Stories behind the looking glass Vol. 3 - Berlin
Kebabtraume - D.A.F.
Είναι απίθανο να περπατάς στο Βερολίνο και να μη σου γαργαλήσει κάποια στιγμή τη μύτη η τσίκνα από κεμπάπ. Πόσο μάλλον όταν βρίσκεσαι στην περιοχή η οποία έχει αποκληθεί "μικρή Ιστανμπούλ"...
"Όνειρα του κεμπάπ, στην πόλη του τείχους
Η νέα Σμύρνη είναι στην DDR, ο Ατατούρκ είναι ο νέος αφέντης
Εμείς είμαστε οι Τούρκοι του αύριο"
Αμφιλεγόμενη μπάντα οι D.A.F., με όνομα-σπονδή στην αμερικανο-γερμανική φιλία, ομοφυλόφιλοι ακτιβιστές, πρόδρομοι του ...δερματόδετου ΕΒΜ, θα βάλουν στα τραγούδια τους τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι να χορεύουν μανιακά, σε κομμάτια που σηκώνουν πολλαπλές (τουλάχιστον ειρωνικές) αναγνώσεις.
Εξίσου αμφιλεγόμενη είναι και εν γένει η στάση της κοινωνίας απέναντι στους μετανάστες. Είναι γνωστό ότι το θαύμα της ανοικοδόμησης στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στους μετανάστες, τους Gastarbeiter, οι οποίοι έχυσαν άφθονο ιδρώτα (αλλά και αίμα!) για να γυρίσει ο τροχός και να γίνει η Γερμανία η ατμομηχανή της Ευρώπης.
Συγχρόνως όμως αυτή η μεταναστευτική επέλαση (ειδικά από την Τουρκία) και η συνακόλουθη δημιουργία ισλαμικών γκέτο ήταν ένα σοκ, το οποίο παρά το βεβαρημένο ιστορικό παρελθόν ξύπνησε την εγγενή άρια υπεροψία. Οι μετανάστες αποτελούν πάντοτε τον πρώτο αποδιοπομπαίο τράγο όταν χτυπά η κρίση, και τα αποτελέσματα υπήρξαν πολλές φορές τραγικά.
Υπάρχουν όμως βάσιμες ελπίδες ότι το αυγό του φιδιού θα γίνει ...ομελέτα πριν εκκολαφθεί. Και οι συνθήκες αλλάζουν... Άλλωστε ποτέ και πουθενά η πρώτη γενιά μεταναστών δεν ενσωματώθηκε πραγματικά στη νέα πατρίδα (σκεφτείτε τους δικούς μας ελληνοαμερικανούς). Είναι η δεύτερη γενιά, τα παιδιά που δεν έχουν γνωρίσει άλλη πατρίδα, εκείνα που ατενίζουν το μέλλον απαλλαγμένα από βαρίδια νοσταλγίας.
Στο τελευταίο Μουντιάλ, η Nationalmannschaft, η ποδοσφαιρική εθνική ομάδα, το καμάρι του κάθε καλού γερμανού εθνικιστή, κατέβηκε στο χορτάρι με μια πλειάδα παιδιών μεταναστών στη σύνθεσή της. Κάτι που πριν από μερικά χρόνια ήταν απλώς αδιανόητο. Μια μικρή νίκη διαπολιτισμικής ανοχής που αποδεικνύει ότι η ενσωμάτωση ίσως έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο απ' ότι πιστεύει η κοντόθωρη Αγγέλα. Το Βερολίνο πάντως δεν την ψηφίζει...
Looking for freedom - David Hasselhoff
Στην αντίπερα όχθη του Spree, στην περιοχή του Friedrichshain πέφτουμε πάνω στο καλύτερα διατηρημένο απομεινάρι του τείχους, έναν τεράστιο καμβά για γκράφιτι μήκους περίπου ενός χιλιομέτρου.
