10 ΚΑΙ 1 τοπ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ (μωράκι γουστάρεις Μπέριο;)
Δύσκολο να πω πότε πρωτάκουσα μουσική. Σύμφωνα με τη μαμά μου, όταν γεννιόμουν η ίδια είχε κολλήσει μ' ένα κομμάτι του Έλβις Πρέσλι (Πρίσλεϋ τον λέγαν τότε στην Ελλάδα) από μια ταινία του. Δεν το θυμάμαι. Θυμάμαι όμως να ξυπνάω το πρωί, πρέπει να μουνα δυο ή τριών χρονών, ν' ανοίγω το ραδιόφωνο και ν΄ακούω την εκπομπή της θείας Λένας -τότε πρωτοπρόσεξα τον ήχο του πιάνου, που έπαιζε ένα παιδικό θεματάκι ενώ η ίδια μας έλεγε πώς να μαστε καλά παιδιά. Το πιάνο έκτοτε το συνέδεσα με την κλασική μουσική, μια μουσική εξευγενισμένη και σωστή που ακούγανε οι μεγάλοι κι έκανε και για μας τα παιδιά. Ο Τζέρι Λη Λούις βέβαια δεν άργησε να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, αλλά όταν τον έμαθα ήδη ήξερα και το βιολί και την ορχήστρα και τους μαέστρους, η επαφή μου με την κλασική άρχιζε να μορφοποιείται και να πέφτουν διάφοροι μύθοι για να γεννηθούν καινούργιοι. Το ροκ αρχικά μου άρεσε σαν αίσθηση, όχι σαν μουσική. Οι Μπητλς κι οι Στόουνς μ έκαναν σιγά σιγά να βρω αρετές σε κάτι που μου φαινόταν δύσβατο και χμ, ξένο -η κλασική δεν είχε λόγια, μόνο μελωδίες. Και την όπερα τότε δεν την καταλάβαινα -ε κι όταν αργότερα την κατάλαβα δεν τρελάθηκα κιόλα.
Έκτοτε, αν και όταν ξεκίνησα η δισκοθήκη μου περιστρεφόταν βασικά γύρω από το ροκ/πανκ, πάντα έπεφτα πάνω σε μια ανακάλυψη κλασικού που μου κανε κλικ και τον έψαχνα. Θυμάμαι όταν πιτσιρίκι πρωτάκουσα σ ένα σήριαλ το Sarabande του Χαίντελ. Τι απέριττη μελωδία και τι μεγαλειώδες συναίσθημα ήταν αυτό! Αμ το τρικυμιώδες Fur Elise του Μπετόφεν (Μπετόβεν στα ελληνικά, Μπητόουβεν στ αμερικάνικα);
Τα τελευταία χρόνια έχω καταλήξει κι εγώ στο γενικό consensus ότι μέχρι τους ρομαντικούς του 19ου αιώνα παίχτηκε ό,τι ήταν να παιχτεί στα πλαίσια των δεδομένων όπως ορίζονταν: οι τρεις γνωστότεροι συνθέτες Μπαχ, Μότσαρτ, Μπετόφεν είναι και οι καλύτεροι, με τους Βιβάλντι, Χάιντν και Χαίντελ από κοντά. Μιλάμε για ιδιοφυίες, όντως. Τον 20ό αιώνα τα πράγματα αναγκάστηκαν ν΄αλλάξουν κι άλλαξαν, όπως και γενικότερα στην τέχνη, δηλαδή στην έκφραση. Η χαλαρότητα των γάλλων ιμπρεσσιονιστών Σατί, Ντεμπισί, αργότερα η περίπτωση Μεσσιάν, η ρώσικη πρωτοπορία Στραβίνσκι, Σοστακόβιτς, το εξπρεσσιονιστικό δόγμα του δωδεκαφθογγισμού της Βαϊμάρης, οι αμερικάνοι μοντερνιστές όπως ο Γκέρσουιν και πιο μετά ο Κόπλαντ, όλοι ξανανακάτεψαν την υπάρχουσα τράπουλα και παίξανε με νέο -κι ενίοτε συναρπαστικό- τρόπο, μέχρι νάρθουν ο Μπουλέζ κι ο Στοκχάουζεν και να βάλουν ταφόπλακα σ οτιδήποτε παλιό οριστικά με τις μαγνητοταινίες και το σειραϊσμό. Κι υπήρχε κι ο Ξενάκις κι αργότερα οι φλούξους, ο Κέιτζ, ο μίνιμαλ Λα Μοντ Γιανγκ. Στα σέβεντις /έητις μινιμαλιστές όπως ο Γκλας, αγκαλιά με νεονεοκλασικιστές όπως ο Νάιμαν ή ο Μέρτενς ξαναπιάσαν τα παλιά όργανα με δωρικότητα φτιάχνοντας ομοειδή κλασική μουσική για τα λοφτ του Μανχάταν, με μηδέν λιπαρά. Σήμερα κλασική, πειραματική ή κινηματογραφική μουσική πλέον πάνε μαζί, δεν πολυβρίσκεις όρια μεταξύ τους. Αυτό είναι όλο.
