Ο Jaap Blonk και η 'Αρχέγονη Σονάτα΄ του Kurt Schwitters

Το όνομα του Jaap Blonk και τη δουλειά με τη sound poetry το πρωτοσυνάντησα στους καταλόγους της Staalplaat στις αρχές των 90s και σταδιακά σε διάφορα φάνζιν και εκδόσεις της εποχής. Επίσης στους διάφορους mail order καταλόγους εταιρειών που κυκλοφορούσαν τότε υπήρχαν πληροφορίες των έργων του είτε ως περιγραφή είτε ως ανατύπωση των δελτίων τύπου των εκδόσεών του. Επιπλέον μπορούσε κανείς να βρει κατά καιρούς σε φάνζιν ή newsletter κριτική κάποιου CD στις οποίες δίνονταν και επιπλέον πληροφορίες για τον ίδιο και το έργο του. Εκτός όμως από την προσωπική του δουλειά και τις συνεργασίες του, το όνομα του έχει συνδεθεί, περισσότερο από οποιουδήποτε άλλου, με την εκτέλεση της ‘Ursonate’ του Kurt Schwitters.

Θα ανοίξω μια παρένθεση αναφέροντας ότι ο Kurt Schwitters, που γεννήθηκε στο Ανόβερο, ήταν από τους πρώτους Γερμανούς ντανταϊστές. Όταν τον απέρριψε η ομάδα των Ντανταϊστών του Βερολίνου έφτιαξε τη δική του ατομική ντανταϊστική ομάδα με το όνομα Merz. Τα δύο πιο γνωστά και σημαντικότερα έργα του ήταν το ‘Merzbau’, η ντανταϊστική κατασκευή του σπιτιού η οποία δυστυχώς καταστράφηκε στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (μπορείτε να δείτε βίντεο με πληροφορίες και αναπαράστασή του εδώ). Σε θορυβοφάν σίγουρα το όνομα του έργου θα κλικάρει λίγο περισσότερο καθώς από αυτό το έργο άρχισε να χρησιμοποιεί το όνομα Merzbow ο Masami Akita.

Το άλλο είναι η ‘Ursonate’, έργο που η βάση του είναι η αρχέγονη σονάτα ή η συμφωνία. Επηρεασμένο από τα poster poems (μπορείτε να πάρετε μια ιδέα για αυτά εδώ) του φίλου του Raoul Hausmann απ' όπου προέκυψαν και οι πρώτοι στίχοι της σονάτας “Fumms bö wö tää zää Uu, pögiff, kwii Ee”.

Ο Schwitters χρησιμοποίησε διάφορους φθόγγους και φράσεις για να προβοκάρει το κοινό των διάφορων σαλονιών της εποχής. Υπάρχουν περιγραφές από την πρώτη παρουσίαση της ‘Ursonate’ και την αντίδραση του κοινού, όταν, σε διάρκεια δείπνου, έγινε η εκτέλεση του έργου (υπάρχει περιγραφή και επιπλέον πληροφορίες στο βιβλίο των εκδόσεων Υποδομή 'Νταντά').

Δε θα ήθελα να μακρηγορήσω με άλλες λεπτομέρειες για το κομμάτι. Αλλά θα επανέλθω στις παρουσιάσεις του από τον Jaap Blonk ο οποίος ακούγοντάς το γύρω στα τέλη των 70s μαζί με άλλα κομμάτια που τον εισήγαγαν στον κόσμο της sound poetry, άφησε τις σπουδές του στα μαθηματικά που παρακολοθούσε στο πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, για να ασχοληθεί μόνο με την ηχητική ποίηση. Όπως λέει και ο ίδιος, αρχικά την παρτιτούρα της ‘Ursonate’ την είχε στο δωμάτιο του χωρίς να δίνει μεγάλη σημασία καθώς τον ενδιέφεραν περισσότερο οι σπουδές του στα Μαθηματικά, αλλά κατά καιρούς διάβαζε δυνατά κάποια μέρη της μέχρι που, σχεδόν 2 1/2 χρόνια μετά, συνειδητοποίησε ότι είχε μάθει το έργο απ' έξω. Δεν άργησε και η ευκαιρία να κάνει και την πρώτη του παρουσίαση η οποία στέφθηκε με επιτυχία και ξεκίνησε να παρουσιάζει δημόσια το έργο σε διάφορες περιστάσεις και με διάφορες αντιδράσεις του κοινού. Παράδειγμα σε πανκ συναυλία εμφανίζεται πριν από τα γκρουπ, παρουσιάζει το έργο και από κάτω τον βρίζουν και του λένε να κατέβει από τη σκηνή. Έκτοτε βέβαια έχει κάνει περισσότερες από 400 εκτελέσεις του έργου.

Η πρώτη του φορά όμως που το ηχογράφησε για να εκδοθεί ήταν το 1986 όταν του το ζήτησε ο William Breuker για την εταιρεία του BV Haast. O δίσκος κυκλοφόρησε για να αποκτήσει καλτ στάτους λίγο καιρό αργότερα, όχι τόσο για την ηχογράφηση (την οποία μπορείτε να ακούσετε εδώ), αλλά επειδή ο γιός του Kurt Schwitters, ο Ernst Schwitters, λόγω πνευματικών δικαιωμάτων από τη μία και από την άλλη θεωρώντας ότι η σωστή εκτέλεση του έργου είναι μόνο από τον πατέρα του (υπάρχει σε CD από τη Wergo και μπορείτε να το ακούσετε εδώ) ζήτησε την απόσυρση του δίσκου από την αγορά, όπως και έγινε. Αντίστοιχα προβλήματα αντιμετώπισε και η Hat Hut όταν εξέδωσε λίγα χρόνια αργότερα τη δική της εκδοχή με τη φωνή του εξίσου καταπληκτικού Eberhard Blum.

Η πλάκα είναι ότι, μέχρι το 2000 που πέθανε ο Ernst Schwitters οπότε και 'ελευθερώθηκαν' τα δικαιώματα για την εκτέλεση του κομματιού, η μόνη εκτέλεση που ήταν διαθέσιμη ήταν αυτή του ίδιου του Kurt Schwitters. Όμως υπάρχει και η θεωρία, χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας, που, ελέγχοντας τις κυματομορφές του έργου, μοιάζουν σαν αναπαραγωγή από κανονικό δίσκο βινυλίου και όχι από 78 στροφών που είχε κάνει ο Schwitters, ενώ σύμφωνα με πηγές υπήρχε ηχογράφηση σε δίσκο από το γιο του Ernst. Μια θεωρία συνωμοσίας λοιπόν για ένα μυθικό κομμάτι.

Με την απελευθέρωση των πνευματικών δικαιωμάτων ο Jaap Blonk έκανε μια νέα ηχογράφηση του έργου το 2003 (μπορείτε να την ακούσετε εδώ) στην ψηφιακή έκδοση της οποίας πρόσθεσε και ένα κείμενο που γράφηκε το 2009 σχετικά με το κομμάτι, την ανάλυση του και πληροφορίες για το έργο και βιογραφικές δικές του επίσης. Από αυτό το κείμενο αλίευσα κάποιες πληροφορίες για τη δική μου εισαγωγή επίσης και για όποιον ενδιαφέρεται προτείνω να το διαβάσει κατευθείαν εδώ).

Όσον αφορά τον Jaap Blonk μπορεί κανείς να βρει πληροφορίες και βίντεο στο youtube ή το vimeo. Μάλιστα πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε μια νέα εκτέλεση από την καταπληκτική Corbett vs Dempsey. Πραγματοποιήθηκαν και άλλες εκτελέσεις του έργου από διάφορους καλλιτέχνες είτε χρησιμοποιώντας μόνο φωνή ή σε κάποιες περιπτώσεις και διάφορα όργανα ή αυτοσχεδιασμούς.

Προσωπικά δεν ξεχωρίζω καμία εκτέλεση του έργου γιατί μου αρέσουν όλες. Όμως αυτό που μου αρέσει στις εκτελέσεις του Jaap Blonk είναι ότι παρατηρείς και τη χροιά της φωνής αλλά και τον τρόπο που εξελίσσεται η εκτέλεση του κομματιού καθώς μας χωρίζουν ήδη σχεδόν 40 χρόνια από την πρώτη εκτέλεση και 22 από την αμέσως προηγούμενη ηχογραφημένη. Θα πρότεινα ανεπιφύλακτα στον ακροατή αλλά και σε όποιον ενδιαφέρεται για την ηχητική ποίηση να εντρυφήσει και στις 3.

Την πρόσφατη ηχογράφηση που κυκλοφόρησαν οι Corbett vs Dempsey μπορείτε να την ακούσετε εδώ.

Σε περίπτωση που κάποιος θέλει να δεί και την παρτιτούρα του έργου μπορεί να τη δει / κατεβάσει εδώ.

Μπορείτε να ακούσετε, αγοράσετε κυκλοφορίες του Jaap Blonk στο bandcamp του.

Επίσης όποιος ενδιαφέρεται όχι μόνο για το ηχητικό κομμάτι της sound poetry και κατ΄ επέκταση της δουλειάς του μπορεί να προμηθευτεί και διάφορα βιβλία με οπτική και συγκεκριμένη ποίηση που έχει εκδώσει. Τα περισσότερα μέσω του ιρλανδικού εκδοτικού Redfoxpress, που τον τρέχουν οι Anti-Ham και Francis van Maele. Πληροφορίες για τις δραστηριότητες τους και εκδόσεις τους μπορείτε να βρείτε εδώ.

Η κάτωθι συνέντευξη έγινε μέσω email τον Μάιο του 2025.

- Πώς γεννήθηκε η ιδέα μιας νέας έκδοσης CD της ‘Ursonate’;

Ήταν απλό, αφού παρουσίασα το κομμάτι στην γκαλερί Corbett vs Dempsey το 2022, ο John Corbett με κάλεσε να το κυκλοφορήσω στην εταιρεία του. Προκειμένου να αποφύγω προβλήματα πνευματικών δικαιωμάτων με την εταιρεία που εξέδωσε τις προηγούμενες ηχογραφήσεις μου (Basta Music στις Κάτω Χώρες) αποφάσισα να κάνω μια νέα ηχογράφηση.

- Για να είμαι ειλικρινής, δυστυχώς δεν έχω παρακολουθήσει καμία παράστασή της και μακάρι να είχα την ευκαιρία να το κάνω στο μέλλον, αλλά απολαμβάνω τις ηχογραφήσεις, καθώς μπορούν να λειτουργήσουν και ως μια - επιτρέψτε μου να πω - «κοινωνική μελέτη» σχετικά με την πρόοδο της ερμηνείας, τη φωνητική χροιά από την πρώτη ηχογράφηση της δεκαετίας του '80 μέχρι την ερμηνεία στις αρχές της δεκαετίας του '00 και την τελευταία.

Αυτό δεν είναι ερώτηση. Μπορώ να σε ρωτήσω πώς αντιλαμβάνεσαι αυτή την αλλαγή; Για μένα η πιο εμφανής είναι στο Largo: δεν μπορώ πλέον να φτάσω το υψηλό φαλτσέτο της ηχογράφησης του 1986.

- Με σχεδόν πάνω από 400 εκτελέσεις του μέχρι σήμερα πώς αισθάνεσαι κάθε φορά που επιστρέφεις σε αυτό το έργο;

Εξακολουθεί να είναι πάντα μια ευχαρίστηση, επειδή από τη δομή του το έργο δημιουργεί την ενέργεια που το οδηγεί προς τα εμπρός μέχρι το τέλος, Είναι επίσης μια περιπέτεια κάθε φορά λόγω του διαφορετικού περιβάλλοντος, του κοινού και των συνθηκών.

- Πώς κόλλησες με αυτό; Κάθε φορά που επιστρέφω για να ακούσω κάποια από τις ερμηνείες του αισθάνομαι ότι δεν έχει χάσει τη ζωτικότητά του, άσχετα αν έχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από την πρώτη δημόσια εκτέλεση του Kurt Schwitters.

Νομίζω ότι αυτό περιγράφεται πολύ καλά στο κείμενο του 2009. Ήταν σπουδαίο που μπόρεσα να το απομνημονεύσω σε νεαρή ηλικία, και μάλιστα πολύ σταδιακά. Αυτό με κάνει να το έχω ακόμα ακλόνητο στο χέρι κάθε φορά που το ερμηνεύω. Στις ζωντανές παραστάσεις δεν το διαβάζω ποτέ. Στην ηχογράφηση όμως είχα το κείμενο μπροστά μου για να μην κάνω ούτε το παραμικρό λάθος.