Μια φωτεινή πλευρά με οδηγεί και μια σκοτεινή με τραβάει πίσω

Λίγο πριν την εκπνοή του χρόνου, άκουσα έναν από τους καλύτερους δίσκους της χρονιάς. (Όπως μου είχε συμβεί και πέρυσι, με την "Εποχή στην Κόλαση" του Γιώργου Χριστιανάκη). Το "Μέσα στον πόνο είν' η χαρά μες στη χαρά είναι ο πόνος" του Μπάμπη Παπαδόπουλου δεν έχει ανάγκη από στίχους και ερμηνείες για να σου μεταδώσει το πόσο συναισθηματικά λυτρωτικό είναι. Μοτίβα που επαναλαμβάνονται ως βάση, για να δώσουν χώρο και περιθώριο στις μελωδίες να αναπτυχθούν. Λιτό, αρμονικό και απέριττο. Και τόσο, μα τόσο, ζεστό και ευαίσθητο.

Ο τίτλος του άλμπουμ είναι δανεισμένος από το ομώνυμο κρητικό τραγούδι του Δερμιτζογιάννη. Πώς επελέγη αυτός ο τίτλος; Η δημιουργία αυτού του δίσκου βασίστηκε εξ' αρχής σε αυτό το δίπολο;
Δεν νομίζω ότι ποτέ κανένας ξεκινάει ένα πρότζεκτ με μεγάλη λεπτομέρεια στην κατεύθυνση. Εγώ τουλάχιστον δεν το κάνω, γιατί πάντα η διαδικασία σου δείχνει καινούρια πράγματα και σου αλλάζει και τη διαδρομή πολλές φορές. Ο τίτλος επελέγη γιατί ο δίσκος έχει μια τέτοια ατμόσφαιρα, είναι σε δυο διαστάσεις, με μια "σκοτεινή" και μια "φωτεινή" πλευρά. Οπότε νομίζω ότι ο τίτλος είναι πολύ ταιριαστός. Έτσι κι αλλιώς όλα αυτό το διάστημα ήταν αντικρουόμενα τα συναισθήματα μου, καθώς και τα δυο πράγματα παίζουν στη ζωή μου. 'Όπως εξάλλου και στους περισσότερους ανθρώπους. Το εξώφυλλο είναι δική μου ιδέα, από τον τίτλο και τα σύμβολα ως το χρώμα-το στήσιμο το έκανε ο Σίμος Σαλτιέλ.

Τι σας κάνει χαρούμενο και τι σας προξενεί θλίψη λοιπόν;
Δύσκολα βαριέμαι, κουράγιο και διάθεση συνήθως έχω! Αυτό που είναι σημαντικό και με κρατάει είναι το ότι έχω την άνεση και τη διάθεση να παίζω μουσική και να δημιουργώ. Και φυσικά δυο-τρεις άνθρωποι γύρω μου που υπάρχουν και που χαίρομαι που τους έχω. Από την άλλη, οι συνθήκες στις οποίες ζούμε τώρα δεν είναι και οι καλύτερες.. Για αυτό άλλωστε βρήκα και διέξοδο στη μουσική, η οποία πάντα ήταν αυτή που με έκανε να αισθάνομαι καλύτερα.

Οι τίτλοι των κομματιών έχουν επιλεγεί ανάλογα με το κάθε κομμάτι; Ας πούμε, ο "Χρόνος εχθρός" μου προξένησε άγχος καθώς τον άκουγα...
Πολύ σωστά! Νομίζω ότι οι τίτλοι των κομματιών αντικατοπτρίζουν τη μουσική και είναι κοντά σε αυτή. Τουλάχιστον σε εμένα, στα συναισθήματα και στις εικόνες που μου δημιουργούν. Για μένα το κάθε κομμάτι είναι και μια κατάσταση και οι τίτλοι σαφώς επιλέχθηκαν ανάλογα με το καθένα. Αλλιώς δεν θα είχαν τίτλους, αλλά μόνο νούμερα.

