Ο μέγας ερωτικός Νίκος Μαμαγκάκης

Κανείς δεν αμφισβητεί (ίσως κάποιοι άσχετοι) την αξία του σπουδαίου Μάνου Χατζιδάκι αλλά και πιο ειδικά του ‘Μεγάλου Ερωτικού’ του. Ένα μεγάλο έργο οπωσδήποτε, με θέμα φυσικά τον έρωτα, με ερμηνείες συνταρακτικές από τη Φλέρυ Νταντωνάκη και τον Δημήτρη Ψαριανό. Όμως τους τεμενάδες κανείς ειλικρινής και αληθινά δημιουργικός άνθρωπος δεν τους γουστάρει, ούτε θέλει να τον περιφέρουν σαν επιτάφιο. Θα τολμήσω να πω ότι ο ‘Μεγάλος Ερωτικός’ ανάμεσα στα υπόλοιπα σπουδαία έργα του Χατζιδάκι αλλά και γενικότερα, είναι υπερτιμημένος από μια μερίδα ακροατών. Υπάρχουν και άλλα ερωτικά έργα σε αυτόν τον κόσμο και κάποια από αυτά ο ίδιος ο Χατζιδάκις είμαι σίγουρος ότι θα παραδεχόταν ότι είναι τουλάχιστον ισάξια με το δικό του, αν όχι καλύτερα. Μερικά από αυτά έχουν την υπογραφή του Νίκου Μαμαγκάκη, ενός συνθέτη που παρότι χαίρει εκτίμησης από το φιλόμουσο κοινό, θεωρώ ότι ακόμα δεν έχει πάρει τη θέση που του αξίζει στην ιστορία και θα έπρεπε να είναι ευρύτερα γνωστός και αγαπητός. Ας τα δούμε λοιπόν.

‘Παλιά ισπανικά τραγούδια του έρωτα και του πάθους’, λέγεται ο πρώτος δίσκος της τριάδας με την οποία ασχολούμαστε εδώ. Αυτό είναι ένα έργο παλιότερο του Μαμαγκάκη που ο ίδιος θεώρησε ότι πρέπει να ξαναδουλευτεί (όπως και πολλά άλλα έργα του) με άλλους όρους και με άλλους συνεργάτες. Η Ναταλί Ρασούλη και ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος τραγουδούν θαυμαστά τα πιο «κόκκινα» ποιήματα του Λόρκα. Ο τρόπος που όλα συνδυάζονται, τα χρώματα, οι τόνοι, οι ρυθμοί, τα συνταρακτικά λόγια, τα αισθήματα, είναι σταθερός και στιβαρός. Σίγουρος. Έτσι το όλον κλειδώνει. Ο στόχος, η εκδήλωση της μαγείας του Έρωτα, επιτυγχάνεται. Ναι, μην απορείτε για το κεφαλαίο έψιλον στον έρωτα, μιλάμε για αυτόν ως θεϊκή οντότητα, ως πλάσμα φωτός που χαϊδεύει μυστικά και τρυφερά το πνεύμα των ανθρώπων. Ο έρωτας ο ολικός, που μουδιάζει τα σώματα και υγραίνει τα μάτια. Που φυσά στους ανθρώπους και τους αφαιρεί το βάρος. Όχι μόνο ο έρωτας ο σαρκικός (και αυτός όμως), ο έρωτας ο ολοκληρωτικός που τα περιέχει όλα. Τη φιλία, την αγάπη του γονιού για το παιδί, την τρυφερότητα δύο αγνών εφήβων, την καύλα, τη βαθιά συμπάθεια, την αδερφική γλύκα, την ένωση των ανθρώπων. Όλα αυτά δεν διακρίνονται απλώς σε αυτό το έργο, ξεχειλίζουν σαν άνεμος που ξεσπά στην ερημιά ενός γλυκού Αυγούστου στην Ανδαλουσία. Δεν είναι φυσικά μόνο τα λόγια, τα οποία ήδη από μόνα τους συγκινούν και ανατριχιάζουν, είναι ο τρόπος που βρήκε ο συνθέτης να τα δέσει με τη μουσική του, μετατρέποντάς τα όλα μαζί, μουσική, λόγια και ερμηνείες, σε ένα σώμα δύναμης και ομορφιάς.