Προσωπικά είμαι ταγμένος στην προκλασική και τη σύγχρονη. Ούτε Μπερλιόζ, ούτε Ντβόρζακ για μένα, ολόκληρες συμφωνίες να είναι απλά καλοδουλεμένες αναπτύξεις πάνω σε όχι αξέχαστες μελωδίες, παραπήρα φόρα μου φαίνεται, συγνώμη, ε; Έχω σοφτ σποτ για Μπραμς, Βάγκνερ και Μάλερ όμως. Για να συνεχίσω, έχει πλάκα να μιλάς με γλώσσα καφενείου για κλασική, Έντγκαρ, Σιμπέλιους οκ, αλλά στην τελική τι πας καραμήτρο να παραβγείς; Χα χα σταματάω τις αφοριστικές γενικότητες, στίγμα γραφής έδωσα.
Οι έντεκα περιπτώσεις που στέκομαι παρακάτω είναι ενδεικτικές και για την κλασική, όπως την αντιλαμβάνομαι και σας την πουλάω και προφανώς για το μουσικό μου γούστο. Το λέω γιατί, διαπιστώνω, έμειναν απέξω δεκάδες λατρεμένα πράγματα από Μεσιάν, Βιβάλντι, Ντεμπισί, Περτ, Βέμπερν, Ξενάκις, Βαρέζε, Σούμπερτ, Πέρσελ, Τάρεγκα, Σοστακόβιτς, Λίγκετι, Μάλερ, Μπραμς, Μπέριο, Σνίτκε... μέχρι τον απόλυτο Μπετόφεν, ως και, μα δεν είναι δυνατόν, τους μέγιστους (Γιόχαν Σεμπάστιαν) Μπαχ και (Βόλφγκανγκ Αμαντέους) Μότσαρτ! Καλά πώς το κατάφερα αυτό;
LEOPOLD MOZART ή JOSEPH HAYDN ή MICHAEL HAYDN ή EDMUND ANGERER (κάποιου άλλου ίσως;) Η Συμφωνία των Παιχνιδιών (όχι ακριβώς συμφωνία, αλλά cassation, δηλαδή μουσική σύνθεση με μέρη, συνήθως φτιαγμένη για να παίζεται σε εξωτερικούς χώρους). Το άκουσα σε τρυφερή ηλικία και το δεύτερο μέρος (στο κού-κού) με πούλησε στο μπαρόκ δια παντός. Τα είκοσι καλύτερα λεπτά για να μυηθεί κάποιος στην "κλασική" μουσική, υπογράφω. Διαλέξτε μουσικούς με χιούμορ, ιλαρότητα κι άφθονη σαμπάνια στις φλέβες τους.
