σε οτιδήποτε θεωρείται ανάρμοστο, τάχα μου, σε αυτό.

Κάπως έτσι εξελίχθηκαν τα πράγματα στη Σοβιετική Ένωση (τουλάχιστον σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα). Έχει όμως ενδιαφέρον με αφορμή την παρουσία εκεί μιας από τις σημαντικότερες δισκογραφικές εταιρίες που υπήρξαν ποτέ, της Melodiya, να δούμε την αισθητική έκφανση της κατάστασης αυτής στη Ρωσία. Από πολύ νωρίς η επανάσταση είχε και χαρακτήρα δημιουργικό-πολιτισμικό και όχι μόνο πολιτικό-οικονομικό. Η ρώσικη πρωτοπορία ήταν ένα ρεύμα το οποίο ξεπήδησε ουσιαστικά μέσα από την επανάσταση με στόχο να εικονοποιήσει αυτή ακριβώς την ιδέα ενός καινούριου κόσμου ανώτερου, πιο δίκαιου και τελικά πιο όμορφου.

Μέσα από τον "κονστρουκτιβισμό" της (βλέπουμε σε αυτόν τον όρο την πρόθεση για δημιουργία) ρίξαμε μια ματιά μέσα από την κλειδαρότρυπα σε αυτή την ουτοπία (και εδώ φαίνεται πόσο χρήσιμες είναι οι ουτοπίες για την τέχνη... την κινητοποιούν). Στα "δύσκολα" χρόνια όλα σταμάτησαν. Ο ενθουσιασμός, οι ελπίδες, η όρεξη, έδωσαν τη θέση τους σε ένα σχεδόν άνευ προηγουμένου συντηρητισμό, ο οποίος φαίνεται και μέσα από την επιβολή του λεγόμενου σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ένα ρεύμα άκαμπτο το οποίο απορρίπτει μετά βδελυγμίας όλες τις καινοτομίες του πρόσφατου παρελθόντος για να εισάγει στο αίμα της μάζας, μέσω μιας στείρας αναπαραστατικότητας, τις εικόνες και τις ιδέες του εγκαθιδρυμένου πια συστήματος.

Η Melodiya ξεκίνησε τις δραστηριότητες της αργότερα. Τη δεκαετία του '60 όταν άρχισε σιγά-σιγά να σπάει αυτή η απόλυτη αυστηρότητα. Mέχρι τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν κρατική εταιρία και εξέδωσε τεράστιο αριθμό δίσκων (τα αγαπημένα μου 7ιντσα- δυστυχώς δεν έχω ξεκινήσει τη συλλογή μου ακόμα- 10ιντσα, 12ιντσα βινύλια και κασέτες) σε υπέρογκες ποσότητες, μιας και η διανομή τους δε γινόταν μόνο εσωτερικά αλλά και εκτός συνόρων. Ούτως ή άλλως είχαν μπλεχτεί στην όλη μπίζνα αρκετά σοβαροί και δημιουργικοί άνθρωποι οι οποίοι όχι μόνο διάλεγαν να ηχογραφήσουν και να εκδώσουν αριστουργηματικά πράγματα κάθε είδους που μπορείς και δεν μπορείς να φανταστείς, αλλά άνοιγαν τις πόρτες και σε ξένους δημιουργούς από ολόκληρο τον κόσμο. Επιτέλους το κακό σπυρί (τουλάχιστον ως ένα βαθμό αισθητικά) είχε σπάσει.

