Ελληνικά παγώνια και ηφαίστεια για τους αδελφούς Eno

Μαθαίνοντας πριν από δύο εβδομάδες μέσω μίας ανάρτηση στο fb του συνεργάτη και φίλου Αντώνη Λιβιεράτου για την επιλογή δύο μικρής διάρκειας φιλμ του Ιωάννη Σ. Νικολάου από τους Brian και Roger Eno για ένα συλλογικό installation όπου είχαν την επιμέλεια (ανθρώπου ο οποίος είχε όχι μόνο επίσης φιλική σχέση με τον ΑΛ αλλά και συνεργατική) αποφάσισα να έρθω σε επαφή με τον ίδιο τον Νικολάου για να μάθω περισσότερα για το τι συνέβη και πώς έγινε.

Η επιλογή ενός Έλληνα καλλιτέχνη ανάμεσα σε δύο χιλιάδες συμμετοχές όταν ο ένας πόλος είναι το δίδυμο Brian και Roger Eno, ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα είναι ένα γεγονός άξιο προς προώθηση όχι μόνο στο βιογραφικό του εν λόγω επιλεγμένου καλλιτέχνη αλλά και στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Τελικά όταν μπαίνεις στο σχετικό site αντιλαμβάνεσαι ότι και άλλοι Έλληνες έχουν επιλεγεί, οι Persephone Gerangelou & Agamemnon Krasoulis οι οποίοι μένουν στο εξωτερικό όπως και η εικαστικός Nadia Dermatopoulou η οποία και δραστηριοποιείται στο Εδιμβούργο. Η εγκατάσταση διαφημίστηκε με τον τίτλο ‘A Quiet Scene Installation-A first-ever public outdoor art installation’.

Η επιλογή των δύο φιλμ έγινε στα πλαίσια της εγκατάστασης των Roger & Brian Eno στο Music Center του Los Angeles, μία εγκατάσταση η οποία πραγματοποιήθηκε outdoors δεδομένων των covid συνθηκών, ξεκίνησε στις 22 Ιανουαρίου και λήγει στις 22 Φεβρουαρίου. Αν και κατά τη διάρκεια της συνάντησης μου με τον Ιωάννη Νικολάου έκανα αρκετές ερωτήσεις εντούτοις μου φάνηκε πιο ταιριαστό να τις παραλείψω στο άρθρο και να παραθέσω τις σκέψεις του απρόσκοπτα. Περισσότερες λεπτομέρειες παρακάτω. Ο λόγος σε αυτόν λοιπόν:

«Είχα κόλλημα με τους Residents και είχα ανακαλύψει ότι στο ‘Ιt’s a man's world’ χρησιμοποιούσαν ένα effect της Korg και ψάχνοντας μεταξύ φίλων και συζητήσεων ανακάλυψα σε ένα μαγαζί στα Εξάρχεια –το οποίο δεν υπάρχει πια– αυτό το Korg (δείχνει ένα αναλογικό Korg που μου έχει γυαλίσει από την πρώτη στιγμή που μπήκα στο δωμάτιο) και είπα ‘αυτό έχει περισσότερα κουμπιά άρα θα κάνει περισσότερα πράγματα’ (γέλια) και το πήρα. Μετά ήμουν στην αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη και διαπίστωσα, αν και το ήξερα από την αρχή, ότι με ενδιαφέρει ο ήχος, η φύση του ήχου, ως αυτοδίδακτος μουσικός κατέληξα να κάνω μουσική για χορευτικές παραστάσεις, αρχές 2000, σε κάποιες ταινίες, παράλληλα ξεκίνησα να δουλεύω ως μοντέρ, δεν ασχολήθηκα ποτέ με την αρχιτεκτονική.

Έκανα και κάποια πράγματα που μου άρεσαν, συμμετείχα και σε μια έκθεση το 2001 για τον Εμπειρίκο στην Τεχνόπολη, για τα 100 χρόνια από την γέννηση του, είχα την τύχη να έρθουν στα χέρια μου από την οικογένεια του μπομπίνες με τον ίδιο να μιλάει. Επειδή ήταν προσωπικά πράγματα, το να τα βάλω στα ηχεία να παίζουν μου φάνηκε λάθος. Ο χώρος της έκθεσης είχε κατασκευές από γυψοσανίδες σχετικά με τα εκθέματα της συγκεκριμένης έκθεσης και σκέφτηκα να βάλω μεγάφωνα δονήσεων μέσα στους τοίχους, κάτι που αρχικώς ξένισε αλλά τελικά είχε επιτυχία και μεγάλο ποσοστό των επισκεπτών κατέληγε να έχει κολλημένο το αυτί στους τοίχους για να ακούσει, δεν ακουγόταν όταν ήσουν στο χώρο αλλά έπρεπε να στήσεις αυτί. Το ότι ήταν ψυχαναλυτής αλλά και το ότι ήταν όπως είπα πολύ προσωπικά τα κείμενα που ακουόντουσαν μου φάνηκε ταιριαστό.

