Thomas Binkley & Studio Der Frühen Musik

Studio Der Frühen Musik

Troubadours, Trouvères, Minstrels (Teldec, 1995)

Estampie (EMI Electrola, 1974)

Και πριν την Αναγέννηση, υπήρχε στην Ευρώπη σπουδαία μουσική. Η Αναγέννηση δεν άνοιξε τα μάτια των ανθρώπων, τα μάτια μας πάντα ήταν και μάλλον πάντα θα είναι μισόκλειστα. H ανθρωπότητα προχωρά μέσα στο ημίφως. Ο Μεσαίωνας είναι όντως μια σκοτεινή εποχή κυρίως από την άποψη ότι είναι μια εποχή παραγνωρισμένη λόγο της βαρβαρότητας που επικρατούσε μέσα σε μια κατάσταση όπου βασίλευε η τρομοκρατία της θρησκείας και η διάχυση της γνώσης ήταν επιστημονική φαντασία. Αν με ρωτάτε δεν έχουν αλλάξει υπερβολικά πολλά, απλώς φορέσαμε έναν μανδύα ορθολογισμού και επιστημοσύνης για να καλύπτουμε και να καλλωπίζουμε τα σαρκοβόρα ένστικτά μας. Κατά τα άλλα η βαρβαρότητα επιμένει. Από παραδείγματα να φαν κι οι κότες.

Έλα όμως που ο Μεσαίωνας, όπως όλες οι εποχές, είχε και αυτός σαφώς και καλά πράγματα. Κάποια από αυτά ήταν οι τέχνες. Ζωγραφική, μουσική, θέατρο, ποίηση… όλα υπήρχαν. Και μάλιστα ήταν υψηλής ποιότητας. Τίποτα δεν έχουν να ζηλέψουν τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα του Μεσαίωνα από τα κατοπινά που υποτίθεται ότι ήταν το ξύπνημα του πνεύματος. Μιλάμε για μια απλότητα της ζωγραφικής, κυρίως αυτής που βλέπουμε ως εικονογράφηση για τα χειρόγραφα της εποχής, που μοιάζει ως έναν βαθμό με τα δείγματα που έχουμε από τα πολύ αρχαία χρόνια, από τότε που δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμα η φωτοσκίαση και όλα ήταν επίπεδα (μιλάμε για τη ζωγραφική που γινόταν πολύ παλιά, στην Μινωική εποχή ας πούμε). Πολλοί θεωρούν ότι αυτό το εφέ της φωτοσκίασης είναι η ύψιστη ανακάλυψη και ότι η ζωγραφική από κει και πέρα εκτινάχθηκε. Μέγα λάθος. Είναι απλώς ένα εφέ. Δεν θα αρνηθούμε φυσικά την ποιότητα της μεγάλης ζωγραφικής που χρησιμοποιεί αυτό το εφέ, απλώς πρέπει να κατανοήσουμε ότι η αξία της δεν οφείλεται κυρίως σε αυτό.

Η μουσική μάλλον ακολουθούσε και αυτή στο ίδιο μοτίβο. Δηλαδή ήταν και αυτή μια πιο απλή, ουσιαστικά λαϊκή μουσική, η μουσική των τροβαδούρων και των αοιδών. Πολύ πιο πριν από την εξέλιξή της σε όπερα (που ουσιαστικά η τελευταία ήταν εντελώς επηρεασμένη από το αρχαίο θέατρο) και αυτό που σήμερα λέμε κλασική μουσική.

Αυτή η μουσική φυσικά του Μεσαίωνα δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, είναι ένα κράμα πολλών πραγμάτων. Στην Αναγέννηση, «αναγεννήθηκε» η αρχαία τέχνη κάπως ιδεοληπτικά και συνειδητά. Αποφασίζουμε και το κάνουμε. Αυτή ήταν η επιδίωξη. Να τα κάνουν όπως οι αρχαίοι. Όμως οι γνώσεις, οι αξίες και οι ποιότητες μεταφέρονται αργά, από γενιά σε γενιά και ο στόχος είναι η λειτουργικότητα. Όχι μια υπερφίαλη διάθεση να εξισωθεί εύκολα ο καθείς με τα θαύματα της αρχαιότητας.