JANNI CHRISTOU. Νοτίτσες, έλεγε για τα πρώτα του -πολύ ενδιαφέροντα ήδη- έργα, προτού κολλήσει με την απόδοση συναισθημάτων ερήμην του κλασικού πενταγράμου, εφευρίσκοντας ένα δικό του, γεμάτο δυσνόητους συμβολισμούς, εξίσου, για να μην πω περισσότερο, εκφραστικό. Η Αναπαράσταση ΙΙΙ ήταν ένα έργο που άκουσα σε σπίτι φίλου στα 16 μου. Για να παιχτεί θέλει ένα πιάνο με ουρά κι έναν πιανίστα που δεν είναι απαραίτητο να ξέρει από νοτίτσες, απλά να καταλαβαίνει τι του ζητάει από την παρτιτούρα ο συνθέτης, Να κλάψει πχ.
JOHN DOWLAND - Flow My Teares. Αν και προφανώς γράφτηκε για ανδρική φωνή, το θέλω από θήλυ παρακαλώ, μέτζο κατά προτίμηση. Το πρώτο κομμάτι αφηρημένης μουσικής στην ιστορία, διάβασα να λέει ο ήρωας του Κυλήστε Δάκρυά μου, είπε ο Αστυνόμος δια χειρός Φίλιπ Κ Ντικ. Ο Ντάολαντ δεν έγραψε ίσως το ομορφότερο ελισσαβετιανό κομμάτι, το Greensleeves, που παραμένει αγνώστου πατρός ως και σήμερα, αλλά έγραψε αυτό και πολλά άλλα που δίνουν στο ατελέσφορο ατέρμονο της ύπαρξης νόημα με λαούτο ήδη από τον δέκατο έβδομο αιώνα.
CAMILLE SAINT-SAENS - Aquarium. Το Καρναβάλι των Ζώων είναι όλο απολαυστικό, αλλά το Ενυδρείο παραμένει ένας ιμπρεσσιονιστικός θρίαμβος κι ένα απ' τα πιο σπουδαία και τέλεια πράγματα που άκουσαν ποτέ τ' αυτάκια μου. Κλείνεις τα μάτια και μπλουρπ μπλουρπ μπουρμπουλήθρες βγαίνουν απ τo στόμα σου. Πάνω σ αυτό το κομμάτι ακούγεται να έχτισε όλη την καριέρα του ο Ντάνι Έλφμαν ως συνθέτης κινηματογραφικών ταινιών, όπως ακριβώς σημάδεψε την καριέρα του Τομ Γουέητς η στιγμή που η μετέπειτα σύντροφος ζωής Καθλήν Μπρέναν τού βαλε ν ακούσει το Σπούνφουλ του Χόουλιν Γουλφ.
ARNOLD SCHOENBERG. Η Νύχτα Εξαΰλωσης είναι το πρώτο και μακράν το καλύτερο δείγμα δωδεκαφθογγισμού έβερ, λέω εγώ. Το αποζητώ κυρίως στη μετέπειτα μεταγραφή για ορχήστρα. Ένα φλεγόμενο φοντύ - μετεωρίτης από στραβοχυμένες νότες που σιγολιώνουν στη μοίρα, υπό το φως μεταφυσικής και βίαιης πανσελήνου. Όσο για τη μουσική, έχεις την εδώ και τώρα βεβαιότητα ότι πάει, τελείωσε.
ROSA PONSELLE Amuri, Amuri. Είπαμε δεν τα πάω καλά με την όπερα, αλλά δεν είμαι και κουφός, λιώνω για Ρόζα, κόβομαι. Το εν λόγω άσμα το ηχογράφησε στα βαθιά πενήντα της, αλλά ποιά (Μαρία) Κάλλας και ποιά (Ντιαμάντα) Γκαλάς, εδώ έχουμε το μέλλον και των δυο τους καταγεγραμμένο ήδη! Παίρνει τη σούπερ μεταγραφή του Φραντσέσκο Πάολο Φροντίνι από ένα παραδοσιακό σικελικό τραγούδι (κύκλος Ήχοι της Σικελίας, 1883) και τη βάζει μέσα στα έντεκα καλύτερα αυτού του αφιερώματος. Αισθάνομαι πολύ όμορφα γι αυτό.
