Eίναι ευτυχία το να διατίθενται άλλοι άνθρωποι να σπαταλήσουν χρόνο για μια χαζοϊδέα σου

Μια από τις πρώτες μου συνεντεύξεις εδώ στο mic.gr ήταν με τον LogOut με αφορμή την κυκλοφορία του "Paper Plane Flight Recorder" – και δέκα χρόνια μετά, η χρονιά κλείνει με μια συνέντευξη με τον ίδιο μουσικό. Τα ιδιαίτερα και όμορφα παιχνίδια της μοίρας – ιδιαίτερα και όμορφα όπως και η τελευταία του δουλειά, τα «Πονέμελα».

Επ' ευκαιρία της συνέντευξης, υπάρχει κάτι που ήθελα να σου το ρωτήσω πολλά χρόνια, οπότε θα ξεκινήσω με αυτό. Στο artwork του "Paper Plane Flight Recorder" υπάρχει ο στίχος "And you will accept the seasons of your heart just as you have always accepted that season pass over your fields" του Χαλίλ Γκιμπράν. Αλλά η μετάφραση που βρίσκω παντού χρησιμοποιεί τη λέξη "would" αντί για "will"! Για ποιο λόγο επέλεξες να αλλάξεις τον χρόνο του στίχου;

Πόσο ενδιαφέρουσα σύνδεση! Δεν το’ χα σκεφτεί ως τώρα, αλλά αυτή η φράση, που είχε μπει στο artwork του “Paper Plane Flight Recorder”, ήταν η απάντηση του Προφήτη του βιβλίου στην ερώτηση για τον Πόνο και βλέπω μια καταπληκτική συνάφεια και με το concept των «Πονέμελων» - για το οποίο θα πούμε και λίγο παρακάτω. Η αμέσως επόμενη φράση είναι το "Και θα παρατηρούσατε με ηρεμία τους χειμώνες της θλίψης σας". Είναι ενδιαφέρον πως η ιδέα της διαχείρισης του πόνου, που είναι και μια από τις σημαντικές λειτουργίες της τέχνης εν γένει, κάνει κύκλους και επανέρχεται και στους δίσκους μου. Τώρα για την αλλαγή του χρόνου, δε θυμάμαι ακριβώς, λογικά δε θα έγινε τελείως εσκεμμένα, αλλά ίσως έγινε από μετάφραση από την ελληνική έκδοση που το γράφει ως “Και θα δεχόσαστε τις εποχές της καρδιάς σας, όπως δέχεστε από πάντα τις εποχές που περνούν πάνω από τα χωράφια σας”.  

Ποιες διαφορές και ποιες δυσκολίες έχει το να αναλάβεις εξ ολοκλήρου και αποκλειστικά την δημιουργία ενός δίσκου, από το να είσαι μέλος ενός συγκροτήματος;

Το μεγάλο πρόβλημα με τα μοναχικά πρότζεκτ είναι η μοναξιά τους - και δευτερευόντως το ότι είναι πολύ πιο άσχημος ο πρώτος ενικός από τον πρώτο πληθυντικό. Στην πραγματικότητα βέβαια όλα τα πρότζεκτ είναι συλλογικά άρα ο πρώτος πληθυντικός είναι πάντα πιο σωστός. Η γραφή της βασικής ιδέας ενός κομματιού γίνεται πάντα μοναχικά, αλλά από εκεί και πέρα, πιστεύω ότι είναι ελάχιστα τα παραδείγματα όπου πραγματικά ένας άνθρωπος μπορεί να δημιουργήσει τελείως μόνος του ολόκληρο δίσκο – μάλλον το πρώτο LogΟut album “Paper Plane Flight Recorder” ήταν το μόνο που έκανα όντως τελείως μόνος, χωρίς καν έξτρα φωνητικά. Ακόμα και εκεί το artwork και το mastering έγινε από άλλους, πάντα υπάρχουν κομμάτια που θα συνεισφέρουν άλλοι.

