14 ερωτήσεις για τα 15 τραγούδια του «Αν όλα τέλειωναν εδώ»

Για να παραφράσω την πασίγνωστη ρήση, «νομίζω ότι αυτό είναι το νέο επεισόδιο μιας υπέροχης παράδοσης» που ξεκίνησε με τις «Απλές ασκήσεις στον υπαρξισμό», συνεχίστηκε με το «Ενθύμιον Νεανικών Συντροφιών» και εγκαθιδρύεται πλέον και επίσημα με την επανέκδοση από την Inner Ear σε χρυσό βινύλιο του «Αν όλα τέλειωναν εδώ», της πρώτης επίσημης δουλειάς των Κόρε. Ύδρο. από το μακρινό 2003. Με αφορμή κάποιον στίχο από κάθε τραγούδι, μου δημιουργείται κάποιο ερώτημα – το θέτω στον Παντελή Δημητριάδη, αυτός μου απαντάει και για άλλη μια φορά νιώθω τρομερά τυχερή που μπορώ να συζητάω τα κομμάτια μου που βρίσκω στη μουσική με τον ίδιο το δημιουργό της.

1. «Υπερνάνος»: «κάποιοι το είπαν θαύμα της φύσης/ και κάποιοι “ομιλούσα κεφαλή επί πίνακι”» - Πάλι ο ελληνορθόδοξος συμβολισμός είναι εντονότατος εδώ. Πώς όμως είναι δυνατόν μία κεφαλή επί πίνακι (που δεν ζει πια) να είναι και ομιλούσα;

Ο «Υπερνάνος» είναι ουσιαστικά περιγραφή μιας φωτογραφίας που είχαμε βγάλει με τον αγαπημένο μου γυμνασιακό φίλο Γιώργο Αρβανιτάκη, ο οποίος τυχαίνει να είναι και ο «Γιώργος» του «Άλλη μια νύχτα σύγχυσης και γέλιου». Η αναφορά στην ομιλούσα κομμένη κεφαλή του Προδρόμου εξυπηρετεί ακριβώς αυτή την περιγραφή, ενός πλάσματος τόσο κοντού, σχεδόν ανύπαρκτου, αλλά με χαρακτηριστικά αγιότητας, ενός υπεραντιήρωα θα λέγαμε. Η εφηβεία μας ήταν ένα καθημερινό freak show, βουτηγμένη στο σουρεαλισμό, ένα συνεχές θέατρο του παραλόγου. Ίσως γι’ αυτό αγαπήσαμε τόσο πολύ και το πανκ, το ιδιότροπο άκουσμα γενικότερα. Επίσης, το τραγούδι αυτό είναι ένας ύμνος στον προσωπικό μου αγώνα την περίοδο εκείνη για απαλλαγή από τη στράτευση, ένα μεγάλο παράσημο που φέρω με περηφάνια μέχρι σήμερα, και για το οποίο, με την ευκαιρία αυτή, θέλω να ευχαριστήσω δημοσίως τους γονείς μου, που, αν και δε μοιράζονταν καμία από τις προσωπικές μου ανησυχίες, τις σεβάστηκαν και στάθηκαν δίπλα μου μέχρι το τέλος αυτού του αγώνα.

2. «Μια Νέα Αρχή»: «αναγνωρίζοντας πως κάποια πράγματα/δεν είχαν ειπωθεί όπως θα έπρεπε/μια νέα αρχή είναι αυτό που τώρα πρέπει να επιδιώξουμε» - Και τι γίνεται αν όταν εμείς λέμε τα πράγματα όπως θα έπρεπε και επιδιώκουμε μια νέα αρχή, αλλά η άλλη πλευρά/οι συνθήκες/η ζωή η ίδια δεν θέλει να γίνει αυτή η νέα αρχή;