Ας πω και αυτό όμως για να μην παρεξηγηθώ. Στην Αναγέννηση έγιναν μεγάλα πράγματα, γιατί όπως και να ‘χει τα μεγάλα πράγματα γίνονται από τις ιδιοφυίες άσχετα με το τι μέσα και ιδέες χρησιμοποιούν και άσχετα από την εποχή που ζουν. Άρα και στην Αναγέννηση. Το ζήτημα είναι λοιπόν ότι δεν έγιναν μόνο στην Αναγέννηση, ούτε είναι δεδομένο και απόλυτο ότι τότε έγιναν τα μεγαλύτερα και τα σημαντικότερα. Αυτές οι ιδιοφυίες επιδίωξαν να ακολουθήσουν τους αρχαίους (με βάση ότι κατάλαβαν) αλλά τελικά οδηγήθηκαν σε κάτι διαφορετικό γιατί… δεν ήταν οι ίδιοι οι αρχαίοι. Το μεγάλο πλήθος εκτός αυτών των ιδιοφυιών που καταπιάστηκαν με την τέχνη στην Αναγέννηση, έκαναν και αυτοί, όπως σε κάθε εποχή, μπούρδες!

Ο Μεσαίωνας δεν απέχει πολύ χρονικά από την αρχαιότητα και τα υλικά της τέχνης του είναι κυρίως υλικά αρχαία (και τα πνευματικά και τα υλικά υλικά). Που όμως χρησιμοποιήθηκαν με τρόπο απλό και φυσικό, χωρίς να υπάρχει πρόθεση να μοιάζουν με κάτι «άλλο». Απλώς είχαν στα χέρια τους τα υλικά αυτά που τα πήραν από τους πατεράδες τους. Αρχαία ναι. Αλλά όχι από μια και μοναδική συγκεκριμένη αρχαιότητα. Ότι έφτασε στα χέρια τους χρησιμοποιήθηκε. Και έτσι η μεσαιωνική μουσική μπορεί να μοιάζει με πολλά πράγματα. Μπορεί να μοιάζει εξ ίσου με τα αρχαία ελληνικά δείγματα που έχουν σωθεί αλλά και με ανατολίτικα, περσικά, αραβικά ή άλλα.

Οι πολιτισμοί συναντήθηκαν. Το λαϊκό στοιχείο κάθε τόπου στη μεσαιωνική Ευρώπη, μέσω του Βυζαντίου που ήταν μια πανίσχυρη αυτοκρατορία που συνέδεε τη Δύση με την Ανατολή, συναντήθηκε και συγχωνεύθηκε με την ομορφιά της τέχνης της Ανατολής. Οι μεσαιωνικοί τροβαδούροι έκαναν μια τέχνη μπασταρδεμένη. Αλλά ως γνωστόν, οι μιγάδες και τα μπάσταρδα έχουν μια ξεχωριστή ειδική ομορφιά, διαφορετική απ’ ότι σε μια στείρα καθαρότητα.

Αυτό που ακούμε στον τρομερό δίσκο του Thomas Binkley και του Studio Der Frühen Musik του που λέγεται «Troubadours, Trouveres, Minstrels» είναι ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα μεσαιωνικής μουσικής που έχουμε την τύχη να μπορούμε να ακούσουμε. Δεν είναι τυχαίο που και ο Keiji Haino που είναι γνωστός για την αγάπη του για κάθε τι που έχει βαθιές ρίζες, άρα και για την μεσαιωνική μουσική, αναφέρει αυτόν τον δίσκο σε συνεντεύξεις του ως μεγάλη μουσική.

Είναι βέβαια μάλλον ακατόρθωτο να αναπαράγει κανείς μια τόσο παλιά μουσική με απόλυτη ακρίβεια. Γι’ αυτό λοιπόν δεν μπορεί να είναι αυτός ο στόχος. Το να ακούσουμε δηλαδή μεσαιωνική μουσική επακριβώς. Ο στόχος είναι καταρχήν η μουσική αρτιότητα, να είναι δηλαδή μουσική αυτό που τελικά προκύπτει και μετά η όσο το δυνατόν καλύτερη προσέγγιση της ιστορίας μέσα από σοβαρή μελέτη. Γνώση ουσιαστική των ειδικών οργάνων που χρησιμοποιούνταν, ακόμα και τις συνήθειες, τους τρόπους και τους λόγους (και τους εξωμουσικούς) των μουσικών εκείνων.

