Γκουρού εναντιοδρομών

Λογοτέχνης, κριτικός, βιβλιογράφος και εκδότης. Έτσι προσφωνήθηκε ο Ντίνος Χριστιανόπουλος την 1η Ιουνίου 2011 όταν αναγορεύτηκε σε επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. "Ίσως και να αυτοαναιρούμαι δεχόμενος τη διάκριση αυτή -καθώς έχω αρνηθεί άλλες παρόμοιες στο παρελθόν- αλλά η συγκεκριμένη, έρχεται από τη σχολή μου. Τουλάχιστον είμαι σίγουρος ότι όλοι αυτοί που με πρότειναν με αγαπούν και με εκτιμούν. Να κάτσω τώρα να τους κογιονάρω;"

Το επίθετο Χριστιανόπουλος το υιοθέτησε από το κατηχητικό. Η "αυτοαναίρεση" αναφέρεται στο ιδεολογικό του μανιφέστο που δημοσίευσε στο λογοτεχνικό του περιοδικό ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ [Ιανουάριος-Απρίλιος 1979] με τον τίτλο "Εναντίον".

- Να σχολιάσουμε την αναγόρευση σε επίτιμο Διδάκτορα που σου έκανε ως τιμή το ΑΠΘ;

Γιατί να ασχοληθούμε με ένα θέμα φοβερά περιορισμένο; Δε νομίζω ότι έχει καμιά ιδιαίτερη σημασία. Η επιτιμοποίηση μαγειρεύονταν πριν πάρα πολλά χρόνια κι εγώ αρνιόμουνα. Αρνιόμουνα για τον ίδιο λόγο που αρνήθηκα και πρόσφατα το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων 2011 [για το σύνολο του έργου του]. Δεν θέλω τέτοια πράγματα και είπα να μ' αφήσουν ήσυχο. Αλλά αυτοί δεν ήθελαν να με αφήσουν ήσυχο και επέμεναν με κάθε τρόπο. Ο πρύτανης μάλιστα μου είπε ότι θα το θεωρήσει προσωπική του προσβολή εάν τελικά δεν το δεχτώ και επιμένω να αρνηθώ. Για να μη νομιστεί ότι έχω διαθέσεις προσβολής, αναγκάστηκα να υποχωρήσω.

Από κει και πέρα δεν ξέρω αν ενδιαφέρει κανέναν αυτό το θέμα. Εγώ νομίζω ότι δεν αφορά τους πολλούς. Δεν βλέπω να 'χει άλλες προεκτάσεις. Δηλαδή εγώ είμαι τώρα 81 χρονών, πόσο θα ζήσω; Δεν μπορώ να διδάξω αλλά επιτιμοποίηση σημαίνει και κάτι τέτοιο. Να διδάξει, να ανεβεί ένα βήμα παραπάνω. Τώρα πια τι βήμα να ανέβει; [αναρωτιέται σε 3ο πρόσωπο] Τελείωσε, ότι ήταν να γίνει έγινε.

Έτσι λοιπόν μιλάμε για πολύ περιορισμένο θέμα στα ελληνικά πλαίσια και συγκεκριμένα στα πλαίσια της Θεσσαλονίκης.

- Τι είναι αυτή η σειρά ντοκιμαντέρ στην οποία συνεργάζεσαι με την ΕΤ3;

Την ετοιμάζει η ΕΤ3 με τον Κώστα Μπλιάτκα κι έχει πολλούς συνεργάτες μεταξύ των οποίων και εμένα. Εγώ τους είπα ότι δεν έχω καμία αντίρρηση αλλά το τίμημα είναι βαρύ. Θα κάνω οκτώ κομμάτια, κάποια είναι προγραμματισμένα, κάποια υλοποιημένα κι ένα-δύο άρχισαν να προβάλλονται.

Δεν ξέρω πως θα εξελιχθεί, είναι σοβαρή, είναι σχετικά καλοσχεδιασμένη παραγωγή. Τα δύο ή τρία κομμάτια που πήρα μέρος και πραγματοποιήθηκαν ήδη και προβλήθηκαν, έκαναν μάλλον καλή εντύπωση. Βλέπω ότι είναι καλή δουλειά αλλά δεν ξέρω το σύνολο πως θα είναι.

- Το θέμα της σειράς ποιο είναι;

Το θέμα είναι οι δεκαετίες της Θεσσαλονίκης μετά την απελευθέρωσή της. Τα εκατό χρόνια της απελευθέρωσης έχουν μοιραστεί σε δεκαετίες. Του '10 του '20 του '30 κ.ο.κ.