Σε άλλο έργο, επιστρατεύεται η εντελώς αέρινη και κυριολεκτικά αιθέρια φωνή της Σαβίνας Γιαννάτου για να εξυψώσει στα ουράνια τα πιο γλυκά λόγια, τα πιο ιερά. Από το Άσμα Ασμάτων. Φυσικά ο δίσκος λέγεται «Άσμα Ασμάτων / Ιερά Τραγούδια Του Έρωτα». Όπου κι αν έχω ακούσει να μελοποιούνται αυτές οι λυτρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται μια αποσβολωτική εμφάνιση του απόκοσμου και ο χώρος γίνεται άφατος, μεταφυσικός. Και όχι μόνο στη μουσική. Και οι εικονογραφήσεις που έχω δει έχουν την ίδια διάθεση. Φαίνεται πως ο συγγραφέας του άσματος των ασμάτων είχε στ’ αλήθεια καταληφθεί από τα Χερουβείμ! Εδώ ίσως ακόμα περισσότερο αφού το μυαλό δεν μπορεί παρά να ταξιδέψει πίσω στο χρόνο, στα άγνωστα μήκη και πλάτη ενός αρχαίου τόπου, στην πραγματικότητα όχι και πολύ γνωστού. Μόνο με τη φαντασία μας μπορούμε να τον εικονοποιήσουμε. Μέσα σε ερήμους, σε οάσεις της Μέσης Ανατολής, ανάμεσα σε φυτά παράδοξα κάτω από τον ήλιο ζουν τον έρωτα οι άνθρωποι, πιο νέοι απ’ ότι σήμερα. Πιο κοντά στο μυστήριο, πιο ποτισμένοι από την επιθυμία. Το ‘Άσμα των Ασμάτων’ είναι το ίδιο το αθάνατο θέρος που ολοκληρώνει με τους σκληρούς αλλά θερμούς αέρηδές του τα αισθήματα. Αποκαλύπτει ότι ο Έρως, είναι η φωνή του Θεού. Κατεβαίνει απότομα και αναπάντεχα από τους ουρανούς και χτυπά ανελέητα τις ανάλαφρες ψυχές σαν κρούσεις τυμπάνων ρυθμικές που ακολουθούνται από πνοή γλυκιά, το τραγούδι του πνεύματος. Υπάρχει αυτή η διακριτική αλλά όχι δευτερεύουσα τυμπανοκρουσία διάχυτη σε όλο το άλμπουμ. Τα κρουστά ως χάδια.

Το τρίτο άλμπουμ με θέμα τον έρωτα σε αυτό το μικρό αφιέρωμα, είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα στην ελληνική δισκογραφία, έργο σύμβολο του ερωτικού λόγου, όχι όμως του γλυκανάλατου των απαίδευτων και επιφανειακών συνειδήσεων, των γραφικών ηλιοβασιλεμάτων και των βαριεστημένων λουλουδιών αλλά αυτόν του πεζοδρομίου. Των ταπεινών, των φτωχών και των λαϊκών που περπατάνε μόνοι μες το κρύο της πόλης, μέσα στα σοκάκια του κέντρου της, μέσα στη σκόνη και τη γκριζάδα σκεπτόμενοι το πάθος, το σώμα που τους άγγιξε ή έχασαν για πάντα. Ο έρωτας της παρακμής και του περιθωρίου αλλά και της ομορφιάς αυτού. Μιλάμε φυσικά για το άλμπουμ του Μαμαγκάκη «Κέντρο Διερχομένων» με τη μελοποίηση του υπέροχου λόγου του Γιώργου Ιωάννου. Πρόκειται για ένα έργο βαθιά αλλά και φανερά λαϊκό χωρίς ίχνος αυταρέσκειας και ψευτοκουλτούρας, με σύνθεση και ενορχήστρωση όμως πολύ υψηλού επιπέδου (δε θα μπορούσε αλλιώς). Με μελωδίες που ανοίγουν την ψυχή και ερμηνείες συνταρακτικές όπως αυτή της Ελευθερίας Αρβανιτάκη στο «Όχι Μαζί», μια από τις σημαντικότερες στιγμές της ως τραγουδίστρια. Δε μπορώ όμως να μην αναφερθώ ειδικά σε ένα πολύ ιδιαίτερο τραγούδι του δίσκου αυτού που λέγεται «Το νιώθω τώρα». Μιλάει για την απώλεια του έρωτα. Για τους ανθρώπους που μαραζώνουν μόνοι περιμένοντας μάταια ο ένας τον άλλο και μέσα από τη σπαρακτικά και ποιητικά θλιμμένη αγωνία της σύνθεσης, έτσι απλά αυτός ο μαρασμός ζωντανεύει και τον παίρνει ο άνεμος...

Ο Νίκος Μαμαγκάκης είναι ερωτικός όπως είναι ουσιαστικά και ολοκληρωτικά όλοι όσοι αντιλαμβάνονται μέσα στο εφήμερο της ζωής τους και την «ασημαντότητά» τους, το αντίθετο. Δηλαδή την αιωνιότητα και τις (σχεδόν) άφθαρτες αξίες της ύπαρξης. Αυτές που διαρκώς αναγεννιούνται μέσα από την ακάματη προσπάθειά μας. Την ερωτική μας φύση και πράξη.