Μιας και ανέφερα το "Χρόνος εχθρός", η σχέση σας με το χρόνο ποια είναι;
Η έννοια μου δημιουργεί πολλά συναισθήματα. Ώρες ώρες είναι αγχωτικός και τρομακτικός. Σε εμένα λειτουργεί άλλοτε σαν φίλος, άλλοτε σαν εχθρός. Εξάλλου η κατασκευή του χρόνου είναι πλαστή, καθώς την πραγματικότητα αυτός δεν υπάρχει. Είναι κάτι που μας έχει μπει στη ζωή για να ορίσει τη διαχείριση αυτής και της καθημερινότητάς μας. Κι έτσι πολλές φορές μάς καθορίζει.

Ακούγοντας την "Άνοιξη", μου ήρθε στο νου η "Βροχή", από το "Χαμόγελο της Τζοκόντας" του Μάνου Χατζιδάκι. Αποτελεί επιρροή για το συγκεκριμένο κομμάτι; Ποιες άλλες επιρροές υπάρχουν στο δίσκο;
Υπάρχει γενικά μια ολοφάνερη αισθητική αναφορά στον Μάνο Χατζιδάκι στο δίσκο, που είναι ένας άνθρωπος που εκτιμώ τον ίδιο και τη ζωή του. Πολύ απλά, την ώρα που άρχισα να το παίζω στην κιθάρα καταλάβαινα και αισθανόμουν ότι έχει αναφορά σε αυτόν... και το άφησα να συμβεί γιατί μου άρεσε. Η "Άνοιξη" πραγματικά μου δημιουργεί τα συναισθήματα της άνοιξης. Είναι μια εποχή που εμένα με φορτίζει συναισθηματικά και το κομμάτι είναι κι αυτό πολύ συναισθηματικά φορτισμένο με τη σειρά του. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποια άλλη αναφορά τόσο έντονη όσο αυτή του Χατζιδάκι, που είναι και μια αναφορά που χαίρομαι που γίνεται. Θα έλεγα πώς είναι όλα τα πράγματα που έχω ακούσει.

Ποια διαδικασία ακολουθείτε κατά τη δημιουργία μουσικής;
Δεν υπάρχει κάποιος σταθερός κανόνας. Απλά αφήνομαι στο να συμβεί. Μπορεί να παίζω μουσική με την κιθάρα και να βγαίνουνε πράγματα, να υπάρχει μια ιδέα από πριν, να έχω ακούσει κάτι περπατώντας ή μου έχει καρφωθεί κάτι στο μυαλό.... Κι άλλες φορές ξεκινάει και με τη λογική, ότι θέλω να κάνω το ένα, να δημιουργήσω το άλλο, να φτιάξω μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα. Όπως βγει στην πορεία. Δεν λέω "τώρα θα βγάλω μια δουλειά". Δουλεύω πράγματα συνεχώς, παίζω μουσική, κάθομαι, σκέφτομαι κι όταν έρχεται το πλήρωμα του χρόνου, γιατί πάντα υπάρχει υλικό που περιμένει να γίνει κάτι, το νιώθω σαν ανάγκη. Εν προκειμένω, κάποια κομμάτια τα είχα από παλιά, αλλά τα περισσότερα έγιναν τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Η διαδικασία ήταν αρκετά γρήγορη, καθώς έγιναν λίγες πρόβες για τρία-τέσσερα κομμάτια του δίσκου, τα οποία γράφηκαν εντελώς ζωντανά. Το μεγαλύτερο κομμάτι του δίσκου εξάλλου είναι όλο ζωντανό στο στούντιο-τα overdubs και όλα τα σχετικά είναι ελάχιστα. Στην ουσία γράφαμε ένα κομμάτι την ημέρα: είναι έντεκα τα κομμάτια και χρειάστηκαν έντεκα μέρες για να γραφεί ο δίσκος.