Ειδικά στα «Πονέμελα» η συνεισφορά άλλων μουσικών και καλλιτεχνών πιστεύω πήγε το εγχείρημα αρκετά βήματα μπροστά (Ορέστης Πετράκης στην ενορχήστρωση και τα synth, Νίκος Θεσσαλονικεύς στα drums, Βασίλης Ντοκάκης στη μίξη και το mastering, Δεσποινίς Τρίχρωμη στα φωνητικά της «Κυριακής», Πέτρος Κασιμάτης στην τρομπέτα της «Κιθάρας», Γιώργος Παπαδάκης στο artwork). Γενικά είναι ευτυχία άλλοι άνθρωποι να διατίθενται να σπαταλήσουν χρόνο για μια χαζοϊδέα σου, πιο παλιά ίσως θεωρούσα υπερβολή να συμβεί αυτό. Πάντως σίγουρα μετά την πανδημία θα έλεγα ότι η ανάγκη να παίζω με άλλους ανθρώπους έχει εκτοξευθεί.

Παλιά έπαιζα live κυρίως μόνος μου, με χρήση sample και live looping - και θα ξαναπαίξω και στο μέλλον όταν η συνθήκη είναι ταιριαστή - αλλά το σκέφτομαι πλέον και ως εξής: Η τέχνη ανά τα χρόνια ήταν και ένας τρόπος να δει η κοινωνία τα οφέλη της αρμονικής συνεργασίας μεταξύ ανθρώπων. Παίζοντας κανείς μόνος του με τα μηχανήματα του κυρίως δείχνει κυρίως τα οφέλη της αρμονικής συνεργασίας του καθένα με τον υπολογιστή του, που είναι λίγο πιο λυπηρό μήνυμα - αν και συνάδει τέλεια με την εποχή μας.

Ακούω το remix που έκανε ο Ilithios στην «Πλατεία» - και από όσο μπόρεσα να διασταυρώσω ψάχνοντας είναι το πρώτο remix σε κομμάτι σου - αντίθετα, εσύ έχεις κάνει αρκετά. Πώς είναι το να ακούς το δημιούργημά σου σε μια άλλη εκδοχή και πώς προσεγγίζεις εσύ τα remix που κάνεις;

Είναι φυσικά πολύ τιμητικό που έγινε αυτό το remix. Ισχύει ότι είναι το πρώτο επίσημο, και είναι στο όριο της επανεκτέλεσης, μια που χρειάστηκε να κάνω νέα φωνητικά, καθώς ο Ilithios φαντάστηκε το κομμάτι σε 4/4 ενώ η αρχική του έκδοση ήταν σε 3/4.

Μου αρέσει πολύ να ακούω τα τραγούδια με διαφορετικές ενορχηστρώσεις  – κάθε φορά στα live κι εγώ τα παίζω με τελείως διαφορετική ενορχήστρωση – θεωρώ ότι έτσι και αυτά αλλάζουν μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με το χώρο και τους μουσικούς, το κοινό, τη μέρα.  

Τώρα στις διασκευές/remix που έχω κάνει ως τώρα, αυτές βγαίνουν για κομμάτια άλλων που θέλω να ακούσω με διαφορετικό τρόπο. Πιο πρόσφατα παραδείγματα είναι το «Ηλιοβασίλεμα» της Δεσποινίδος Τρίχρωμης και το «Στο Δωμάτιο Μου» της katscenes που και τα δύο ήθελα να τα ακούσω με άλλη ενορχήστρωση και μου έδωσαν την άδεια να το παλέψω.