Σε μένα ανέθεσαν τώρα τη φοβερότερη και δυσκολότερη δεκαετία που είναι του 1940. Είναι η χειρότερη διότι έχει τα περισσότερα θλιβερά, τραγικά ή απάνθρωπα γεγονότα. Γι' αυτήν τη δεκαετία θα μιλήσω εγώ, καλώς ή κακώς, με βάση τις προσωπικές μου αναμνήσεις και δεν ξέρω τι θα βγει. Έχω μια ευχέρεια αλλά δεν είμαι σίγουρος για το αποτέλεσμα, αν θα 'ναι κάτι πολύ καλό. Είδομεν.

Ο Μπλιάτκας πιστεύει ότι θα είναι καλό κι ότι τα κομμάτια αυτά που ήδη δημοσιοποιήθηκαν έκαναν καλή εντύπωση. Ως διευθυντής όλο θέλει. Θέλει λοιπόν να του πω διάφορες ιστορίες που έζησα και τις οποίες να αφηγηθώ με κάποια ωραία αφηγηματική γλύκα.

- Όπως;

Ας πούμε: το επόμενο κομμάτι αφορά το πώς η Νιάουσα κάηκε από τους αντάρτες το 1949. Ήταν στην ακμή του το αντάρτικο κίνημα, οι αντάρτες κατέλαβαν την Νιάουσα και την έκαψαν. Γίναν και κάποιες μάχες με τελικό αποτέλεσμα να υποχωρήσουν, να καταδιωχθούν και κάποιοι να συλληφθούν. Ήταν μια μεγάλη τραγωδία. Εγώ την έζησα μέσα από το κατηχητικό μου σχολειό. Ήμασταν μια ομάδα παιδιών με κάποιον ομαδάρχη. Ανάμεσα στους ομαδάρχες είχαμε κι έναν που λεγόταν Νικόλαος Αναδολής. Επιστρατεύτηκε στον Εθνικό Στρατό, πολέμησε στη μάχη της Νιάουσας και σκοτώθηκε.

Αναλάβαμε από τα κατηχητικά να γίνουμε μία ομάδα 5-6 άνθρωποι και να πάμε στη Νιάουσα αυθημερόν, ενώ γίνονταν ακόμη οι μάχες στα προάστια. Πήγαμε να παραλάβουμε το πτώμα του Αναδολή. Για να το παραλάβουμε έπρεπε να περάσουμε από μια πλατεία, πολύ γνωστή, το Κιόσκι της Νιάουσας με κάτι ωραίους πλατάνους όπου στη ρίζα τους υπήρχαν τρία κεφάλια ανταρτών κομμένα. Ανατριχιαστικό θέαμα.

Κι έπρεπε να περάσουμε μπροστά απ' τα κεφάλια αυτά πριν καταλήξουμε στο νοσοκομείο όπου ήταν η σωρός του Αναδολή που θα παραλαμβάναμε. Να περάσουμε από το Κιόσκι και να φτύσουμε τα κομμένα κεφάλια. Ανατριχιαστικά πράματα που θυμίζουν μεσαίωνα κι ακόμη χειρότερα.

Εγώ ήμουν πάρα πολύ ευαίσθητος. Μας έδειξαν τα κεφάλια και μας είπαν "ή θα τα φτύσετε ή αλλιώς δεν έχετε δικαίωμα να περάσετε" κι αμέσως εγώ λιγοθύμησα. Κι έτσι χάρη στη λιγοθυμία μου γλίτωσα την υποχρέωση να κάνω αυτήν την απαίσια πράξη.

Στο αναφέρω αυτό το περιστατικό σαν ένα μοντέλο για το πως θα γίνουν αυτές οι εκπομπές με αλλεπάλληλες ιστορίες με τις οποίες θα φωτιστεί καλύτερα η περίφημη δεκαετία του 1940.

- Μου έκανε εντύπωση στην παρουσίαση του βιβλίου του Μέγα [Η Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912-1913, University Studio Press] που είπες ότι "ο Εθνικός Διχασμός συνεχίζεται ακόμη και σήμερα". Να το κουβεντιάσουμε λίγο;

Δεν είναι εύκολο, το καταλαβαίνεις. Άρχισαν τότε [μετά την απελευθέρωση] να μη συμφωνούν οι δύο άνδρες μεταξύ τους, ο Κωνσταντίνος και ο Βενιζέλος. Πώς εξελίχθηκε και ολοκληρώθηκε αυτός ο Διχασμός είναι μια ολόκληρη ιστορία που θα έπρεπε να γραφτεί ένα βιβλίο. Βέβαια, ο Μέγας δεν έγραψε τέτοιο πράγμα, ούτε και μπορούσε ούτε και έπρεπε.