Δεν θα ακούσεις από τη Melodiya μόνο παραδοσιακή μουσική ή λαϊκή ή "επαναστατική" όπως πιθανόν να περίμενε κανείς. Οι κλασικοί συνθέτες, οι παραδοσιακές μουσικές από παντού (μία έκδοση περιέχει ηχογραφήσεις από ιθαγενείς της Ωκεανίας), ακόμα και η τζαζ, ακόμα και η αμερικανοθρεμένη ποπ και ροκ ήταν παρούσες χωρίς κόμπλεξ, χωρίς στενομυαλιά. Όλα εξισωμένα και αραδιασμένα σε εκδόσεις υψηλού καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος και από άποψη γραφιστικής όπου βλέπουμε να ξαναεμφανίζονται ψήγματα των παλιών μεγαλείων της ρώσικης πρωτοπορίας. Μου έρχεται πολύ έντονα στο νου, ακούγοντας και βλέποντας όλα αυτά και μια άλλη σύγχρονη δισκογραφική εταιρία την οποία αξίζει να την αναφέρω, γιατί νομίζω ότι λειτουργεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο και συνεχίζει ας πούμε το έργο της Melodiya. H Sub Rosa Records από το Βέλγιο με μια αισθητική προσέγγιση επιεικώς λαχταριστή. Αλλά αυτή είναι μια κουβέντα για ένα μελλοντικό κείμενο.

Αποφάσισα λοιπόν αυτή τη φορά να φτιάξω ένα μικρό mixtape (ακούγεται ωραία αυτή η λέξη κι ας μην είναι τέηπ) για να σας συστήσω μερικές από τις εκδόσεις της Melodiya, τις οποίες θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν χρειάστηκε πολύ κόπο να επιλέξω. Τόσο καλές είναι όλες. Σχεδόν τυχαία, λίγες μέσα από τις εκατοντάδες.

00:00 Otar Taktakishvili
01:13 Nora Bumpiere
03:50 Rauf Hajiyev
08:16 Vytautas Jurgutis
23:40 Liepaites
25:57 Zakirov & Variety Orchestra
28:12 Fayerlech
30:04 Brano Hronec Sound
33:16 David Azarian Trio
39:45 Collage
41:15 Yuri Balyan
53:00 Ethnographic Choir of Abkhazian Villagers
55:34 Agadadash Agayev

Το πρώτο κομμάτι-εισαγωγή είναι του Otar Taktakishvili, συνθέτη από τη Γεωργία. Ένα μικρό διαμάντι αλά-Debussy το οποίο λειτουργεί εύκολα σαν το άνοιγμα μιας πόρτας προς την ομορφιά.

Η Nora Bumpiere, μια τραγουδίστρια από τη Λετονία παίρνει τη σκυτάλη μ' ένα προγγρεσιβοειδές άσμα μέσα στη γλύκα και το φλάουτο.

Συνεχίζουμε με τον Rauf Hajiyev, συνθέτη αλλά και ...υπουργό πολιτισμού για μερικά χρόνια του Αζερμπαϊτζάν, ο οποίος μας κερνά μια φοβερή μπαλάντα η οποία ξεκινά με την πιο acid (acid λόγω οξύτητας και όχι λόγο ουσιών) κιθάρα, φωνή μέλι και θρήνος, τζαζ πιάνο και ξανά μανά acid κιθάρα.

Τώρα περνάμε στα βαθιά. Vytautas Jurgutis. Συνθέτης Λετονός, από τον οποίο ακούμε ένα σύγχρονο έργο για πιάνο και φωνές, με ολίγην από Berio αλλά κατέχων μία ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία καταβύθισης σε μια μελαγχολική μοβ θάλασσα νιρβάνα.

Ξανά φωνές με ένα χορωδιακό γυναικείο σχήμα από τη Λιθουανία ονόματι Liepaites.

To επόμενο άσμα που λέγεται Uzbek Tango είναι μπορεί κανείς να πει ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος. Ο Batir Zakirov και η Variety Orchestra από το Ουζμπεκιστάν σταλάζουν μέσα σε αυτό μια αληθινά ποιητική μελαγχολία και μέσω της εξωφρενικά αριστουργηματικής ενορχήστρωσης.

Παραδοσιακή μουσική των Εβραίων και klezmer κυκλοφόρησε φυσικά και η Melodiya αρκετά χρόνια πριν την περιβόητη σειρά της Tzadik του John Zorn, radical jewish culture. Ένα δείγμα.