Το τραγούδι αυτό είναι μια κραυγή αγωνίας για την άρση των εμποδίων στην επίτευξη μιας ειρηνικής συμπόρευσης, όχι κατ’ ανάγκη με ένα άλλο πρόσωπο, αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό. Από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου είχα μια έντονη διαίσθηση και ενστικτώδη αντίδραση απέναντι στην τοξικότητα προσώπων και συμπεριφορών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πάντοτε την απέφευγα. Απεναντίας, πολλές φορές την καλωσόριζα στη ζωή μου ως αφορμή για μια νέα περιπέτεια. Ένα από τα πολύ πρώιμα τραγούδια που είχα γράψει είχε τον τίτλο «Ένας λόγος για να φτιάχνεις δυστυχίες». Είχα πολύ μεγάλη έφεση σ’ αυτό. Μεγαλώνοντας συνειδητοποίησα ότι αυτός δεν ήταν παρά ο δρόμος προς την επίτευξη της ευτυχίας, που τελικά κατάλαβα ότι μόνο μέσω της συμφιλίωσης και της ειρήνευσης μπορώ να πλησιάσω.

3. «Ο Πιο Ενδιαφέρων Καταθλιπτικός Άνθρωπος Στον Κόσμο»: «είναι η ζωή μου θάνατος/ κι ο θάνατος... ο θάνατος» - Αν η ανηδονία, όπως την περιγράφεις στο τραγούδι, κάνει τη ζωή μας θάνατο, τότε μήπως ο θάνατος είναι ηδονή, με την έννοια του φροϋδικού ενστίκτου θανάτου (ότι δηλαδή σε ασυνείδητο επίπεδο επιθυμούμε να πεθάνουμε για να γλιτώσουμε από τις δυσκολίες της ζωής);

Προφανώς η ανηδονία νεκρώνει τη ζωή μας, και αυτό ακριβώς περιγράφω εδώ. Πρόκειται για μια σκιαγράφηση του καταθλιπτικού κομματιού του εαυτού μου, που το ζούσα πολύ έντονα, και πολύ συχνά μέχρι τότε. Το γεγονός ότι πέρασα σχεδόν όλη την εφηβεία μου με σχεδόν σκηνοθετημένη την επικείμενη έλευση του θανάτου μου (έχω αναφερθεί σ’ αυτό αναλυτικά παλαιότερα) είναι η βάση αυτού του τραγουδιού, αλλά και όλης της παραγωγής μου θα έλεγα, ίσως τελικά και της διαμόρφωσης της προσωπικότητάς μου. Σε τελική ανάλυση, πίσω απ’ όλα ήταν, και είναι, η αδήριτη αγάπη μου για τη ζωή και την ενεργό συμμετοχή μου σ’ αυτήν, μέσω της δημιουργίας, της καλλιτεχνικής δράσης γενικότερα, που ήταν αυτό που μου έλειπε περισσότερο στις φάσεις της πλήρους ανηδονίας. Είναι αυτό που πολύ καίρια είχε ονομάσει κάποτε ο γιατρός μου «ψυχαναγκαστικό φάσμα» αυτό που με ταλαιπωρούσε. Και θέλω να πω εδώ, και να περάσω και ένα μήνυμα, επειδή είναι και καυτό και εν μέρει επίκαιρο το θέμα, ότι, πέρα από την αγάπη και τη στήριξη που είχα από το περιβάλλον μου, στην οποία αναφέρθηκα και παραπάνω, δύο πράγματα με έσωσαν και με θωράκισαν, τα διαβάσματά μου και η ακλόνητη πίστη μου στην επιστήμη.

4. «Σύννεφα»: «ω, ευτυχώς.../ Ποτέ δε χάνεται ο κακός...» - Εννοείς ότι ο κακός «ποτέ δεν εξαφανίζεται» ή ότι «πάντα βρίσκει το δρόμο του» (όπως λέμε «κανένας δεν χάνεται»); Και το «ευτυχώς» σε τι αναφέρεται, αν δεχτούμε ότι η κακία εξ ορισμού είναι κάτι βλαπτικό και για τον κακό και για τους γύρω του;