Παραδέχομαι ότι η ιστορία έχει σαρδόνιο ειρωνικό χιούμορ. Ανελέητο. Ασεβές και βλάσφημο. Ενίοτε ξεκαρδίζεται κιόλας. "Θα στέκει για 100 χρόνια και όσο ακόμη χρειαστεί" κομπορρημονούσε ο Χόνεκερ. Δεν πέρασαν παρά μόνο τρία...
Και σήμερα ότι απέμεινε από το πάλαι ποτέ καμάρι του καθεστώτος είναι κάποια σκόρπια ερείπια, το υπόλοιπο πωλείται σε κομμάτια στους τουρίστες. Οι οποίοι άπαντες (μα άπαντες!) έχουν σπεύσει να αναμετρηθούν με το ύψος του. Ίδιες πόζες σε εκατομμύρια σπίτια, αμέτρητες πανομοιότυπες λήψεις, διαφορετικοί άνθρωποι...
Ήταν μια βραδιά που κανένας Βερολινέζος δεν πρόκειται να ξεχάσει ποτέ. Μπορεί αργότερα πολλά όνειρα να διαψεύστηκαν, μπορεί να αποδείχτηκε για άλλη μία φορά ότι επί της γης παράδεισος δεν υπάρχει (πόσο μάλλον καπιταλιστικός), μπορεί σήμερα, 20+ χρόνια μετά, ο δήμος να είναι χρεοκοπημένος από τα δυσβάσταχτα βάρη της ενοποίησης και το τείχος να υπάρχει ακόμη σε πολλά μυαλά... Τίποτε όμως δεν πρόκειται να παραγράψει τα συναισθήματα εκείνης της κρύας νύχτας του Νοέμβρη και τη χαρμόσυνη αθωότητά της. Όταν το ημερολόγιο έδειχνε 9...
Και αν υπάρχει ένα τραγούδι το οποίο απαθανάτισε στη μνήμη εκείνο το ατελείωτο πάρτυ μπροστά στους βλοσυρούς αλλά σαστισμένους φρουρούς, αυτό δεν ήταν κάποιο των Pink Floyd, ούτε το θαυμάσιο (υποτιμημένο βέβαια από την κατάχρηση) "Wind of change" των Scorpions. Ήταν το "Looking for freedom" του ...ιππότη της ασφάλτου και πρόσκαιρου τραγουδιστή (η ναυαγοσωστική καλλίστηθων νεανίδων θα έρθει αργότερα) David Hasselhoff, ο οποίος κατά ευτυχή (;) συγκυρία γνώριζε εκείνη την εποχή τεράστια επιτυχία στα γερμανικά charts (η αισθητική του γερμανικού mainstream ήταν πάντοτε αμφιλεγόμενη). Μάλιστα, λίγες ημέρες αργότερα, στις 31 του Δεκέμβρη θα δώσει και μια μεγαλειώδη συναυλία πάνω στο τείχος. Ας το εκλάβουμε ως άλλη μία δόση του χιούμορ της Ιστορίας... Η οποία συνέχισε έκτοτε να υπάρχει παρά τις κοτσάνες διαφόρων μετα-νεωτερικών προφητών για το δήθεν τέλος της...
Συνεχίζουμε κι εμείς την περιδιάβαση μας στους δρόμους, συνοικία με συνοικία. Ερχόμενοι από μια χώρα όπου το αυτοκίνητο και το πάρκινγκ είναι ιερή ιδεολογία, κάνει ιδιαίτερη εντύπωση η περιρρέουσα ηρεμία. Ένας οδηγός αυτοκινήτου με ευχαριστεί που του παραχώρησα την προτεραιότητά μου ως ποδηλάτης.