Συνήθως όταν ακούω κομμάτι να ξεκινά με σκρατσίδια επειδή είναι πολυκαιρισμένο, ξενερώνω και θέλω να προσπεράσω. Υπάρχουν όμως εξαιρέσεις, όπως στους Brano Hronec Sound, όπου ο ακροατής θα ξεπληρωθεί για την ολίγων δευτερολέπτων αρχική ταλαιπωρία απολαμβάνοντας (μάλλον όρθιος και εκτινασσόμενος στο ταβάνι) ένα απίθανο σχεδόν ντανταϊστικό disco κατασκεύασμα. Δεν ξέρω τι λένε τα λόγια αλλά για τον ελληνομαθή ακροατή η επαναλαμβανόμενη λεξη κο-κο-κο-κο-κο-κο-ρα θα φέρει δάκρυα στα μάτια απ΄ τα γέλια.

David Azarian Trio. Το my favourite things, τη διασκευή που έκανε ο John Coltrane από τη Mελωδία της Eυτυχίας φυσικά οι περισσότεροι το γνωρίζετε. Αυτό ακούμε κι εδώ σε άλλη μια διασκευή του από την Αρμενία.

Οι Collage είναι ένα γκρουπ σύγχρονης μουσικής από την Εσθονία που το ρεπερτόριο τους περιλαμβάνει τζαζοποιημένη ποπ, συνθέσεις από μεγάλες τζαζ ορχήστρες, έργα Εσθονών συνθετών αλλά και εσθονική φολκ.

Ξανά Αρμενία. Αυτή τη φορά ακούμε τον Yuri Balyan, να κεντάει με την τρομπέτα του ένα κομψοτέχνημα συνεπικουρούμενο από τον ήχο του πιάνου, μια μουσική η οποία κινείται στις παρυφές μεταξύ τζαζ και του σύγχρονου συνθετικού αναβρασμού. Θα λέγαμε ίσως ότι ακόμα και ο Giacinto Scelsi θα το ζήλευε και ότι θα ήταν ένα κομμάτι που ευχαρίστως θα ΄θελε να 'χε γράψει και κυκλοφορήσει στην ECM.

Στην Αμπχαζία δεν είναι καθόλου περίεργο που επιζούν αρχαίοι παγανιστικοί μύθοι και θρύλοι και μελοποιούνται και γίνονται απόκοσμα σχεδόν, λαϊκά τραγούδια όπως το "Carirama". Είναι σαν να τραγουδιέται από μια ορδή καβαλάρηδων στη σκιά του Καύκασου την ώρα που ο αέρας τινάζει δυνατά τις χαίτες των αλόγων αποχαιρετώντας τον ήλιο. Ανθρώπινα κατασκευάσματα που δικαιολογούν την ύπαρξη μας πάνω στον πλανήτη.

Και για το τέλος ο Agadadash Agayev από το Αζερμπαϊτζάν. Αν κάποιος δεν είναι αναίσθητο και χοντρόπετσο ον, αγαπά τη μουσική και ακούσει με ευλάβεια, είναι σίγουρο ότι ένα δάκρυ ή ένας λυγμός θα δραπετεύσει από τα μάτια του και το λάρυγγα του αφήνοντας αυτό το θρηνητικό τραγούδι και αυτή τη βελούδινη φωνή να τον χαϊδέψει. Ενός λεπτού σιγή πιθανόν να χρειαστεί μετά.

Είδες η Melodiya; Τέτοια έκανε μέσα στο "κομμουνιστικό" καθεστώς! Δεν επαναπαύτηκε σε έτοιμες λύσεις και στην άνεση του μονοπωλίου της. Και αυτό είναι κάτι θαυμαστό και βάλε, να βλέπεις τους ανθρώπους να μη νοιάζονται μόνο για το κέρδος αλλά να τους ενδιαφέρει να συγκροτήσουν δουλεύοντας μια ολότητα από πολύ διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα και να τα προσφέρουν παρουσιάζοντας τα ισότιμα μεταξύ τους χωρίς παρωπίδες και αγκυλώσεις. Δε νομίζω ότι θα συναντήσει κανείς κάτι τέτοιο σήμερα, παρά μόνο από ιδιωτικές πρωτοβουλίες οι οποίες είναι καταδικασμένες δυστυχώς είτε σε θάνατο, είτε στο να μην τις ξέρει ούτε η μάνα τους. Μάθημα...