Εδώ αναφέρομαι σε έναν στίχο από το τραγούδι «Τσιφτετέλι ξιδάτο» της Αρλέτας, την οποία επικαλούμαι και ονομαστικά (και μάλλον συνειρμικά, λόγω της διασκευής του “Let It Be”), μαζί με τη Yoko Ono. Το καταληκτικό «ευτυχώς» νομίζω πως έχει να κάνει με την προσωπική μου συμμετοχή σε χαρακτηριστικά του «κακού», με την έννοια ενός ανθρώπου που ξαστόχησε. Ο χαμός αυτού του τύπου του «κακού», η μη εύρεση δηλαδή του υπαρξιακού του δρόμου τελικά, θεώρησα πως και για την ίδια την Αρλέτα δε θα ήταν μια ευτυχής κατάληξη. Το ονειρικό φύτεμα των σύννεφων έχει ακριβώς αυτό το νόημα εδώ, μιας αέναης αντίστασης στην υγροποίηση, στη συμμετοχή, αν θέλεις, σε μια γενίκευση, μιας μοναχικής παρεκκλίνουσας πορείας κάποιου που κουβαλάει ένα σταυρό κι από πάνω τού πετάνε και πέτρες, για να θυμηθώ μία πολύ ωραία φράση του Γιωργάκη του Παπανδρέου, που – παρεμπιπτόντως - τις τελευταίες μέρες σκέφτομαι πάρα πολύ έντονα.

5. «Γιατί;» - "ο ύπνος μου για σένα μπορεί να περιμένει μέχρι το πρωί" - Η αϋπνία από έρωτα είναι μοτίβο που επανέρχεται, το βλέπω ενδεικτικά και στο "Μια νέα αρχή" και στο "Όχι πια έρωτες". Σε εμένα βγαίνει υπνηλία, του τύπου "να κοιμηθώ για να μην σκέφτομαι". Τελικά πότε ξεπερνάμε την αγάπη; Όταν καταφέρνουμε να ξανακοιμηθούμε καλά - και πώς το καταφέρνουμε αυτό;

Πολύ ωραίο αυτό που λες, μου υπενθυμίζει κάτι από το οποίο είμαι αποστασιοποιημένος εδώ και αρκετά χρόνια, καθώς πλέον φροντίζω να κοιμάμαι πάντα όσο καλύτερα γίνεται, απομονώνοντας, γι’ αυτές τις ιερές ώρες τουλάχιστον, τα υπαρξιακά ή άλλα άγχη μου (πρώτη και κύρια συμβουλή: κλείνουμε το τηλέφωνο). Με λίγα λόγια, προσπαθώ να παίρνω το αίμα μου πίσω από τους ύπνους που έχω χάσει για σαχλαμάρες. Πρέπει να σου πω όμως ότι το συγκεκριμένο τραγούδι έχει κάτι το ξεχωριστό: είναι ίσως από τα πρώτα (παγκοσμίως;) εμπνεόμενα και αναφερόμενα σε έναν «έρωτα» διαδικτυακό, εποχής PSTN! Πρόκειται για μια, ανήλικη τότε (όπως κι εγώ σχεδόν), κοπέλα από το Ελ Σαλβαδόρ που με προσέγγισε αναζητώντας τον συνονόματό μου ετεροθαλή αδερφό της - αν μου έλεγε την αλήθεια. Πολύ μεγάλος έρωτας! Κάποια στιγμή μου έστειλε φωτογραφία της. Ήταν τόσο όμορφη που δεν της ξαναμίλησα. Δε θα μπορούσα να σηκώσω τέτοιο σταυρό. Προτίμησα αυτόν της δισκογραφίας...

6. «Η καλοσύνη σου»: «η καλοσύνη σου με κούρασε/Με ισοπέδωσε μαζί μ’ όλους τους άλλους» - Αυτό μου θύμισε το χριστιανοπουλικό «Σε πήρα να με επισκευάσεις κι εσύ με ξεχαρβάλωσες». Επανερχόμαστε άραγε ποτέ σε αυτό πού ήμασταν πριν την αγάπη - ή γινόμαστε έστω μια βελτιωμένη εκδοχή του; Ή είμαστε καταδικασμένοι-ες να γεμίζουμε πληγές μετά το τέλος κάθε αγάπης;