Για το "Πονέμελα" τώρα: προφανώς και δεν θα σε ρωτήσω τι σημαίνει, θα σε ρωτήσω όμως το εξής: γιατί η Tiny Room γράφει στην artist page σου "the sharp contrast of the mood of the photographs has created the album title (ponos meaning pain and anemela meaning carelessness)"; Όντως αυτή ήταν η έμπνευση για τον τίτλο;

Ναι, η αλήθεια είναι ότι η βασική μου ιδέα βγήκε από αυτές τις δύο λέξεις, στο δελτίο τύπου της Tiny Room όντως γράφτηκε λίγο πιο ξεκάθαρα. Στο ελληνικό δελτίο τύπου το είπαμε λιγότερο ξεκάθαρα γιατί με ενδιέφερε πολύ να ακούσω και τις θεωρίες άλλων για το τι μπορεί να σημαίνει η λέξη. Βγήκαν πανέμορφα πράγματα όταν ρώτησα στο fb «τι λέτε να πούμε ότι σημαίνει Πονέμελα;». Ο Kristof φαντάστηκε την πριγκίπισσα Πονέμελα που κλαίει δάκρυα από μέλι. To Tsolimon θεώρησε ότι είναι «ασθένεια της παγκοσμιοποιημένης μετανεοτερικής συνθήκης του ύστερου καπιταλισμού. Ευάλωτα σε αυτή εμφανίζονται τα νομαδικά υποκείμενα, που υπακούν στο πρόταγμα της εποχής για συνεχή μετακίνηση». Αρκετοί το άκουσαν σαν συνδυασμό των λέξεων πονήμα και μέλος (μελωδία). Ο Τρύφωνας Ζαχάρης φαντάστηκε ένα χάπι που σου υπενθυμίζει τον παλιό σου πόνο, σα μυσταγωγία, σα να λες «πόνε μου, έλα». Ο Ορέστης Πετράκης θεώρησε ότι ο Πονέ Μελά είναι δεινό σέντερ φορ του Ολυμπιακού. Η Νίκη είπε ότι είναι ο πόνος στα αμελέτητα. Η Λυγερή Μητροπούλου έγραψε μια μικρή ιστορία με δύο χαρακτήρες, την Πόνα και τον Έμελα. Η Nefeli Walking Undercover είπε ότι «όπως και με τη χαρμολύπη, είναι αυτό το συναίσθημα όταν πχ είναι βραδάκι φθινοπώρου και περπατάς και έχει ένα καλοπροαίρετο αεράκι κι εσύ είσαι κάπως εύθραυστος και κάτι πονάει την καρδιά σου σε στιγμές αλλά όπως περπατάς υπάρχει γύρω σου μια αλαφράδα σε όλα κι εσύ συνεχίζεις έτσι κάπως πονεμένα κι ανέμελα, σκλαβωμένος και ελαφρύς την ίδια στιγμή από τον καημό και την ομορφιά». Και άλλα πολλά και πανέμορφα.

Υπό αυτήν την έννοια θα έλεγα ότι ο τίτλος είναι σχεδόν ανώτερος από το δίσκο έως τώρα, γιατί και με τα τραγούδια πάντα αυτό προσπαθώ να κάνω: Δίνω ένα ερέθισμα, αλλά με ενδιαφέρει να ακούω τι αίσθηση και σκέψεις φέρνει αυτό στον καθένα ανάλογα με τις δικές του αναφορές και συνειρμούς. Μακάρι και τα κομμάτια να δημιουργήσουν τέτοιο εύρος συνειρμών.

Δεύτερος δίσκος με ελληνόφωνα κομμάτια. Νιώθεις να υπάρχει κάτι διαφορετικό στον τρόπο που δημιουργείς και ερμηνεύεις ελληνόφωνα κομμάτια σε σχέση με τα αγγλόφωνα τραγούδια σου;