Ένα από τα πιο γνωστά μουσικά θέματα από τον Μεσαίωνα, είναι το ‘Saltarello’. Έγινε πασίγνωστο φυσικά λόγο της διασκευής (ας την πούμε έτσι) των Dead Can Dance. Χιλιάδες άνθρωποι που δεν ασχολούνται με αυτά τα πράγματα γνωρίζουν το ‘Saltarello’ λόγω αυτής της διασκευής. Η οποία βέβαια είναι εντυπωσιακή. Και εγώ αυτήν άκουσα πρώτη πολλά χρόνια πριν και έπαθα μεγάλη πλάκα. Και αναρωτήθηκα τι είναι αυτό το πράγμα το σαλταρισμένο και αλλούτερο και τόσο εκστατικά ρυθμικό που δεν μοιάζει με τίποτα απ’ ότι ήξερα ως τότε. Οι Dead Can Dance του έδωσαν όγκο. Το μετέτρεψαν, χωρίς να χάνει την ταυτότητά του, σε κάτι που να μπορεί να λειτουργήσει σε ένα ποπ περιβάλλον. Ο Thomas Binkley δεν μπορεί παρά να είναι κάπου αλλού. Μάλλον πιο κοντά στην πηγή του (όσο αυτό είναι δυνατόν). Και αυτός βέβαια έχει κάνει παραπάνω από μία εκτελέσεις του ‘Saltarello’. Υπάρχει η σπουδαία και γνώριμη (λόγω Dead Can Dance) που μπορούμε να ακούσουμε στο «Troubadours, Trouveres, Minstrels». Πιο αέρινη εκτέλεση με το φλάουτο να πετάει πάνω σε δαντελωτά κρουστά παραμένοντας πάντως απολύτως διονυσιακή. Το γρήγορο αλλά και ακριβές παίξιμο συμβάλει σε αυτό. Μια άλλη εκτέλεση του ‘Saltarello’ από τον Binkley υπάρχει στο άλμπουμ «Estampie» από το 1974. Κατά τη γνώμη μου αυτή είναι ακόμα καλύτερη. Πιο δραματική και πιο εκστατική. Αρκετά διαφορετική. Σχεδόν άλλη σύνθεση. Ξεκινά με μια μακρόσυρτη εισαγωγή όπου μας μπάζει στο πνεύμα και την υπόσταση της σύνθεσης με λίγα πράγματα. Με λαούτο και μάλλον και hurdy gurdy. Και κάποια στιγμή ενώ χτίζεται κάτι που μοιάζει σοβαρό, κάπου στα δύο λεπτά εμφανίζονται ξαφνικά όλα τα όργανα. Λύρες, πνευστά, κρουστά και γίνεται κάτι μεγαλειώδες και εκστατικό. Άλλο να σας το λέω άλλο να το ακούτε. Με αφορμή τον τίτλο του άλμπουμ αυτού, ‘Estampie’ δηλαδή, να πω ότι το ‘Saltarello’ ανήκει σε αυτή την κατηγορία μουσικής και χορού του μεσαίωνα. Estampie είναι είδος μουσικής. Χορευτικό ρυθμικό και διονυσιακό.

Βέβαια οι Studio Der Fruhen Musik δε χοροπηδάνε μόνο. Είναι μια ολοκληρωμένη μουσική ομάδα υπό τη διεύθυνση του Thomas Binkley που μπορεί να ανεβοκατεβαίνει ταχύτητες, να αλλάζει στυλ και ύφος, να λειτουργεί σε όλες τις περιστάσεις. Είναι μεν παλαιά μουσική, όμως παίζεται από σύγχρονους ζωντανούς και ικανούς ανθρώπους κι έτσι ξαναζωντανεύει. Υπάρχουν δείγματα στο ‘Troubadours, Trouveres, Minstrels’ από τα πάντα. Χορός και έκσταση, ερωτικές μπαλάντες, λύτρωση μέσα από το μοιρολόι, αφήγηση, ηρωισμός, δράμα, χαρά, ομορφιά και πάθος. Για όποιον ενδιαφέρεται να ασχοληθεί με την μεσαιωνική μουσική αυτοί οι δίσκοι είναι μια εξαιρετική εκκίνηση.