Μου έδωσες μια ερμηνεία τώρα που δεν είχα σκεφτεί, ότι το χρονικό σημείο της εμφάνισης της «γενικής αγάπης» σε μια ερωτική σχέση είναι μάλλον η αρχή του τέλους της, και όχι μια όψη της (ξαφνικής) καλοσύνης του ενός μέρους. Μπορεί και να το είχα σκεφτεί όμως. Δε θυμάμαι. Το έχω κάνει κι εγώ, ουκ ολίγες φορές: ξαφνικά τους αγαπάς όλους, για να περάσεις ένα μήνυμα στον ένα, ότι «δεν είναι πια ξεχωριστός». Σκληρό, αλλά τουλάχιστον πιο ειλικρινές από πομφόλυγες του τύπου «κι αγαπώ κι όλο τον κόσμο γιατί μέσα ζεις κι εσύ». Όσο για τις πληγές της αγάπης της ερώτησής σου, είναι παράσημα κι αυτές. Το πιστεύω πολύ αυτό.

7. «Όλες Οι Μικρές Μου Λέξεις»: -«ούτε για όλη τη Λευκάδα/κι αν τραγουδούσα σαν πουλί,/ούτε για όλη την Ελλάδα» - Κατά λέξη σχεδόν η μετάφραση του "All my little worlds". Γιατί η Λευκάδα και η Ελλάδα για αντικαθιστούν την Κίνα και τη Βόρεια Καρολίνα αντίστοιχα - πέρα από το προφανές της ομοιοκαταληξίας;

Τίποτα πέραν της ομοιοκαταληξίας. Δεν έχω τίποτα ιδιαίτερο με τη Λευκάδα ώστε να την αναφέρω τιμητικά. Με την Ελλάδα επίσης. Απλά έπρεπε να φέρω το τραγούδι πιο κοντά μου/μας. Η εθνικιστική έξαρση έχει επιτραπεί σε κομμουνιστές δημιουργούς, δε θα επιτραπεί ένα ψήγμα της σε μένα;...

8. «(Όνειρο πιλότου)"/"Ο Θάνατος Μέσα Στα Μάτια Σου»: «Χριστόφορε Κολόμβε,/αν ήξερες μόνο τι ανακάλυπτες.../δε θα το ανακάλυπτες ποτέ» - Μα αν ο Κολόμβος δεν ανακάλυπτε την Αμερική, θα την ανακάλυπτε κάποιος άλλος και η ιστορία θα επαναλαμβανόταν ίσως με τον ίδιο τρόπο. Γιατί επιρρίπτουμε ευθύνες σε αυτόν που βρήκε το Κακό και όχι στο Κακό το ίδιο άραγε;

Προφανώς και ο Κολόμβος είναι άμοιρος ευθυνών, ας πούμε ότι η αναφορά στο όνομά του λειτουργεί εδώ μετωνυμικά. Την εποχή εκείνη έπαιζε στις ειδήσεις η εικόνα ενός παιδιού που είχε γεννηθεί στο Ιράκ με γενετικές ανωμαλίες, οι οποίες αποδίδονταν σε ραδιενεργά όπλα του αμερικάνικου στρατού. Αυτή η εικόνα, που με είχε συγκλονίσει, ήταν η πηγή έμπνευσης για το τραγούδι, στο οποίο καλούσα τον εαυτό μου και τους συνοδοιπόρους μου σε μία αντιμιλιταριστική/ουμανιστική καλλιτεχνική στράτευση. Νομίζω αυτό είναι και το συνολικό πνεύμα σε ολόκληρο το δίσκο.

9. «Νύχτες χωρίς εσένα»: «μικρέ μου εφιάλτη, σ’ αγάπησα τόσο/Ποτέ δεν πρόκειται να σε προδώσω ξανά,/γιατί είσαι ό, τι έχω» - Γιατί οι άνθρωποι έχουμε την μαζοχιστική εμμονή να γυρνάμε στις πληγές μας και να τις γλείφουμε μέχρι να ξανανοίξουν, αντί να θυμώνουμε με αυτούς που μας τις προκάλεσαν και να τις αφήνουμε πίσω μας;

Θέλω να πιστεύω ότι η ερώτησή σου εδώ είναι φορτισμένη από κάποια προσωπική «προβολή», καθώς για μένα θα περνούσαν πολλά χρόνια μέχρι να βιώσω, και να καταγράψω σε επίπεδο δίσκου, ένα μαζοχιστικό «αναμάσημα» όπως αυτό που περιγράφεις. Περισσότερο εδώ πραγματεύομαι το θέμα της υπερεγωτικής, ενοχικής προσέγγισης της ερωτικής σχέσης, από την πλευρά του «κακού» (με την έννοια που τον περιγράψαμε παραπάνω), την οποία και ανέπτυξα ακόμα περισσότερο στους δύο επόμενους δίσκους, μέχρι να ξαναερωτευτώ «κανονικά» στον τέταρτο. Πολύ πιθανό οι δύο αυτές προσεγγίσεις να αλληλοεπικαλύπτονται... Μάλλον σίγουρα αλληλοεπικαλύπτονται, οπότε δε σου ζητώ συγνώμη.