IGOR STRAVINSKI Ο τύπος που λεγε στους μαθητές του πως δεν αρκεί να βιάζεις τη μουσική, πρέπει και να την γκαστρώνεις. Τα μπάσταρδα που έφτιαξε ο ίδιος μαζί της παραμένουν μάιντ μπλόουινγκ έναν αιώνα μετά, αλλά τα Πυροτεχνήματα κι η Μυστική Ιεροτελεστία της Άνοιξης είναι και ένα στέρεο μέτρο του τι σημαίνει μουσική ιδιοφυία, για να μπαίνουν οι όποιοι μουσικοί βιαστές κι αυνανιστές στη θέση τους.
NIKOS SKALKOTTAS - Η Επιστροφή του Οδυσσέα. Το αγαπημένο παιδί του είναι και το δικό μου αγαπημένο. Μια συμφωνία από έναν άνθρωπο που σκόραρε σε συναισθήματα που λες και δεν μπορούσαν να αποδοθούν από το δωδεκαφθογγισμό. Το λέω, γιατί είναι για μένα το έργο όπου μια μανιέρα δύστροπη και κάπως αυτόκλητης σπουδαιότητας γίνεται εύπλαστη παλέτα μετουσίωσης του ομηρικού σεναρίου, όπως κανένας δωδεκάφθογγος δεν μπόρεσε να μας αποδώσει μετά τη θεμελιακή Νύχτα Εξαΰλωσης του Σένμπεργκ και μιλάμε για μεγέθη Βέμπερν και Μπεργκ, όχι για τον πάσα ένα. Ασύλληπτο.
HILDEGARD VON BINGEN - Ω Αιώνια Δύναμη. Aπό την ακολουθία Άσματα της Έκστασης διαλέγω το O Vis Aeternitatis. Μια μεγαλοφυία σε σώμα μοναχής του μεσαίωνα καμένη από την ίδια φλόγα που κανε τον John of Patmos να γράψει την Αποκάλυψη. Η θρησκεία ως ψυχοδηλωτικό. Δεν διασκευάζεται, το τόλμησαν οι Garmarna, αλλά με το Θεό τα βάζεις;
ERIK SATIE Ο φωνόγραφός του έπαιζε ράγκτάιμ. Ο ίδιος έγραφε σε παρτιτούρες, όπου το μέτρο συνάγεται από τον εκάστοτε εκτελεστή, το τέμπο επίσης. Από τις gnossienes του θα πάρω μαζί μου την 5 και θα προτιμήσω τις πιο γρήγορες εκτελέσεις που στις μετέωρες νότες και την αβεβαιότητα δίνουν το speed που νιώθω όταν αμφιταλαντεύομαι στιγμιαία κάπου εκατό φορές τη μέρα και, λόγω Μέρφυ, απανωτά.
DINU LIPATTI. Έχουν και οι μουσικοί ειδικότητες. Ο Λιπάτι δεν ήταν απλός πιανίστας, ήταν και σοπενίστας, μάλλον ο σημαντικότερος έβερ. Στα άπαντα που πρόλαβε να ηχογραφήσει -πέθανε τριαντατριών- δίνει, μεταξύ άλλων, μέτρο ερμηνείας με ιδιοσυγκρασιακή ευκρίνεια και λιτότητα σε δεκατέσσερα από τα τρικυμιώδη ψυχοβάλς του Frederick Chopin, λάικ νο μαν χεντ νταν μπιφόρ. Ορ άφτερ. Φαντάζομαι στον παράδεισο θαχει πλέον πιάσει Σκριάμπιν -με δυσκολία κρατιέμαι να μην τον ακούσω όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
Γιάννης Πλόχωρας, έχω ακόμα 111 για σας, ίσως επανέλθω όταν τα νούμερα των αφιερωμάτων το επιτρέψουν.
_____