Στη δημιουργία και την ερμηνεία δε βλέπω μεγάλη διαφορά, σχεδόν δεν καταλαβαίνω αν είναι ελληνικό ή αγγλικό ένα τραγούδι κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης, απλά κυλάει προς τα έξω όπως είναι. Κυρίως η διαφορά είναι στην ανταπόκριση των ακροατών όταν τα κομμάτια είναι ελληνόφωνα. Είναι τότε πολύ μεγαλύτερη η εστίαση του ακροατή που γνωρίζει ελληνικά στο τι λέει ο στίχος. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει για τους ακροατές που δε γνωρίζουν ελληνικά, μηδενική εστίαση στο στίχο. Όπως και να ‘χει, η εστίαση αυτή είναι πολύ ενδιαφέρον χαρτί αλλά δε χρειάζεται και πάντα. Μες το καλοκαίρι έβγαλα και ένα δίσκο χωρίς καθόλου στίχους (το “Instrumentals”) για να εξερευνήσω και την άλλη άκρη του φάσματος αυτού, την πλήρη ακύρωση της στιχουργικής διάστασης, κρατώντας τα φωνητικά άναρθρα.

Το βλέπω λοιπόν σα μια ενδιαφέρουσα διάσταση από τις πολλές που τρέχουν ταυτόχρονα κατά τη δημιουργία ενός τραγουδιού. Ούτως ή άλλως τα τραγούδια βγαίνουν όπως θέλουν αυτά, κάποια ελληνικά, κάποια αγγλικά και κάποια άναρθρα. Πάντως κάποια παλιότερα τραγούδια μου απ’ τους δίσκους στα αγγλικά είναι ακόμα αναπόσπαστα κομμάτια του live. Ακόμα και στο πρόσφατο live στο six d.o.g.s. που ήταν και παρουσίαση για τα «Πονέμελα», τo “Bayorsai”, το “Love me”, το “Hymn to concrete” και κάποια άλλα ζητήθηκαν επίμονα και δε μπορούσαν να λείπουν.

Πώς δουλεύεις γενικά; Γράφεις κομμάτια και όταν έρθει η ώρα συγκεντρώνονται για να βγει ένας δίσκος; Ή αποφασίζεις ότι θα γράψεις με συγκεκριμένο τρόπο κάθε φορά με σκοπό την κυκλοφορία μιας νέας δουλειάς;

Σίγουρα το πρώτο. Γράφονται διάσπαρτα τραγούδια – έχω λίστες με ατελείωτα κομμάτια (ελληνικά, αγγλικά και instrumental) που έχουν γραφτεί ανά τα χρόνια και τα οργανώνω σε ομάδες με μια σχετική συνοχή. Μετά διαλέγω μια ομάδα που είναι αρκετά ώριμη και ολοκληρωμένη, ώστε να βγει στην επιφάνεια να παλέψει με τα θηρία και να αποτύχει – δίνοντας όμως πολύτιμες πληροφορίες στην επόμενη ομάδα για το πώς θα αποτύχει καλύτερα την επόμενη φορά (που λέει κι ο Μπέκετ).

Ποιους δίσκους άκουγες κατά την ηχογράφηση του άλμπουμ και πώς νομίζεις ότι συνέβαλαν αυτοί στη δημιουργία του;

Τη βασική ηχογράφηση του δίσκου την κάναμε με τον Ορέστη Πετράκη το καλοκαίρι του ’20. Σίγουρα σαν κοινή αναφορά έχουμε πάντα τους δίσκους από Bon Iver, Sufjan Stevens κλπ. Η βασική μου ιδέα ήταν ότι ήθελα να έχει αληθινά μουσικά παιξίματα από μουσικούς σαν τον Ορέστη και το Νίκο Θεσσαλονικέα στα ντραμς, σε αντιπαράθεση με προηγούμενους δίσκους όπου είχα κάνει εγώ τα περισσότερα παιξίματα, δίνοντας μεγαλύτερη σημασία σε ενορχηστρωτικές ιδέες στο επίπεδο της μίξης.

Έχουν κάνει και οι δύο εξαιρετικά πράγματα μέσα στο δίσκο και ήθελα να είναι αρκετά κεντρικά στοιχεία, από τη δίλεπτη φούγκα σόλο του Ορέστη στο «Κι Εγώ» (δε θυμάμαι αν είχαμε συζητήσει την αναφορά στο “Love Me Or Leave Me” της Nina Simone ή αν βγήκε μόνη της) ως τα drums του Νίκου, όπου κυρίως του είπα να κάνει αυτοσχεδιαστικό drum solo όσο περισσότερο μπορούσε και εκείνος το έκανε εξαιρετικά. Οι δυο τους παίζουν μαζί στη τζαζ μπάντα Canvas και τα ξεσπάσματα που είχαν στις ηχογραφήσεις και κυρίως στα live τους σίγουρα με επηρέασαν.

Τέλος, άλλη βασική επίδραση στον ήχο του δίσκου ήταν το ότι, σε αντίθεση με προηγούμενους δίσκους, ο Ορέστης είχε πολύ μεγαλύτερη υπομονή στην αναζήτηση ακριβώς του ήχου που χρειάζεται το κάθε κομμάτι, και έτσι ακούγονται αρκετά πιο ενδιαφέροντα ηχοχρώματα. Και φυσικά ήταν και μεγάλη τύχη που τα μίξαρε και τα έφερε όλα αυτά στην επιφάνεια ο Βασίλης Ντοκάκης στο τέλος της διαδικασίας.

Μου έκαναν πολλή εντύπωση οι στίχοι του "Κι εγώ" - η απεικόνιση όλων αυτών που θέλουν να ενσωματωθούν κάπου που στην πραγματικότητα δεν θέλουν είναι άκρως πετυχημένη. Πώς γράφηκε αυτό το κομμάτι;

Βγήκε το 2010 και σίγουρα μιλάει για την αίσθηση του να νιώθεις άβολα διαφορετικός από τους γύρω σου. Γράφτηκε και κατά τη διάρκεια μοναχικού ταξιδιού στο εξωτερικό - αν θυμάμαι καλά - οπότε η αίσθηση αυτή ήταν και ακόμα πιο αυξημένη. Αλλά οι εικόνες που χρησιμοποιεί είναι εικόνες καθημερινότητας και αυτή την αίσθηση μπορεί να την έχει κανείς παντού.

Σκοπεύεις να βγάλεις βίντεο κλιπ από το νέο δίσκο; Υπάρχει κάποιο σχέδιο που μπορείς να μοιραστείς μαζί μας;

Ναι ετοιμάζουμε ένα βίντεο με το Χρήστο Δημολίκα για το δεύτερο κομμάτι απ’ τα «Πονέμελα», το «Aδιάβροχο». Ο Χρήστος είχε σκηνοθετήσει και ένα πανέμορφο βίντεο και για τον “Kώστα” από το «ΕΔΩ/ΕΚΕΙ» και χαίρομαι πολύ που θα ασχοληθεί και με το «Αδιάβροχο».

Μετά από τόσα χρόνια στο κουρμπέτι, πώς βλέπεις να έχει αλλάξει η ελληνική σκηνή σε σχέση με την αρχή της καλλιτεχνικής σου πορείας;

Πιστεύω πως πλέον η μουσική που βγαίνει στην ελληνική σκηνή είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο και για μένα τα εγχώρια ακούσματα είναι μεγάλο μέρος της μουσικής που ακούω για να βγάλω επιτυχώς τη μέρα. Αυτό είναι και το πιο σημαντικό.

Το ότι συμβαίνει αυτό φυσικά είναι ένα μικρό θαύμα ή ένα δείγμα ηρωισμού ή/και τρέλας από μεριάς των εμπλεκομένων - δυστυχώς. Μακάρι αυτή η ανοδική δυναμική που έχουν αναπτύξει κάποιοι καλλιτέχνες της σκηνής τα τελευταία λίγα χρόνια να τη βοηθήσουν να εδραιωθεί, ώστε κάποια στιγμή να μην είναι μόνο θέμα ηρωισμού το να βγει εγχώρια τέχνη.