10. «Αν Νομίζεις Ότι Αδικήθηκες»: «μπορεί η μοναξιά να σε προδώσει,/μα η αγάπη μου θα είναι πάντα εδώ» - Πάντα με τον ίδιο τρόπο; Ή η αγάπη θα μεταλλάσσεται σε κάτι άλλο; Κι έχει νόημα να είναι η αγάπη για κάποιον που δεν τη θέλει ή δεν τη χρειάζεται εδώ για πάντα;

Δεν αναφέρομαι σε ακραιφνώς ερωτική αγάπη εδώ, αλλά σε αγάπη ανθρώπινη, απτή, ρεαλιστική. Η οποία πάντα είναι πολύτιμη και καλοδεχούμενη, και ποτέ φορτική, θέλω να πιστεύω. Από την άλλη, είναι πλέον γνωστό ότι η αγάπη κάθε μορφής είναι ένα συναίσθημα που εμπεριέχει και κάποιου βαθμού ιδιοτέλεια, οπότε ό, τι και να πούμε πάνω σ’ αυτό το θέμα θα είναι πάντα άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε.

11. «Εδώ Κατοικεί Η Αμαρτία»: «ο κόσμος όλος ήταν για μένα ένα δωμάτιο/και η λίστα μου χάος ατέλειωτο μετά από σένα» - Βρίσκω μια εκλεκτική συγγένεια με το "F.E.E.L.I.N.G. C.A.L.L.E.D. L.O.V.E." των Pulp, εκεί που ο Jarvis απαγγέλλει "this room has become the centre of the entire universe". Ηθελημένη ή τυχαία; Μπορούμε άραγε να διαχωρίσουμε τους χώρους από όσα ζήσαμε σε αυτούς ή δεν υπάρχει λόγος να το κάνουμε;

Είναι ένας από τους δίσκους της εφηβείας μου αυτός, αλλά όχι ο αγαπημένος μου των Pulp, ούτε το συγκεκριμένο τραγούδι από αυτά που ξεχώριζα. Αν και πρέπει να πω ότι ο στίχος είναι ουσιαστικά ο ίδιος, οπότε κάτι είχε καταγραφεί υποσυνείδητα ίσως... Δε βάζω το χέρι μου στη φωτιά. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά πάντως σχετικά με το συγκεκριμένο τραγούδι είναι ότι οι «κουρτίνες» του στίχου είναι το “Curtains” των Tindersticks, στου οποίου και μόνο τη σκέψη μέχρι σήμερα ανατριχιάζω. Επίσης, ο αρχικός τίτλος του τραγουδιού ήταν «Εδώ Κατοικεί Η Ευτυχία», από την αναγραφή HIC HABITAT FELICITAS, που συνόδευε μια εικόνα από το αγαπημένο μου ακαδημαϊκό σύγγραμμα «Κάτουλλος, ένας ποιητής για όλες τις εποχές», που μια δεκατετία και αργότερα έμελλε να γίνει το εξώφυλλο του “Consortium in Amato”.

12. «Μη Με Ρωτάς»: «θέλω να μπω μες στο πλυντήριο/και με τα ρούχα να γυρίσω,/να γυρίσω, να γυρίσω...» - Κατά κανόνα, το πλυντήριο και ο ήχος του είναι κάτι που ηρεμεί, καθώς λέγεται ότι θυμίζει την επιστροφή στη μήτρα, το πλέον ασφαλές περιβάλλον. Εσύ πώς το εμπνεύστηκες ως μέσο αυτοκτονίας;

Το ίδιο λέμε νομίζω...