Με ποιο κριτήριο επελέγησαν οι συνεργάτες του δίσκου;
Με το σχήμα αυτό, που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της παρουσίασης του "Απ' την Σπηλιά του Δράκου", παίζουμε συνέχεια τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Επιπλέον σκεφτόμουν ότι τα έγχορδα θα βοηθούσαν πολύ ενορχηστρωτικά στο να βγούνε ζωντανά τα κομμάτια αξιοπρεπώς, χωρίς να χάνουνε κάτι από την ουσία τους. Όλα αυτά τα χρόνια τα παιξίματα με ικανοποιούσαν πλήρως και ήταν η κατάλληλη στιγμή για να γραφεί με ορχήστρα αυτός ο δίσκος. Γράφτηκαν λοιπόν πολλά πράγματα με το σκεπτικό ότι θα παιχθούν από συγκεκριμένους ανθρώπους. Με το Φώτη Σιώτα (βιολί και βιόλα) γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, καθώς είχαμε συνεργαστεί και είχε παίξει στην ορχήστρα που κάναμε για τον Θανάση Παπακωνσταντίνου. Είναι πολύ καλός μουσικός και συνεργάτης. Ο Μιχάλης Βρέτας (βιολί) έχει παίξει αρκετά μαζί με τον Φώτη, οπότε έχουν δέσει μεταξύ τους και ήτανε μια καλή επιλογή.

Υπήρξε πειραματισμός κατά την ηχογράφηση στο στούντιο;
Από τη στιγμή που είμαι ο άνθρωπος που έχει βάλει το υλικό, φρόντισα να είναι πολύ καλά στημένο από πριν. Γι' αυτό και ο δίσκος γράφηκε γρήγορα. Μετά από τόσα χρόνια στο στούντιο και στην ηχογράφηση, πιστεύω ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος και η καλύτερη λύση για να εκμεταλλευτείς το χρόνο. Όσο καλύτερη οργανωμένη η διαδικασία και η ηχογράφηση, τόσο καλύτερο και το αποτέλεσμα. Έτσι είναι πιο ολοκληρωμένη και η εικόνα και η άποψη. Ο πειραματισμός κατά την ηχογράφηση είναι μια πολύ ωραία διαδικασία, αλλά αφ' ενός είναι πρακτικά πολύ δύσκολο και χρονοβόρο το να βρεθούνε τόσες πολλές ώρες μαζί οι μουσικοί στο στούντιο και αφ' ετέρου απαιτείται μια πολύ μεγάλη διαδικασία για τη συνεννόηση, προκειμένου να βρεθεί μια κοινή αισθητική.

Έχετε γράψει μουσική και για χοροθέατρο, όπως το "flaneuse." της Πωλίνας Κρεμαστά και το "Μια άλλη κίνηση" του Κώστα Γεράρδου. Πώς επιλέγετε τις συνεργασίες σας;
Δεν έχω κάποιο κριτήριο, όπως προκύψει. Αν μου αρέσει η δουλειά, αν γνωρίζω τον άνθρωπο... Σαν μουσικό και σαν δημιουργικό άνθρωπο, με ενδιαφέρουν όλες οι περιπτώσεις όπου μπορώ να συνεργαστώ και να εκφραστώ με κάποιον άλλο άνθρωπο που μπορώ να έχω μια επικοινωνία. Οι κανόνες είναι παντού οι ίδιοι και δεν αλλάζει κάτι. Απλά ο ένας εκφράζεται με το σώμα του και ο άλλος με τη μουσική του. Αν υπάρχει ανοιχτή διάθεση, μπορούν να συναντηθούν οι δρόμοι μεταξύ τους και να γίνουν διάφορα ενδιαφέροντα κοινά πράγματα. Γι' αυτό και κατά περιόδους συνεργάζονται μεταξύ τους διάφοροι μουσικοί, χορευτές, ηθοποιοί. Το καθοριστικό είναι η επαφή των ανθρώπων μεταξύ τους., που εύκολα προκύπτει και από την πρώτη συζήτηση.