Οι δρόμοι του Βερολίνου... Είναι οι ίδιοι εκείνοι που τραγούδησε αισθαντικά η Τάνια Τσανακλίδου. Ίσως κάπου εδώ να ρίχνει αχνό φως στο πεζοδρόμιο το Bleibtreu Cafe που απαθανάτισε το τραγούδι των Κατσιμιχαίων. Παρατηρώ τα ονόματα στις πινακίδες. Είναι και αυτά μια ένδειξη για το τι θέλουν να θυμούνται οι άνθρωποι. Οι ενοχές απέναντι στους Εβραίους είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Υπάρχει μέχρι και οδός Γιτζάκ Ράμπιν, και μάλιστα κεντρική, όχι σε κάποια υπόφωτη συνοικιακή γωνιά. Ακόμη και για παλιούς "εχθρούς" του κράτους υπάρχει μια θέση στη μνήμη. Να και η οδός Karl Liebknecht. Η πλατεία Rosa Luxemburg. Εκεί δίπλα στα μοδάτα εστιατόρια η κατανάλωση αγγίζει το κόκκινο...
Κάπου εδώ ο ανήφορος οδηγεί στο Prenzlauer Berg, μια από τις συνοικίες όπου έχει χτυπήσει η περίφημη gentrification. Μετάφραση: Επενδυτές με μποέμ καλλιτεχνίζουσα επίφαση, ενοίκια που τραβούν κι αυτά την ανηφόρα, αμφιλεγόμενη ανάπτυξη (κάτι σαν το δικό μας Μεταξουργείο ένα πράμα). Α! Και πολλά αμερικανάκια. Τυχαίο είναι άλλωστε ότι η γειτονιά γοήτευσε τον Beirut ώστε να γράψει το ομώνυμο κομμάτι (πλάκα-πλάκα από τα λίγα καλά του).
Προτιμώ να πάρω το δρόμο για το Νότο. Το Neukoelln οι οδηγοί το περιγράφουν ως "υποβαθμισμένη" συνοικία. Με πλατιά πεζοδρόμια και άφθονο πράσινο, αναρωτιέσαι για το περιεχόμενο της έννοιας "υποβάθμιση". Καταλαβαίνεις όμως ότι εδώ οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί. Και πιο φτωχοί. Και πιο "ξένοι". Το βράδυ πέφτει και οι σκιές μεγαλώνουν στην κεντρική Sonnenallee, τη λεωφόρο του ηλίου, διάσπαρτη με μικρά μπακάλικα και τζογαδόρικες ελπίδες, με τη φτώχεια να μυρίζει φτηνό άφθονο μπαχαρικό και τσιγαρισμένο λίπος. Μικροί heroes της καθημερινότητας. Αφαιρώντας ένα l, ο Bowie (αν και έμενε λίγο παραδίπλα στο Schoeneberg) ζωγραφίζει τα χρώματα της περιοχής μελανόμορφα, μέσα από τους χθόνιους ήχους του Eno. Πολλοί μεταγενέστεροι πίστεψαν ότι μπορεί να πιάσουν αυτή την αύρα, απλά και μόνο ηχογραφώντας στα φορτισμένα Hansa Studios...
First we take Manhattan - Leonard Cohen
...then we take Berlin συνεχίζει ο Λεονάρδος, με αυτή τη φωνή η οποία καταφέρνει στη ρωγμή της να κρύβει συναισθήματα ανείπωτα. Δύο πόλεις, δύο μύθοι, ίδια σνομπ στάση απέναντι στην υπόλοιπη χώρα. "Εμείς εδώ είμαστε διαφορετικοί". Σκέφτομαι ότι το Βερολίνο και η Νέα Υόρκη μοιάζουν με νησίδες του διαφορετικού, πόλοι έλξης για μποέμ απροσάρμοστους, πολίτες του κόσμου, καλλιτέχνες κάθε είδους και τέχνης, ακόμα και φαντασιακούς, από εκείνους που πιστεύουν ότι και μόνο να ...αναπνεύσουν αέρα Βερολίνου αμέσως θα γράψουν το αριστούργημα που θα τους καταξιώσει.