Ο Διχασμός άρχισε ιστορικά αλλά εξελίχθηκε ιδεολογικά. Και ουσιαστικά ήταν δύο κόσμοι. Ένας κόσμος φιλελεύθερος κι ένας κόσμος συντηρητικός, στρατιωτικός. Αυτοί οι δύο κόσμοι συγκρούστηκαν, πολέμησε ο ένας τον άλλον και δεν τελείωσε εύκολα αυτή η ιστορία. Μην ξεχνάς ότι δέκα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης έχουμε την καταστροφή της Σμύρνης που κι αυτή είναι τμήμα του ίδιου θέματος.

Η καταστροφή [αυτή] ήταν τρομερή! Τρομερή! Και στοίχισε πάρα πολλά στην Ελλάδα. Το θέμα είναι πώς εξελίχθηκε όμως αυτός ο Διχασμός και δεν είμαι σε θέση να το εξηγήσω κι εγώ. Πάντως εξελίχθηκε σε πόλεμο. Και βλέπεις πολύ καθαρά ότι ο πόλεμος μεταξύ των κομουνιστών και των εθνικοφρόνων, από το '44 και μετά, είναι κι αυτός συνέχεια του ίδιου φαινομένου. Μετά, βέβαια, το φαινόμενο άρχισε να εκφυλίζεται, να παραγίνεται ιδεολογικό, ενώ στην πραγματικότητα πολεμούσαν οι δύο κόσμοι μεταξύ τους, ο φιλελεύθερος κι ο συντηρητικός.

Αυτό είναι ένα διάγραμμα αλλά περισσότερα δε μπορώ να πω. Δεν έχω ασχοληθεί γιατί δεν είμαι και ιστορικός.

- Σήμερα που το βλέπουμε αυτό το φαινόμενο;

Παντού! Λόγου χάρη έχουν κυριαρχήσει στην τέχνη και την ίδια τη ζωή οι κομουνιστές. Δεν λέμε πια "κομουνιστές", λέμε "αριστεροί" για να γλυκαθεί το χάπι. Και οι αριστεροί δεν είναι τίποτε άλλο παρά συνέχεια του αρχικού Διχασμού. Είτε το πιστεύεις είτε όχι, αυτό είναι αλήθεια. Είναι συνέπεια του Διχασμού. Το βλέπει επίσης κανείς, να παίρνει πολλές μορφές. Πρώτα-πρώτα στην ίδια την πολιτική. Ουσιαστικά είναι ένα αλληλοφάγωμα των δύο κόσμων το οποίο υλοποιείται στην καθημερινή ζωή με τον πιο χειρότερο και απάνθρωπο τρόπο.

Βέβαια, να μην ξεχνούμε ότι σ' αυτό το διάστημα παρενέβησαν και νέα στοιχεία. Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα νέο φρούτο το οποίο δεν έχει σχέση με την κατάσταση στην Ελλάδα αλλά με την κατάσταση στον παγκόσμιο χώρο. Κι αυτό το νέο στοιχείο συμβάλλει βασικά στο να εμπεδωθεί έτι περαιτέρω το αλληλοφάγωμα.

- Είναι και κάποιοι πολύ κακοπροαίρετοι που υποστηρίζουν ότι έχει επικρατήσει μια τάξη ανθρώπων που έχουν διαφορετικές ερωτικές προτιμήσεις κι αυτό το λένε υποτιμητικά, βεβαίως.

Δε φαντάζομαι. Εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να το πιστέψω αυτό. Πες ότι είμαι συντηρητικός ή πες ότι δεν μελέτησα εμβριθώς το θέμα. Πάντως νομίζω ότι δεν είναι η ερωτική διαφοροποίηση. Ότι υπάρχει και ερωτική διαφοροποίηση, ναι υπάρχει. Είναι γνωστό. Οι ομοφυλόφιλοι φερ' ειπείν λιγάκι πήραν απάνω, αλλά δε νομίζω ότι είναι η ουσία του θέματος. Η ουσία είναι ότι η διαφορά εξακολουθεί να παραμένει πολιτική. Στην κυριολεξία.

[Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα έναν Νικόλαο Αναδολή, μέλος της οργάνωσης Ο.Π.Λ.Α., που το 1947 "κατηγορήθηκε ότι έδωσε πληροφορίες για τους αεροπόρους, που έμεναν στο ξενοδοχείο που δούλευε. Αρνήθηκε τα πάντα. Καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η ποινή του, μια βδομάδα μετά, μετατράπηκε σε ισόβια." Δεν ξέρω αν είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.]

Προμηθεύς αδέσμευτος

Ντίνος Χριστιανόπουλος - "Εναντίον"
Γνωμικολογικός Ντίνος
Για την Κρίση (TV100)
Ο Ντίνος στο facebook
Ο Ντίνος Επίτιμος Διδάκτωρ
Χάος και Τσαπανίδου
Ο.Π.Λ.Α. και Αναδολής