Καθαρή δισκογραφία δεν έχω κάνει ποτέ, δεν το έψαξα ποτέ, δεν θεωρώ τον εαυτό μου μουσικό, φτιάχνω ήχο σε σχέση με την εικόνα ή το χώρο. Στους Dr Atomic καταλάμβανα μικρό κομμάτι στον κόσμο τους, έκανα κάποια synths σε δίσκους τους και σε live τους έκανα real time projections.

Είχα πάρει τον δίσκο των Eno το ‘Mixing Colours’, στην αρχή δεν μου έκανε μεγάλη εντύπωση, αργότερα μεγάλωνε σιγά σιγά μέσα μου. Είχαν κάνει 3 βίντεο οι αδελφοί Eno με τον Peter Chilvers, μόνιμο συνεργάτη του Brian για τις ανάγκες του δίσκου και μπήκα στο site του Eno για να δω σχετικά και εκεί έπεσα πάνω σε ένα open call. Διάλεγες μία σύνθεση από το ‘Mixing Colours’ και έφτιαχνες ένα βίντεο ίδιας διάρκειας. Τότε δεν είχαν πει τίποτα περί έκθεσης ή εγκατάστασης. Απλά έλεγαν ότι όσα επιλέγουν θα βρίσκονται για την διάρκεια ενός έτους στο σχετικό με τον δίσκο site. Κι αυτοί μάλλον δεν το είχαν στα πλάνα τους, πιθανόν να έγινε μετά η πρόταση για το Music Center στο Los Angeles. Εγώ έκανα πέντε βίντεο, αυτοί επέλεξαν εβδομήντα από όσα τους έστειλαν, μετά έγραψαν στο site ‘ότι όσοι είναι σε αυτή τη λίστα μπορούν να ψηφίσουν τα δικά τους αγαπημένα’, ήταν μια περίπλοκη διαδικασία όπου μας δόθηκαν κωδικοί και μπήκαμε σε μια πλατφόρμα και ψηφίζαμε και τελικώς προκρίθηκαν 10 από αυτά. Ψήφιζες τι σου άρεσε από τους άλλους δηλαδή.

Δεν ξέρω αν επιλέγουν οι ίδιοι τα videos. Ήταν πολύ μεγάλος ο αριθμός και θεωρώ ότι τέτοια άτομα έχουν έστω και έναν μικρό αριθμό ατόμων πίσω τους που δουλεύουν γι αυτούς και επιλέγουν για’ αυτούς γνωρίζοντας πολύ καλά τα γούστα τους. Τα μέηλ ερχόντουσαν από την Deutsche Grammophon όπου έτσι κι αλλιώς βγήκε ο δίσκος και ήταν υπογεγραμμένα από τους δυο τους. Εξάλλου η Deutche είναι πίσω και από την εγκατάσταση στο Los Angeles Music Center. Ανοικτό μέρος, μεγάλες οθόνες led 24ωρης λειτουργίας με τον ήχο να ακούγεται επίσης συνεχώς.

Το ένα βίντεο μου από αυτά που επιλέχθηκαν και με πρωταγωνιστές παγώνια γυρίστηκε στην Τήλο. Είχα πάει τον περασμένο Οκτώβρη για μια δουλειά και με πήρε ο ύπνος στην παραλία από τον πολύ ήλιο. Ξύπνησα και είδα τα παγώνια να ψάχνουν για φαγητό. Ένας παλιός δήμαρχος πήγε σε ένα οικόπεδο εκεί κοντά πριν από χρόνια και άφησε παγώνια, αναπτύχτηκαν και ζουν ελεύθερα εκεί, απόλυτα ήρεμα με τον κόσμο. Ήταν φιλικά, έφαγαν από το χέρι μου. Ήθελε λίγο προσοχή βέβαια, στεκόμουν ακίνητος, ακόμα και την κάμερα την άφησα κάτω για να μην τα τρομάξω με κινήσεις περιττές.

Ένα άλλο βίντεο που έστειλα είχε να κάνει με σκηνές που τράβηξα στο εγκαταλελειμμένο ψυχιατρείο της Λέρου, είναι μια παράξενη ατμόσφαιρα εκεί, αδιανόητος χώρος. Το 1988 έκλεισε και στα κρεβάτια εκεί υπάρχουν ακόμα και τα λουριά που έδεναν τους φιλοξενούμενους. Είχα πάει για ένα μικρό ντοκιμαντέρ εκεί και τράβηξα και κάτι πλάνα για μένα. Τρομερό κτίριο. Στρατηγείο των Ιταλών στον πόλεμο και στο προαύλιο βρίσκεται πια ένα hot spot με πρόσφυγες.

