Σαβίνα Γιαννάτου & Άνοιξη στην Θεσσαλονίκη

Τούτη η δουλειά των Primavera en Salonico και της Σαβίνας είναι η πλέον πολύγλωσση. Ακούμε τραγούδια που αναφέρονται στην Θεσσαλονίκη στα ελληνικά, ποντιακά, ρομά, βουλγαρικά, αρμένικα, σεφαρδίτικα, τουρκικά, σλαβο-μακεδόνικα, σερβο-κοσοβάρικα, ιρλανδο-αγγλικά. Ακούμε σκωπτικά, μπεκτασίδικα, βαρυποινίτικα, απολυτίκια, του νόστου, της χαράς, της λύπης, της πυρκαγιάς, του θανάτου... Μουσικές καρτ ποστάλ που έγιναν βάση για ένα γόνιμο πολυπολιτισμικό διάλογο με το παρελθόν και το μέλλον αυτής της πόλης, μέσα από τις εμπνευσμένες ενορχηστρώσεις του Κώστα Βόμβολου. Σήμερα εδώ και τώρα, με αέρα φρεσκάδας και πειραματισμού.

Δεν είναι τυχαίο ότι κυκλοφορεί από την εταιρία ECM και περιοδεύει ζωντανά σε Ελλάδα [στις 7 Μαρτίου στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης], Ελβετία, Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Αυστρία, με κατάληξη [στις 24 Ιουνίου] το Masala World Beat Festival στο Ανόβερο. Η μουσική τους είναι η πολυπόθητη Άνοιξη και η καλύτερη διαφήμιση της φτωχομάνας πόλης ανά τον κόσμο. Είναι πρέσβειρα της ανεκτικότητας και της ψυχικής μας ανθεκτικότητας. Είναι και παραμυθία μετά μουσικής.

- Από το 2007 έχετε να δισκογραφήσετε. Γιατί;

Δεν είχαμε πραγματικά κάποιο "θέμα" για να ασχοληθούμε ουσιαστικά. Δεν θέλαμε να κάνουμε άλλον ένα δίσκο που να μοιάζει πιθανόν με τους προηγούμενους χωρίς να υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος. Το θέμα "Τραγούδια της Θεσσαλονίκης" μας κινητοποίησε περισσότερο από άλλες ιδέες που κατά καιρούς είχαμε. Όσον αφορά τον εαυτό μου, έχω εκδώσει ένα ντουέτο με τον Barry Guy, το οποίο δεν κυκλοφορεί στην Ελλάδα, και επίσης συμμετέχω στα "Τραγούδια για το Κομμένο" (Songs for Kommeno) του Gunther "Baby" Sommer.

- Τι το ξεχωριστό έχουν οι παραγωγές του Άιχερ;

Ο Manfred Eicher είναι μουσικός και συμμετέχει κατά κάποιο τρόπο σαν μουσικός στις παραγωγές. Η συμβολή του, με μια ιδέα ή μια παρατήρηση ενορχηστρωτική, θεωρώ ότι είναι βοηθητική, ιδιαίτερα όταν καμιά φορά κολλάμε σε θέματα που έχουν να κάνουν με το πώς έχουμε συνηθίσει να παίζουμε κάποια είδη τραγουδιών. Ένας ξένος μπορεί να σε ξεκολλήσει από κάτι που εσύ θεωρείς δεδομένο. Έχει άλλη οπτική γωνία. Κι αυτό πολλές φορές είναι πολύ θετικό.

- Το Κίνημα Ολύμπια [1914] στο εξώφυλλο τι δηλώνει;

Δείχνει τη ζωντάνια της πόλης αυτή η φωτογραφία. Το πλήθος με φέσια η με ευρωπαϊκά κουστούμια, οι κοπέλες με καπελάκια και φουστάνια εποχής, οι στρατιώτες... Οι τίτλοι στο σινεμά στα γαλλικά. Μια γλώσσα που μιλιόταν επίσης στην Θεσσαλονίκη μαζί με τα ισπανοεβραϊκά, τα ελληνικά, τα τουρκικά, τις σλαβικές γλώσσες... (Οι εφημερίδες τυπωνόντουσαν σε όλες αυτές τις γλώσσες.)
Ήθελα να είναι μια φωτογραφία με ανθρώπους, όχι απλώς ένα τοπίο της πόλης. Να φαίνεται κάτι από τη ζωή της.

- Γιατί ανοίγετε και κλείνετε με τον Ύμνο του Πολιούχου;

Ήταν μουσική η επιλογή στην αρχή, αλλά μετά σκέφτηκα ότι τελικά είναι και συμβολική. Είναι ένα κομμάτι που όλοι οι σημερινοί Θεσσαλονικείς γνωρίζουν. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό ελληνοχριστιανικό στοιχείο της πόλης, ενορχηστρωμένο όμως και ερμηνευμένο με έναν τρόπο ξένο προς την παράδοση αυτή. Με αρμονίες διάφωνες και με μια ερμηνεία χωρίς ίχνος βυζαντινών ποικιλμάτων.
Είναι ας πούμε μια εισαγωγή, που σε προδιαθέτει για το τι θα ακούσεις· για διασκευές και όχι για επανεκτελέσεις· για μνήμες και όχι για προσπάθεια αναβίωσης ενός παρελθόντος. Στο τέλος του cd ακούγεται μόνο η συνοδεία των οργάνων χωρίς τη μελωδία του ύμνου. Αυτό ήταν μια επιθυμία του Μάνφρεντ Άιχερ. Να δίνεται η αίσθηση του απόηχου.
(Δεύτερο ακολουθεί το τραγούδι της Αλλιάνς, του εβραϊκού πρωτοποριακού σχολείου της πόλης. Στο cd υπάρχουν αν όχι όλες, όμως οι περισσότερες από τις γλώσσες που μιλιόντουσαν στην Θεσσαλονίκη στο τέλος του 19ου αιώνα. Το τουρκικό τραγούδι υπάρχει σε ένα ντοκιμαντέρ τραγουδισμένο από τον Κεμάλ Ατατούρκ. Αυτό το ανακάλυψα πρόσφατα. Η "Jelena", το σερβικό τραγούδι, μιλάει για την Θεσσαλονίκη σαν μια κοπέλα πανέμορφη και ψηλή που κρύβει τον ήλιο. Κάπως έτσι προχωράει στο μεγαλύτερό του μέρος το cd, είτε μιλώντας για ανθρώπους είτε για την πόλη.)

- Το γλωσσικό χαρμάνι μέσα στο ίδιο άσμα είναι συνηθισμένο;

Τα τραγούδια της εποχής, που ήταν αγαπητά, προφανώς μεταφραζόντουσαν και στα ισπανοεβραϊκά ή στα τουρκικά ώστε ο καθένας να μπορεί να τα τραγουδάει στη γλώσσα του. "Ο κατιφές", το "Καναρίνι μου γλυκό", το "Από ξένο τόπο" και άλλα πολλά και γνωστά ρεμπέτικα τα έβρισκες σε δυο-τρεις γλώσσες.
Ο Αλμπέρτος Ναρ στο βιβλίο του "Κειμένη επί ακτής θαλάσσης..." αναφέρει και μια ισπανοεβραϊκή μεταφορά του "Άγιος Βασίλης έρχεται", με λόγια που αφορούσαν στην απεργία των καπνεργατών το 1914 ή το 1936. Δυστυχώς το διάβασα μετά την ηχογράφηση, αλλιώς θα ήταν ενδιαφέρον να υπήρχε κι αυτό στο cd.

- Μυσταγωγική αύρα περιβάλλει τα κομμάτια. Είναι ζωντανές ηχογραφήσεις;

Ηχογραφούμε όλοι μαζί ταυτόχρονα, αλλά εγώ είμαι σε άλλο δωμάτιο έτσι ώστε αν κάνω κάποιο λάθος να μπορώ μετά να το διορθώσω. Ακούμε από ακουστικά. Υπάρχει πάντα το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού όταν παίζουμε, κι αυτό απαιτεί να γράφουμε όλοι μαζί και όχι ο καθένας χωριστά. Τα κομμάτια φτιάχνονται και στο στούντιο την ώρα της ηχογράφησης. Ο καθένας βάζει ιδέες και το προσωπικό του στοιχείο στο παίξιμο.

- Η ενορχήστρωση προϋποθέτει μέθεξη;

Σίγουρα μέσω του παιξίματος ερχόμαστε σε επαφή με έναν τρόπο πιο ουσιαστικό ίσως. Οι ενορχηστρώσεις φτιάχνονται για το συγκεκριμένο γκρουπ, για τους συγκεκριμένους ανθρώπους που όμως προσθέτουν, όπως σου είπα και πριν, δικά τους πράγματα. Δεν συνηθίζουμε να πολυαναλύουμε τα κομμάτια ή τον τρόπο παιξίματος.
Στο "Πουλάκιν είχα σε κλουβί" για παράδειγμα, άκουγα τον Αλεξανδρή να παίζει χωρίς να με ακούει, στο άλλο δωμάτιο, γιατί είχε βγάλει τα ακουστικά, και "μπήκα" από πάνω. Αυτό, εκείνη την ώρα έδωσε την ιδέα για το πώς θα είναι το κομμάτι. Είναι σαν ένα σόλο ούτι που η φωνή μπαινοβγαίνει πάνω σ' αυτό. Έχει κάτι πολύ μοναχικό αυτό το άκουσμα τελικά, διότι ο Γιάννης δεν με ακούει. Είναι μόνος εκείνη την ώρα κι αυτό ταιριάζει πολύ στα λόγια του τραγουδιού που μιλάει για τη φυλακή. Το τραγούδι είχε ενορχηστρωθεί κανονικά με υπέροχες αρμονίες που όμως τελικά στο στούντιο το αλλάξαμε τελείως. Και το αλλάξαμε ενστικτωδώς, όχι κατόπιν σχεδίου.

- Είναι εποικοδομητικός ο συνδυασμός παράδοσης και τζαζ αυτοσχεδιασμού;

Είναι σίγουρα δημιουργικό για μας. Επίσης μάς είναι αναγκαίο. Δεν είναι ακριβώς jazz. Είναι free jazz. Είναι μια πολύ πιο ελεύθερη κατάσταση που δεν δεσμεύεται από αρμονίες, όπως η καθαρή jazz. Μπορείς να "φύγεις" τελείως αυθαίρετα προς όπου σου έρχεται.

- Πέρα από τη μαρτιάτικη ευρωπαϊκή περιοδεία έχετε άλλα σχέδια;

Θα παίξουμε στις 6 Απριλίου τις "Παναγιές του κόσμου" στο μέγαρο μουσικής στην Αθήνα. Τον Ιούνιο θα συμμετάσχω σε ένα έργο του Barry Guy με θέμα τη Guernica του Πικάσο, και στα "Τραγούδια για το Κομμένο" στο Wuppertal τον Αύγουστο.