Να φταίει αυτή η αντίληψη του κέντρου, η αίσθηση της Ευρώπης σαν έννοια φιλοσοφική, πολιτική και μεταφυσική (την οποία αποτυπώνουν έξοχα σε νότες οι Tuxedomoon στο "Some guys"); Το διόλου αμελητέο γεγονός ότι εδώ τα καθημερινά σου προβλήματα είναι λυμένα, η υγεία, η μετακίνηση, η επαφή με το δημόσιο; Η ρομαντική αίσθηση ότι είσαι διαρκώς πρωταγωνιστής σε ταινία, σε ερωτικό δράμα του Wenders ή σε κατασκοπικό νουάρ του Τζον Λε Καρέ; Η χαλαρότητα και η ανεκτικότητα στην καθημερινή προσωπική σου εκκεντρικότητα; Όλα αυτά μαζί; Ή πάνω απ' όλα ότι εδώ μπορείς να βλέπεις πραγματικά το αύριο;
Έχει ειπωθεί ότι το Παρίσι είναι σαν να πηγαίνεις με μια μεγαλύτερη γυναίκα. Τότε το Βερολίνο είναι σαν να βρίσκεσαι με μια παράφορη νέα γυναίκα η οποία αύριο θα έχει τραβήξει γι' αλλού. Η πολιτεία όλο και θεριεύει, το τσιμέντο ρέει, το ατσάλι και το χρήμα ψηλώνουν κτίρια, κτίρια αλαζονικά τα οποία σα να κοροϊδεύουν τον πύργο της τηλεόρασης στο παλιό ανατολικό τμήμα, απομεινάρι ξεπερασμένων ανταγωνισμών. Εδώ ο πανκ αφορισμός "no future" μεταλλάσσεται σε ένα ψυχαναγκαστικό "no present". Νομίζεις ότι η πόλη ρίχνεται προς το μέλλον με μια χαρούμενη νεανική αυθάδεια, ανεπιτήδευτη, κοσμοπολίτικη, πολυεθνική, σαν να μην υπάρχει το τώρα (να είναι τυχαίο ότι εδώ έχει ανθίσει κυρίως η πιο "φουτουριστική" μουσική;). 
Ξαπλώνω στο γρασίδι μπροστά στο Reichstag, το αεράκι φυσάει... Τώρα συνειδητοποιώ τι το ιδιαίτερο έχει ο ουρανός του Βερολίνου. Δεν υπάρχουν βουνά τριγύρω και το βλέμμα χάνεται απελεύθερο...
Και οι σκέψεις πετάνε σαν τους αγγέλους. Με τα φτερά του έρωτα.. Και όχι μόνο... Εδώ ήταν που ένας αφιονισμένος Χίτλερ γαλβάνιζε τις μάζες με πύρινους λόγους; Έπεα πτερόεντα στον άνεμο της βόρειας θάλασσας. Αυτό ήταν το σκηνικό αιματηρών μαχών; Τώρα ουρές τουριστών περιμένουν με γαϊδουρινή υπομονή για να μπουν στο Reichstag. Τα νέον φώτα ανάβουν για να υποδεχτούν ένα ακόμη βράδυ, και όλα μοιάζουν τόσο όμορφα και ήσυχα... Υπήρξε άραγε ποτέ το παρελθόν;
Τα τραγούδια που αναφέρονται στο Βερολίνο είναι πολυάριθμα, αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στο κείμενο ήταν μόνο αφορμές για την κίνηση της αφήγησης. Να συμπληρώσω μερικά ακόμη, αγαπημένα, έτσι για την πληρότητα του αφιερώματος.
Durch Berlin fliest immer noch die Spree - Marlene Dietrich
Berlin - Film
Ellen Allien - Berlin (Wayne County)
Berlin Bombay - Schiller
Berlin - Paul Roland
Berlin - Heidi Bruehl
Berlin - Lou Reed
Berlin - Go Go Charlton
Berlin- Femme Fatale
Summer in Berlin - Alphaville
Demain Berlin- Guerre Froide
Berlin 33 - 1000 Ohm
Ich hab noch einen Koffer in Berlin - Hildegard Knef
Παραπομπές
Το Βερολίνο το 1929. Εκπληκτικό ντοκιμαντέρ από τη σειρά του Geert Mak "In Europa". Οι ομοιότητες της εποχής με το σήμερα είναι αν μη τι άλλο ανατριχιαστικές.
