Ake Hodell – Verbal Brainwash and other works

Ake Hodell – Verbal Brainwash and other works (Fylkingen Records 2000)

Είχα την μεγάλη τύχη πριν χρόνια, να πετύχω απρόσμενα ένα απόγευμα σε ένα δισκάδικο και μάλιστα σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή αυτόν τον πάρα πολύ ιδιαίτερο δίσκο του σπουδαίου αν και όχι τόσο γνωστού Σουηδού καλλιτέχνη, του Ake Hodell. Τύχη βουνό μιας και μιλάμε για μια πραγματικά σημαντική όσο και δυσεύρετη στα δισκοπωλεία συλλογή επιμελημένη από την σουηδική εταιρία Fylkingen.

Οι εκδόσεις της Fylkingen είναι έργα τέχνης από μόνες τους, πέρα από το μουσικό περιεχόμενο, ως εκδόσεις και μόνο. Και δεν το λέω αυτό μόνο από τον ενθουσιασμό μου. Το ζήτημα της έκδοσης όσον αφορά και τα βιβλία και τους δίσκους είναι πολύ σοβαρό. H διαδικασία της έκδοσης είναι και αυτή μια μορφή τέχνης. Εφαρμοσμένη και σημαντική. Έτσι είναι. Όταν κάνεις καλά τη δουλειά σου, όποια κι αν είναι αυτή, θα είναι και αισθητικά άρτια. Μάλλον καλό θα ήταν να γίνει κάποιο αφιέρωμα ξεχωριστά στην Fylkingen η οποία δεν είναι μόνο μια δισκογραφική εταιρία αλλά ουσιαστικά μια καλλιτεχνική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1933 παρακαλώ. Μεγάλη ιστορία. Τώρα όμως ας γυρίσουμε στον Ake Hodell.

Ο Ake Hodell είναι θα μπορούσαμε να πούμε, ένας εμπειρικός καλλιτέχνης. Ειδική περίπτωση ανθρώπου και καλλιτέχνη που κάνει τέχνη από ανάγκη, τέχνη που πηγάζει από το βίωμα. Γεννήθηκε το 1919 και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν πιλότος. Το αεροπλάνο του συνετρίβη αλλά επέζησε και χρειάστηκε να μείνει για μερικά χρόνια στο νοσοκομείο. Αυτό λοιπόν το βίωμα τον οδήγησε στην τέχνη και στα πράγματα που ήθελε να πει (Σ.τ.Α: σαν τον Γιόζεφ Μπόις). Δεν είναι ακριβώς μουσική αυτό που έκανε… ίσως πιο πολύ για συγγραφέα και ποιητή θα τον πέρναγε κανείς ή ακόμα και για ακτιβιστή, που απλά χρησιμοποίησε μαζί, ταυτόχρονα με τα κείμενά του, τεχνικές ηχητικού κολλάζ. Όχι όμως μόνο για συνοδεία. Ο οργανωμένος ήχος είχε τόση αξία για τον Ake Hodell, όσο και οι σκέψεις του.

Ανοίγουμε την εκπληκτική πορτοκαλί κασετίνα και βρίσκουμε μέσα ένα μικρό booklet με τις απαραίτητες πληροφορίες και τρία CD (ναι είναι χορταστική συλλογή). Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να κατατάξεις τον Αke Hodell γιατί η τέχνη του δεν μοιάζει με τίποτα. Με τίποτα γνώριμο. Τον λες σίγουρα πειραματιστή αλλά φυσικά αυτό από μόνο του δεν λέει κάτι, δεν θα καταλάβουμε δηλαδή έστω και χοντρικά με τι έχουμε να κάνουμε. Υπάρχουν στις συνθέσεις του όλες οι διακλαδώσεις της πειραματικής μουσικής του 20ού αιώνα. Η musique concrete, η sound poetry, τα ηλεκτρονικά, μια παράνοια από samples, ακόμα και ambient. Καμιά ταμπέλα όμως από όλες αυτές δεν είναι ικανοποιητική. Είναι απολύτως ιδιότυπος και αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που έχουν κοινό όλοι οι σπουδαίοι καλλιτέχνες.

Πολύ συχνά οι άνθρωποι ακούνε για πειραματισμό, για κολλάζ ήχου κλπ, κλπ, και μπορεί να σκεφτούν «ωχ, πάλι κανέναν ταλαίπωρο ψευτολόγιο αβανγκαρντίστα της κακιάς ώρας θα ακούσουμε». Ούτε με σφαίρες δεν ανήκει ο Ake Hodell σε αυτή την κατηγορία. Οι συνθέσεις του έχουν λόγο ύπαρξης. Συνθέσεις κειμένου και ήχου τις λέει ο ίδιος. Και ασχέτως πόσο (πολύ) παράξενες ακούγονται αυτές οι συνθέσεις, το σίγουρο είναι ότι ακούγονται.

Ένα από τα σημαντικότερα δείγματα της δουλειάς του που περιλαμβάνεται εδώ είναι η σύνθεση «Mr. Smith in Rhodesia» από το 1970. Ο Ake Hodell εδώ, μαζί με τα ηχητικά κολλάζ του, έχει βάλει μια μικρή «χορωδία» αποτελούμενη από μια χούφτα πιτσιρίκια να μιλάνε για τον Ian Smith τον τότε πρωθυπουργό της Ροδεσίας. Και κάπου μέσα στη σύνθεση ακούγεται ξαφνικά με ένα υποχθόνιο ύφος η φράση «Mr. Smith is a murderer» και ανάμεσα σε διακοπτόμενα samples από αφρικανικά κρουστά «All Africa to the africans». Υπάρχει λοιπόν και ένας τύπος ακτιβισμού, μια κοινωνική ευαισθησία που τον τρώει. Όπως όλοι οι έξυπνοι και αληθινά δημιουργικοί άνθρωποι, η αδικία τον πνίγει. Δε θα μπορούσε αλλιώς αφού έζησε και τον πόλεμο. Και δεν είναι ασήμαντο ούτε πρέπει να παραλείπεται όταν μιλάμε για αυτά τα πράγματα, να λέμε ότι το πλήρωσε το τίμημα. Το κομμάτι αυτό είχε απαγορευτεί για πολύ καιρό.

Ένα άλλο κομμάτι της συλλογής πραγματικά εντυπωσιακό είναι το “The Djurgarden Ferry across the Styx” του 1972. Ο Χάροντας περνά τον ποταμό της λήθης. Ο Ake διαβάζει στην αρχή ένα ποίημα που περιγράφει το ταξίδι του Χάροντα στον ποταμό, περιγράφοντάς το ταυτόχρονα και ηχητικά, και μετά κάποια στιγμή ξεκινά η πραγματική κατάβαση στα τάρταρα. Ακούμε ήχους που θυμίζουν πιο πολύ ένα σύγχρονο καράβι και τα φουγάρα του έστω και κάπως πιο απόμακρα, όμως είναι διατυπωμένοι με έναν τρόπο που να βγαίνει στην επιφάνεια ένα μυστήριο σαν να πρόκειται για ένα πλοίο φάντασμα που απομακρύνεται σε ένα γκρίζο τίποτα. Μια κατάσταση σαν να χάνεις το φως σου ή τη δυνατότητα να σκέφτεσαι! Είναι πραγματικά πολύ έντονη η αίσθηση αυτή έτσι όπως προκαλείται βάζοντας λίγους readymade ήχους τον έναν δίπλα και πάνω στον άλλο. Aυτό είναι -γενικότερα στην τέχνη- όλο το ζουμί. Να κάνεις πολλά με λίγα. Να λες ιστορίες σχεδόν με το τίποτα. Ιστορίες που ζωντανεύουν μπροστά σου και μέσα σου καθώς ο καλλιτέχνης τις «χτίζει» για σένα με τις πιο ακριβές του ικανότητες.

Στο καπάκι ακούμε τον Κέρβερο. “Cerberus, the Hellhound”. “Abandon hope all ye who enter here” ακούγεται η φωνή να λέει τη φράση αυτή από την κόλαση του Δάντη, ενώ ταυτόχρονα ακούμε και το γάβγισμα. Πάλι για κατάβαση πρόκειται… ή πτώση στα σκοτάδια της κόλασης. Όμως αυτή τη φορά κατεβαίνουμε με ένα τρένο. Ήχοι της πόλης. Μια ρυθμική παράκρουση από σφυρίγματα, διαταγές, συγκρούσεις, σειρήνες, κομπρεσέρ, μαρσαρίσματα. Η κόλαση σαφώς και δεν μπορεί να ακούγεται χειρότερα. Tear the hole city down. Μένει μόνο το βαρύ γάβγισμα του Κέρβερου.

Στις Ορφικές αποκαλύψεις (Orpheic Revelations) η μυστικιστική διάθεση επιμένει. Γιατί δεν είναι απλώς μια εφετζίδικη δυνατότητα αλλά μια ποιητική αποκάλυψη. Το πρώτο πράγμα που ακούμε είναι η στιγμιαία κρούση των δαχτύλων πάνω σε μια άρπα (σα να παίζει ο ίδιος ο Ορφέας). Μετά μια ελάχιστη παύση και το άπειρο αποκαλύπτεται. Ένας περίεργος βόμβος σαν ασταμάτητο σφύριγμα και πάνω εκεί κι άλλα σκυλιά ή λύκοι, αλυχτίσματα και ουρλιαχτά. Σαν πέρασμα στο υπερπέραν. Τέλος πάλι η άρπα με μια (λιγότερο σύντομη από την πρώτη) δήλωση ότι έφτασες στο βάθος τέλος.

Το κυριότερο χαρακτηριστικό της πραγματικής avant garde μουσικής του Ake Hodell, μιας σπουδαίας εννοιολογικής τοποθέτησης στο χωρόχρονο της σύγχρονης τέχνης, είναι ότι είναι βαθιά εκφραστική. Ζωντανή! Νιώθεις ότι κάτι συντελείται στο χώρο. Κάτι είναι ζωντανό γύρω σου. Χαρακτηριστικό της μεγάλης τέχνης είναι και αυτό. Δεν ακούς απλά ήχους να περνούν, ακούς κάτι να σου απευθύνεται. O Ake Hodell μας απευθύνεται σε αυτόν τον τρομερό δίσκο. Ο ίδιος και αυτό το μυστικό του κάτι. Το πνεύμα της τέχνης που μιλάει στους ανθρώπους σε κάθε της έκφανση. Και τους υπενθυμίζει κυριολεκτικά, εμφανώς ή αφαιρετικά την τραγικότητα της ύπαρξης.