Οπότε, τι διαφορά έχει το να γράφετε μουσική ευθύς εξαρχής με το να γράφετε μουσική για ένα θεατρικό έργο ή για μια ταινία;
Υπάρχει διαφορά, καθώς είναι τελείως διαφορετικές διαδικασίες, αλλά είναι εξίσου όμορφα και ενδιαφέροντα και τα δυο. Μ' έχει ενθουσιάσει το ίδιο το να κάνω κάτι εντελώς δικό μου από την αρχή και το να κάνω μουσική για θέατρο και για κινηματογράφο. Είναι ωραίο να σου δίνει κάποιος μια αφορμή και ένα δρόμο για να βαδίσεις. Τώρα το δρόμο πώς θα τον δεις εσύ και πως θα τον εκφράσεις και που θα ρίξεις το βλέμμα σου... είναι μια άλλη ιστορία.

Επ' ευκαιρία, αν και έχουν γραφεί αρκετά πράγματα για το "Μικρό Ψάρι", θα ήθελα να μεταφέρω την ερώτηση ενός φίλου: γιατί βγήκε μόνο σε βινύλιο; Υπάρχει επιρροή από τη δουλειά του Ry Cooder στο "Παρίσι, Τέξας";
Ήταν πάρα πολύ μικρή η διάρκειά του και δεν υπήρχε λόγος για να βγει σε cd. Από τη στιγμή που ήταν διατεθειμένοι να το κυκλοφορήσουν, ζήτησα εγώ να γίνει σε βινύλιο που είναι και ένα υλικό που μου αρέσει και είναι και το καλύτερο μέσο για να μείνει. Όσον αφορά τον Ry Cooder, είναι λίγο απλοϊκή η ταύτιση μόνο και μόνο επειδή υπάρχει η ακουστική κιθάρα με την εικόνα. Πιο κοντά αισθάνομαι και πιο πολλή αναφορά υπάρχει στο "Νεκρό" του Neil Young, και ακόμα πιο κοντά στη μουσική που έκανε ο Bob Dylan για το "Pat Garret & Billy The Kid". Είναι πιο κοντά στη νοοτροπία και στη λογική σε αυτούς, παρά στον Cooder. Το δικό του είναι ένα πολύ ωραίο θέμα, το οποίο αντιμετωπίζει την εικόνα σαν μια παλέτα, ενώ στο "Μικρό Ψάρι" δεν έγινε αυτό. Η μουσική πηγαίνει μαζί και δίπλα από τον ήρωα, παίζει με το συναίσθημά του και ταυτόχρονα στηρίζει και την εικόνα. Ακολουθεί την ιστορία, κάτι που δεν συμβαίνει στο "Παρίσι, Τέξας".

Για να ξαναγυρίσουμε στο δίσκο, έντονα διαφαίνονται και στοιχεία παραδοσιακής μουσικής σε αυτόν...
Βέβαια, υπάρχει το μπουζούκι, καθώς οι ίδιοι άνθρωποι παίξανε στο "Απ' την σπηλιά του Δράκου". Η παραδοσιακή είναι ένα κομμάτι της μουσικής που υπάρχει και το έχουμε ζήσει. Εδώ που ζεις δεν γίνεται να μην ακούσεις αυτή τη μουσική, οπότε πάντα είχα σχέση με αυτήν και μου φαινόταν οικεία. Σαφώς η πιο έντονη ενασχόληση τα τελευταία χρόνια με ξανάφερε πιο κοντά της, ειδικά η γνωριμία με τον μπασίστα Διονύση Μακρή και τον μπουζουκτσή Δημήτρη Βλαχομήτρο, που ήτανε φοιτητές ΤΕΙ Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής στην Άρτα, και πλέον γίναμε και συμπαίκτες. Μεγάλη τύχη και χαρά, γιατί είναι καταπληκτικοί άνθρωποι και μουσικοί. Δε με ενδιαφέρει η αναπαραγωγή της, γιατί άλλοι το έχουν μελετήσει πολύ περισσότερο και το κάνουν πάρα πολύ καλά. Για μένα αποτελεί άλλο ένα στοιχείο που μπαίνει μέσα στη δική μου προσωπική αισθητική και το δουλεύω καθαρά με τον δικό μου τρόπο. Δεν έχει σταματήσει ποτέ να υπάρχει αυτή η μουσική στην Ελλάδα. Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται είναι ίσως παγιωμένος, αλλά δεν ξέρω αν αυτό είναι κακό απαραίτητα. Θα μπορούσε να ενταχθεί ακόμα περισσότερο και να γίνονται καινούρια πράγματα πάνω σε αυτήν, πάντα από την έννοια της δημιουργίας. Από την άλλη, αν το προσπαθήσεις και δεν το κάνεις καλά, καλύτερα να την αφήσεις να συντηρηθεί όπως είναι και να υπάρξει μια γνώση από μουσικό σε μουσικό. Υπάρχει βέβαια μια μόδα αυτού του πράγματος, που δεν με ενθουσιάζει σαν εικόνα και σαν άποψη. Αλλά δεν ξέρεις ποτέ που μπορεί να οδηγήσει, ειδικά μιας και έχουμε και χρόνια να ακούσουμε κάτι νέο στην ελληνική μουσική.

Τι νέο θα θέλατε να ακούσετε εσείς στην ελληνική μουσική;
Ειλικρινή πράγματα, ζωντανά και φρέσκα. Από οποιονδήποτε χώρο. Έτσι κι αλλιώς γίνεται χαμός, παίζουν όλοι παντού και πολλά. Αυτό είναι πολύ ευχάριστο, γιατί μέσα από την τριβή θα βγούνε πράγματα. Το πιστεύω αυτό, γιατί πάρα πολλοί νέοι παίζουνε πολύ καλά με γνώση και πιστεύω ότι δουλεύουνε την αισθητική τους.

Πέρυσι τέτοιον καιρό είχαμε δημοσιεύσει ένα κείμενό σας με αφορμή τη συναυλία για τα 30χρονα των Last Drive: "αυτό μάθαμε να κάνουμε καλύτερα στην ζωή μας είναι να είμαστε στη σκηνή και να παίζουμε μουσική". Θέλετε να μου το αναλύσετε λίγο παραπάνω;
Πιο πολύ σημαίνει ότι είμαστε μουσικοί και άνθρωποι που μάθαμε και μεγαλώσαμε πάνω στο πάλκο. Για μένα είναι πολύ σημαντικό, γιατί άλλο να έχεις μάθει να είσαι πάνω στο πάλκο και να παίζεις ζωντανά και άλλο πράγμα να είσαι κάπου μέσα και να φτιάχνεις στο μυαλό σου τα πράγματα. Είναι διαδικασίες τελείως διαφορετικές και μπορώ να καταλάβω τη διαφορά, επειδή κάνω και το ένα και το άλλο. Η καταγραφή είναι κάτι τελείως άλλο, βλέπεις κάτι να χτίζεται σιγά-σιγά, χωρίς να ξέρεις πως θα είναι και πώς θα βγει. Σε μια συναυλία το κοινοποιείς και το χαίρεσαι με έναν άλλο τρόπο. Το πάλκο είναι μια άμεση επαφή με τον κόσμο όπου δοκιμάζονται πάρα πολλά πράγματα, οπότε είναι σημαντικό και πολύτιμο. Είναι μια έκθεση μεγάλη και διαρκής για τον μουσικό, οπότε θέλει και καλή διαχείριση. Πλέον δεν με τρομάζει γιατί το κάνω πάρα πολλά χρόνια. Τώρα απλώς φροντίζω να απολαμβάνω κάθε στιγμή του και να εκφράζομαι καλύτερα, καθώς έχει πάει πλέον σε ένα επίπεδο επικοινωνίας και επαφής με τον κόσμο.

Θεωρείτε ότι η υπερπληροφόρηση που μας προσφέρεται έχει βλάψει ή έχει ωφελήσει τη μουσική;
Έχουν μπερδευτεί πολύ τα πράγματα και έχουνε γίνει όλα ένα. Αλλά τι και ποιο είναι αυτό το ένα; Ποια η ουσία του; Το κακό είναι ότι χάνονται οι ισορροπίες και η ουσία του πράγματος. Το θετικό είναι η διάθεση για μια σύγκλιση στο να βγει κάτι. Η λύση είναι στο να "μορφώνονται" οι άνθρωποι, με την έννοια του να καλλιεργούνται στο να διαχειρίζονται όλο αυτό το υλικό με μεγαλύτερη σοφία, ειλικρίνεια και σύνεση, κάτι πολύ δύσκολο. Ενώ φαινομενικά έχουμε την πρόσβαση και τη άνεση να είμαστε κοντά στη γνώση, είναι πολύ δύσκολη η διαχείριση της. Είμαστε δηλαδή πολύ πίσω από αυτό που ζούμε, τα πράγματα μας έχουν ξεπεράσει, και κοινωνικά, και αισθητικά.

Η ενασχόληση με τις τέχνες θα μπορούσε να επιφέρει αυτή την "μόρφωση" που λέτε;
Νομίζω ότι αν όλοι οι άνθρωποι αφιέρωναν ένα μέρος από τη ζωή τους στο να ασχοληθούν με μια οποιαδήποτε μορφή τέχνης, σαφώς θα ήταν λίγο καλύτερη η κοινωνία που ζούμε. Η μουσική ειδικά είναι πιο άμεση τέχνη, καθώς είναι πιο κοντά σε περισσότερο κόσμο και είναι πιο εύκολη η πρόσβαση σε αυτήν. Σε βάζει σε μια διαδικασία να εκτεθείς, να παρουσιάσεις τον εαυτό σου, την ψυχή σου στον άλλον-κι όλο αυτό σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Μειώνει λίγο το υπερεγώ, το ψέμα, τον εγωισμό και το δήθεν, καθώς είναι κοινωνική τέχνη. Αναγκαστικά συναναστρέφεσαι με ανθρώπους, καθώς παίζεις με άλλους, οπότε σε βάζει μέσα σε όλη αυτή τη διαδικασία. Οι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με αυτό είναι.... δεν θα πω καλύτεροι, αλλά πιο ανοιχτοί, οι ψυχές και οι φύσεις τους είναι λίγο πιο λεπτές και οι κεραίες τους πιο ανοιχτές. Μόνο καλό έχει να κάνει κάτι τέτοιο.

Υπάρχουν σχέδια για την παρουσίαση του δίσκου;
Εννοείται, βέβαια! Θα γίνει με τους μουσικούς του δίσκου. Απλώς θα γίνει από τον καινούριο χρόνο πια γιατί δεν προλαβαίνουμε μες στον Δεκέμβρη. Από Γενάρη πιστεύω θα αρχίσουμε να παίζουμε.

Τελικά, μετά από 35 σχεδόν χρόνια στη μουσική, τι σας έχει μείνει περισσότερο;
Έχω κερδίσει τη ζωή μου. Αυτό (γελάει). Ζω τη ζωή μου, τίποτα άλλο. Δεν ξέρω τι να πω, γιατί είναι κάτι το οποίο συμβαίνει και τα περισσότερα χρόνια της ζωής μου ασχολούμαι με αυτό το πράγμα. Δημιούργησα τις συνθήκες και επιλογές για να κάνω τα πράγματα που ήθελα. Δεν θα το έλεγα τύχη, αλλά είμαι ευχαριστημένος από αυτήν την πλευρά της ζωής μου. Νομίζω ότι έκανα τις σωστές επιλογές κάθε στιγμή-φάνηκε άλλωστε και στην πορεία. Κάποιες φορές έφαγα σφαλιάρα, κάποιες επιβεβαιώθηκα, αλλά νομίζω ότι όλα τελικά οδήγησαν στο να οδηγηθούν τα πράματα προς το καλύτερο. Πιστεύω ότι ακούω τη ζωή και όσα μου λέει, ακούω τον εαυτό μου και βαδίζω έτσι. Πάντα υπάρχει ένα τίμημα., καθώς δεν γίνονται τα πράγματα όπως τα θέλουμε. Δεκτό. Να κάνουμε όμως ό, τι καλύτερο μπορούμε με αυτό που έχουμε. Κάπου μας οδηγεί η ζωή, το θέμα είναι να την ακούμε.