1945. Ρημαγμένα τοπία στα επίκαιρα της εποχής... Δεν μπορείς να περπατήσεις σήμερα αυτούς τους δρόμους χωρίς να αναλογιστείς ότι κάποτε η πόλη αυτή ισοπεδώθηκε μέχρι εδάφους, για να ξαναχτιστεί μετά με προτεσταντική επιμονή και μεθοδικότητα (οι γερμανίδες έβγαιναν με σκούπες μετά τους βομβαρδισμούς να καθαρίσουν τα πεζοδρόμια!)
Οι σκηνές από την οδό Bernauer, με Ανατολή και Δύση να διεκδικούν μια μεσόκοπη γυναίκα τραβώντας την από χέρια και πόδια, δεν χρειάζονται λόγια περιττά...
Στη no man's land η οποία δημιουργήθηκε ανάμεσα στους δύο κόσμους, η φύση αγνοεί τα ανθρώπινα καμώματα και ένας πληθυσμός από κουνέλια πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα (αφού οι κουνέλες γεννοβολούσαν σαν ...κουνέλες). Ένας πανέξυπνος Πολωνός σκηνοθέτης φιλμάρει την πρόσφατη ιστορία του Βερολίνου μέσα από τα αθώα μάτια των χνουδωτών πλασμάτων, και φτάνει έως τα πρόθυρα των Όσκαρ. Εδώ θα δείτε το τρέιλερ, εδώ το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας (δυστυχώς άνευ υποτίτλων).
Πέρα από τις μεγαλεπήβολες πολιτικές και τις παχιές ιδεολογίες, υπάρχουν και οι άνθρωποι με τις μικρές άσημες καθημερινές τους ιστορίες. Πως ήταν να ζεις στη ...Σταζιλάνδη; Το βιβλίο της Anna Funder "Stasiland-Ιστορίες πίσω από το τείχος του Βερολίνου" δίνει απαντήσεις για γερά στομάχια. Παλιότερη παρουσίαση στο MiC θα βρείτε εδώ.
Ο David Hasselhoff ...ιππεύει και το τείχος
Το θέμα της ταυτότητας, της αίσθησης να τραμπαλίζεσαι ανάμεσα σε δύο βάρκες αγγίζει το βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου "Πως να κρυφτείς", με το Βερολίνο να παίζει ρόλο συμπρωταγωνιστή. Από τα καλύτερά της...
Διάφοροι ελιτιστές παραφράζοντας τη γνωστή ρήση του Μαρξ για τη θρησκεία, έχουν κολλήσει στο ποδόσφαιρο την ταμπέλα του οπίου του λαού (που ...αποσπά το λαό από τα πραγματικά του προβλήματα και άλλες τέτοιες τσιχλόφουσκες). Δεν θα περίμενα να αλλάξουν άποψη διαβάζοντας το βιβλίο του γνωστού μας Χρήστου Σωτηρακόπουλου "Παιχνίδια δίχως όρια", το οποίο συλλέγει διάφορες μικροϊστορίες που συνδέουν το ποδόσφαιρο με μια γνήσια λαϊκή έκφραση. Ούτε ασφαλώς να συγκινηθούν από την ιστορία του αποκλεισμένου στο ανατολικό τμήμα οπαδού της Χέρτα Βερολίνου, ο οποίος όποτε η ομάδα του έπαιζε στην έδρα της, πήγαινε στο κοντινότερο σημείο του τείχους, μόνο και μόνο για να ακούσει από μακριά τις ιαχές των οπαδών. Θα περίμενα όμως να ρίξουν έστω μια ματιά στο "ευαγγέλιο" του Μαρξ, ο οποίος αναφερόταν στις παρηγορητικές και όχι στις υπνωτικές ιδιότητες του οπίου...
Αν μπήκες σ'αυτή τη σελίδα απ'το παράθυρο και ψάχνεις την πόρτα, το άρθρο ξεκινάει από εδώ.
Προηγούμενα:
