Yasunao Tone, Ryoji Ikeda, Koji Asano

Έχω ακούσει κάμποσες φορές το ερώτημα: «Γιατί οι Γιαπωνέζοι φτιάχνουν τόσο περίεργη μουσική;» Είναι εύλογο δεν μπορώ να πω… Αν και προσωπικά δεν θεωρώ ότι η μουσική που φτιάχνουν είναι πιο περίεργη από άλλες, καταλαβαίνω όμως ότι για ορισμένες περιπτώσεις είναι αρκετά πιθανό να αναρωτηθεί κανείς. Μια απάντηση πάντως που μπορεί να δοθεί είναι ότι κάθε περιοχή έχει ειδικές συνθήκες, κλιματικές, κοινωνικές κλπ οι οποίες δίνουν στην τέχνη της τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Στην Ιαπωνία συμβαίνει τα χαρακτηριστικά αυτά συχνά να μοιάζουν πολύ ιδιότροπα ή απόκοσμα στα αυτιά του δυτικού κόσμου, ακόμα και σήμερα που η Ιαπωνία έχει ρουφήξει μέχρι το μεδούλι το δυτικότροπο γίγνεσθαι. Ακόμα και η γλώσσα είναι ιδιότροπη. Είναι απότομη, με κοφτούς ρυθμούς και ιδιότυπα ανεβοκατεβάσματα τόνων (εγώ τη βρίσκω υπέροχη). Βέβαια για τους Ιάπωνες όλα όσα λέμε αποτελούν μια κανονικότητα και ίσως η δική μας κανονικότητα να ‘ναι και για αυτούς παράξενη. Δεν μπορεί να περιμένει λοιπόν κανείς να κάνουν οι Γιαπωνέζοι πειραματική μουσική και να μην είναι από εξωτική ως και εντελώς ακατάληπτη μερικές φορές. Τρία τέτοια παραδείγματα που φτάνουν στο όριο του ακατάληπτου, ωστόσο ιδιαίτερα γοητευτικά για τους εξοικειωμένους με αυτά τα πράγματα, είναι οι τρεις συνθέτες που επιλέχθηκαν για αυτό το κεφάλαιο του ‘Ήχου στην Έρημο’. Οι κύριοι Yasunao Tone, Ryoji Ikeda και Koji Asano.

Ο Yasunao Tone έχει πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία αφού από νωρίς συμμετείχε στο κίνημα fluxus στα 60s, όπως και στο σπουδαίο σχήμα αυτοσχεδιασμού της εποχής, τους Group Ongaku. Βρήκε βαθμιαία τη δική του φωνή όταν γοητεύτηκε από τους ήχους των κατεστραμμένων cd, ξέρετε αυτούς που εμάς τους κοινούς θνητούς μας σμπαραλιάζουν τα νευρικά κύτταρα. Κι όμως ο Yasunao κατάφερε να τους τιθασεύσει και να φτιάξει έναν εξωφρενικό μινιμαλισμό του compact disc, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον δίσκο “Solo for Wounded CD” στη Tzadik του John Zorn. Είναι για γερά νεύρα σας προειδοποιώ. Το τελευταίο του πόνημα έχει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον, δηλαδή για μένα είναι το καλύτερό του και μέσα στα πολύ σημαντικά πράγματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στα πλαίσια της μουσικής πρωτοπορίας. Είναι ο δίσκος που κυκλοφόρησε στην Editions Mego το 2017 ονόματι “A I Deviation #1, #2”. Το concept του είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Ο τύπος έφτιαξε την πρώτη artificial intelligent μπάντα και ο ίδιος είναι το μόνο μη artificial μέλος. «Δίδαξε» σε μηχανές τη μουσική του, δημιούργησε δηλαδή κάτι σαν ηλεκτρονικούς κλώνους του εαυτού του (για προγράμματα σε υπολογιστή μιλάμε ε…) έτσι ώστε να τζαμάρει μαζί τους. Όμως μιλάμε για μουσική. Το σημαντικότερο δεν είναι η πρόθεση και η πρωτοτυπία αλλά το ότι ο ωκεανός από ηλεκτρονικές ιαχές και τα κοσμικά γκαρίσματα μετατρέπονται σε μια δύστροπη αλλά υπέρπυκνη αρμονία. Καλά ξεμπερδέματα.