Θα κάνετε φέτος το λάιβ στις 29 Δεκεμβρίου με τη Ναλύσσα Γκρην και τη Δεσποινίδα Τρίχρωμη; Πώς εγκαθιδρύθηκε αυτή η παράδοση;

Ναι, θα τηρήσουμε και φέτος την παράδοση αυτή. Φέτος θα γίνει στο Ρομάντσο. Νομίζω ότι ξεκίνησε ως εξής: τα προηγούμενα χρόνια οι μέρες μου στην Ελλάδα ήταν πολύ μετρημένες και συνήθως ήταν Χριστούγεννα-Πάσχα-καλοκαίρι. Το Πάσχα και το καλοκαίρι δεν προσφέρονται για τέτοια live, οπότε έμεναν τα Χριστούγεννα για το συνεργατικό μας live. Το 29/12 προέκυψε σαν μια ωραία ενδιάμεση μέρα ανάμεσα στις δύο γιορτές. Νομίζω ότι ειδικά στα 6 χρόνια που μεσολάβησαν από το 2ο ως το 3ο μου άλμπουμ, το καθιερωμένο live στις 29 Δεκεμβρίου ήταν από τα κεντρικά στοιχεία που κράτησαν ίσως το πρότζεκτ μου ενεργό – ήταν το live που σχεδίαζα όλο το χρόνο και κάποιες χρονιές το μοναδικό που έκανα εδώ.

Ποια είναι εν γένει τα σχέδιά σου για το μέλλον - μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα;

Προς το παρόν χαίρομαι που μετά από πολλά χρόνια στήθηκε μια μπάντα γύρω από αυτό το project, που μάλιστα έκανε το ντεμπούτο της στην παρουσίαση του δίσκου πριν λίγες μέρες και περιμένω τις επόμενες ευκαιρίες να ξαναπαίξουμε ζωντανά μαζί. Επίσης ανυπομονώ για το επερχόμενο live στις 29/12 όπου εκεί θα παίξουμε χωρίς μπάντες, αλλά με τις αλληλοσυνεργασίες μας, όπως παίζαμε πάντα σ’ αυτά τα live.

Τώρα από κει και πέρα όσον αφορά επόμενες κυκλοφορίες… Έχει πλάκα γιατί στα τελευταία 4 άλμπουμ ένιωθα ότι έβγαλα κάποια κομμάτια που ήταν «χρωστούμενα» πολλών ετών. Το “Bayorsai”, το “Love me”, ο «Κώστας», το «Γκρι», τα «Παράθυρα», το «Αδιάβροχο» και το «Κι Εγώ» ήταν κομμάτια που γράφτηκαν πριν το 2012, τα είχα παίξει πολλές φορές live, μου είχαν «ζητηθεί» σαν ηχογραφήσεις και ένιωθα μια υποχρέωση να τα βγάλω σωστά. Επίσης στα τελευταία 4 album όταν τελείωνε το ένα είχε ήδη ξεκινήσει η ηχογράφηση του άλλου.

Πλέον είναι κάπως λιγότερα τα «χρωστούμενα» κομμάτια, και έτσι υπάρχει μια ελευθερία παραπάνω. Επίσης αυτή τη φορά οι ηχογραφήσεις για επόμενο album δεν έχουν αρχίσει ακόμα, οπότε θα υπάρξει λίγο κενό παραπάνω λογικά. Δεν ξέρω ποια ομάδα τραγουδιών θα ολοκληρωθεί πρώτη. Υπάρχουν σχεδιαγράμματα για αγγλόφωνα, ελληνόφωνα και instrumental δίσκους. Για να δούμε, ποιος ξέρει, μπορεί να μην ολοκληρωθεί και κανένας τους. Αλλά κρίμα θα ήταν, έχω κάποια καλά στο ράφι. Πάντα αυτό λέω βέβαια, το ξέρω.