Προσέγγισα ενστικτωδώς το όλο πρότζεκτ. Έφτιαξα πέντε βίντεο σχετικά με το ‘Mixing Colours’, για παράδειγμα υπήρχε η σύνθεση ‘Obsidian’, οψιδιανός δηλαδή το γνωστό μαύρο πέτρωμα και μου ήρθε στο μυαλό μία επίσκεψη που είχα κάνει το 2015 στη Νίσυρο για τις ανάγκες ενός ντοκιμαντέρ που αφορούσε ένας είδος μεταναστευτικού γερακιού. Στη Νίσυρο υπάρχει πάρα πολύς οψιδιανός, είχα κάνει κάποια πλάνα στο ηφαίστειο. Προσπάθησα να το προσεγγίσω με τον τρόπο που και ο ίδιος ο Eno αντιμετωπίζει τη διαδικασία σύνθεσης, με τα Oblique Strategies, έναν χαοτικό όσο και συνειρμικό τρόπο δηλαδή. Ήταν ένα σκοτεινό τρακ και είχα τραβήξει πλάνα τη νύχτα, νομίζω ότι η συγκεκριμένη σύνθεση ήταν σκοτεινή, δεν είναι γκόθικ αλλά έχει μια σκοτεινιά όπως ακριβώς το χρώμα του οψιδιανού, εξάλλου πρόκειται για ένα μαύρο γυαλί κατά μία έννοια. Το νησί είναι ηφαιστειογενές. Είχα πάει στο ηφαίστειο μετά από μια τρομερή μπόρα που είχε προηγηθεί το απόγευμα και ως εκ τούτου είχαν μαζευτεί νερά μέσα στον κρατήρα, είχε δημιουργηθεί μία λίμνη, τράβηξα τις αντανακλάσεις του φεγγαριού πάνω στο νερό, είχε πανσέληνο και είχε αναλογικά πολύ φως. Και οι ντόπιοι μου είπαν ότι είχε καιρό να γεμίσει με τόσο νερό το ηφαίστειο, είχε χρόνια να ρίξει τέτοια ποσότητα νερού και μάλιστα άκουγες μέχρι και παφλασμούς λόγω του αέρα. Πολύ ιδιαίτερη στιγμή. Έχει έτσι κι αλλιώς ενδιαφέρον εκεί διότι υπάρχουν εκτονώσεις αερίων σε περιοδική φάση, θα ήταν πολύ ωραίο να στηθεί μία εγκατάσταση η οποία να εκμεταλλευτεί ακριβώς αυτούς τους ήχους. Την επόμενη χρονιά είχε πραγματοποιηθεί στους εκεί κρατήρες, διοργανωμένο το 2016 από το 6dogs, το ‘634 λεπτά μέσα στο ηφαίστειο’. Το video με το ηφαίστειο ήταν το δεύτερο που επιλέχθηκε από τα δικά μου.

Αυτό που με κεντρίζει στον Eno και στη δουλειά του νομίζω ότι είναι αυτό που με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή, από τον πρώτο του δίσκο που είχα αγοράσει, το ‘Discreet Music’, όταν ήμουν στην τρίτη γυμνασίου. Να σημειώσω μάλιστα ότι την πρώτη φορά το άκουσα κατά λάθος στις 45 στροφές και μου είχε φανεί και πάλι πολύ αργό. Είχα δει από πίσω το σχεδιάγραμμα που εξηγούσε πως έφτιαξε τη μουσική, έφτιαξε ένα δυναμικό σύστημα που ουσιαστικά έκανε μόνο του μουσική, έβαλε τρεις πολύ απλούς κανόνες, έφτιαξε τη λούπα και μετά το άφησε να κινηθεί αυτόνομα από τον ίδιο. Αυτό με γοήτευσε. Αλλά και στις διαλέξεις του, αυτό που παρουσιάζει έχει να κάνει με την εξαρχής παραδοχή μερικών απλών αξιωμάτων, εκεί πάνω βασίζεται όλη η συλλογιστική του. Είχα διαβάσει παλιότερα την απάντηση του σε μία συνέντευξη σε ένα ξένο περιοδικό στην ερώτηση αν σκέφτεται την ώρα που κάνει μουσική αν θα αρέσει αυτό στο κοινό, αν είναι εμπορικό. Η απάντηση ήταν ότι ‘Όχι σκέφτομαι μόνο αν αρέσει σε εμένα. Δεν είμαστε μοναδικοί, αφού αρέσει σε εμένα θα αρέσει και σε άλλους’. Είναι τόσο προφανές και απλό. Αυτή η απλότητα, είναι όμως απελευθερωτική όταν κάνεις μουσική».