Συμβαίνει πάντα με τους μουρλούς καλλιτέχνες κάτι που δυσκολεύομαι να καταλάβω. Το κοινό τους αντιμετωπίζει άδικα. Ή θα τους φτύνει ή θα τους παραθαυμάζει χωρίς (όχι σπάνια) να ξέρει γιατί. Εννοώ ότι έχουμε το κακό συνήθειο πολύ συχνά να μην έχουμε στ’ αλήθεια ξεκαθαρισμένη άποψη, αλλά να πηγαίνουμε όπου μας πάει το κύμα. Για παράδειγμα ενώ από τα τέλη των 90s, όταν υπέπεσε στην αντίληψή μου η μουσική του Ryoji Ikeda, έβαζα συχνά σε γνωστούς και φίλους να ακούσουν (στην καλύτερη περίπτωση στραβομουτσούνιαζαν, στη χειρότερη έσπευδαν πανικόβλητοι να πατήσουν το stop), είδα τελευταία πολύ κόσμο να πηγαίνει στο ‘Νιάρχος’ και να ποζάρει μπροστά από τις προβολές του. Δηλαδή γιατί πιο πριν δε μας άρεσε και τώρα μας αρέσει; Ερώτηση για τον ιστορικό του μέλλοντος (not).

Ο Ryoji μου δίνει την εντύπωση ότι είναι πιο πολύ μαθηματικός παρά καλλιτέχνης. Οι μουσικές του πάντα μοιάζουν με μια μεταφορά μαθηματικών εξισώσεων στον κόσμο των ήχων (όχι πολύ μακριά από αυτό που κάνουν σήμερα και οι Autechre). Μουσική ηλεκτρονική, τελείως γωνιώδης και ακραία γεωμετρική. Και αυτός έχει κυκλοφορήσει διάφορα άλμπουμ σε πολύ σημαντικές ετικέτες όπως η Touch, η Raster Noton και άλλες. Εγώ θέλω να σας παραπέμψω σε έναν δίσκο τον οποίο κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό η Νoton και είναι συνεργασία με τον μακαρίτη τον Mika Vainio και τον Alva Noto, δύο δηλαδή μεγάλους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους των τελευταίων δεκαετιών. Πρόκειται για live ηχογράφηση από το 2002 και πρέπει να πω χωρίς περιστροφές ότι είναι απλά σπουδαίο έργο. Σε μινιμαλιστικό σαφώς πνεύμα οι τρεις κύριοι ενώνουν τις δυνάμεις τους με τον καλύτερο τρόπο και οδηγούνται σε μια μουσική τόσο κρυστάλλινη, οξεία και καθαρή, τόσο διεισδυτική που πραγματικά αξίζει να υπάρχει σε όλες τις φιλικά προσκείμενες δισκοθήκες. Όποιος ασχολείται με την ηλεκτρονική μουσική, έχει εδώ πολύ δουλειά για το σπίτι. Το ‘Live 2002’ είναι δίσκος αναφοράς του είδους.

Και φτάνουμε αισίως στον τρίτο παλαβό σχιστομάτη τον Koji Asano. Μάλιστα θα επικεντρωθούμε σε έναν πολύ συγκεκριμένο, ιδιαίτερο δίσκο που λέγεται “Spirit of the Wardrobe” ο οποίος είχε πρωτοεκδοθεί το 2001.

Πατάς το play. Ακούς κάτι για κλάσματα του δευτερολέπτου. Σιωπή. Δεν υπάρχει περίπτωση, κάτι δεν πήγε καλά. Χάλασε το μηχάνημα. Μετά από λίγο ξανά ακούς κάτι και πάλι σιωπή. Οι περισσότεροι μέχρι εδώ έχουν πάρει τηλέφωνο τον μάστορα. Οι υπόλοιποι είμαστε πιο περίεργοι και θέλουμε να διαπιστώσουμε στα σίγουρα τι συμβαίνει. Συνεχίζουμε την ακρόαση και σιγά σιγά παρατηρούμε ότι αυτές οι σιωπές ΕΙΝΑΙ η σύνθεση οι οποίες ανά τακτά χρονικά διαστήματα διακόπτονται πολύ απότομα από κάτι που… ακούγεται. Και το ίδιο απότομα επανέρχονται. Αυτό που ακούγεται θέτει τα όρια του κάδρου. Ένα κάδρο όμως με πολύ περισσότερες από τέσσερις γωνίες. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για μια πολυεδρική, πολυδιαστατική επαναπροσέγγιση του γνωστού έργου του John Cage, το «4’33’’» ντε, μια μινιμαλιστική λούπα του αν θέλετε. Εδώ φυσικά δεν ευσταθεί ο τίτλος, αφού η σύνθεση είναι πολύ μεγαλύτερη σε διάρκεια. Αυτή είναι εν ολίγοις μια πρώτη περιγραφή της. Το θέμα όμως είναι ότι με έναν μαγικό τρόπο αυτό το φαινομενικά άτεχνο δημιούργημα σε βυθίζει σε έναν ανοίκειο και άυλο κόσμο. Η σιωπή είναι η σιωπή του πραγματικού χώρου που όμως εμπεριέχει τον πνευματικό. Δημιουργείται μια άκρως απόκοσμη κινητικότητα μέσα σε αυτή την απουσία που τροφοδοτείται από τις σκληρές ηχητικές εκκενώσεις, τις τόσο απότομες και τις περισσότερες φορές φευγαλέες προειδοποιήσεις ότι σε αυτόν το χώρο πιθανόν να μην είσαι μόνος…