13. «Όταν Ο Διάδρομος Ρουφήξει Τα Παιχνίδια Μου»: «κι όταν πονάτε για τα λάθη μου υποφέρω/πιο πολύ» - Είναι εκπληκτικό το πώς σε μια σειρά κατάφερες να απεικονίσεις το άγχος του παιδιού που φοβάται ότι απογοητεύει τους γονείς του. Ξεπερνιέται άραγε ποτέ αυτό;

Είναι ένα άγχος - πηγή πολλών κακών, που κανονικά δε θα έπρεπε να υπάρχει και σχετίζεται εν πολλοίς με αυστηρά δομημένα αξιακά συστήματα εντός των οικογενειών. Εγώ ζούσα με αυτό το άγχος μέχρι και την εφηβεία μου, όπου δεν αποκάλυπτα ακόμα και θέματα σχετιζόμενα με την υγεία μου, προκειμένου να μην απογοητεύσω. Ήταν όμως τόσο μεγάλη η εσωτερική μου ανάγκη και δύναμη να διατρανώσω τη συναισθηματική διαφορετικότητά μου, και ό, τι απέρρεε από αυτήν, που πλέον έχουμε φτάσει στο σημείο όχι μόνο να έχω αποκατασταθεί πλήρως ως αξιόπιστη... μερίδα, αλλά σχεδόν να έχουν αντιστραφεί οι ρόλοι. Και φυσικά σ’ αυτή μου την αποκατάσταση δεν έχει συντελέσει στο ελάχιστο η (μακριά από μένα) συνεισφορά μου στον τομέα του Πολιτισμού ή η (μηδενική) ανταμοιβή μου γι’ αυτήν. Απλά κάποια στιγμή κατάλαβαν ότι ετούτος εδώ ο άνθρωπος δεν είναι ίδιος μ’ εμάς, όχι γιατί δε θέλει, αλλά γιατί δε μπορεί να είναι ίδιος με κανέναν. Και ότι, προφανώς, η «ανωμαλία» του από κάπου είναι κληρονομημένη... Σε κάθε περίπτωση είμαι ευγνώμων για όλα, όπως εξελίχτηκαν, και δε θα τα άλλαζα με τίποτα. Δε λέω άλλα για να μην το ματιάσω...

14. «Αγώνας Που Τέλειωσε (Δεν Είναι Αγώνας)»: «παιδί που μεγάλωσε δεν είναι παιδί» - Όσα χρησιμοποιείς στο τραγούδι (ο χειμώνας, η βροχή, ο αγώνας) είναι φαινόμενα που επαναλαμβάνονται αφού τελειώσουν. Κι επιπλέον, η παιδιάστικη ή και η παιδική συμπεριφορά επαναλαμβάνονται και στις ζωές μας ως ενηλίκων. Μεγαλώνουμε άραγε ποτέ, ή απλά είμαστε παιδιά σε σώματα ενηλίκων που απλά κάνουν ό, τι καλύτερο μπορούν;

Ε νά λοιπόν που θα το ματιάσουμε. Εκεί ακριβώς ήθελα να καταλήξω. Όσο μεγαλώνεις και ξαναπλησιάζεις το παιδί - αν διαθέτεις φυσικά το συναισθηματικό υπόβαθρο για να το πλησιάσεις - δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα. Και η πολυπόθητη συμφιλίωση θα έρθει και το αίσθημα του δικαίου θα υπερνικήσει τα στερεότυπα και πιο ήρεμα θα υποδεχτείς τη μοίρα σου, που είναι μία και μοναδική: το τέλος.

(Η συνομιλία πραγματοποιήθηκε στα μέσα Μάρτη του 2021).

Διαγωνισμός: Tο παραπάνω εικονιζόμενο ήταν υπό δοκιμή εξώφυλλο για την πρώτη έκδοση του δίσκου, στο πρότυπο κλασικού αγαπημένου άλμπουμ του Π.Ε. Δημητριάδη. Βρείτε για ποιο κλασικό αγαπημένο άλμπουμ πρόκειται και κερδίστε ένα βινύλιο του Αν όλα τέλειωναν εδώ, υπογεγραμμένο από τον ίδιο τον Π.Ε. Δημητριάδη.