10+1 έργα κλασικής μουσικής για πιάνο
Θα μου επιτρέψετε να ασχοληθώ μόνο με έργα για πιάνο, διότι η ενασχόλησή μου με τη κλασική μουσική είναι επαγγελματική και υπάρχει ο κίνδυνος να χαθώ στην ιστορία μιας μουσικής παράδοσης που μετράει πάνω από 500 χρόνια συνεχούς εξέλιξης. Επίσης θα προσπεράσω, σφυρίζοντας αδιάφορα, έργα γνωστά και κλασικά για να σας πάω ένα ταξίδι στην μοντέρνα περίοδο, σε έργα που γραφτήκαν από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας, αλλά πάντα παραμένοντας στα αυστηρά πλαίσια της κλασικής παράδοσης.
1. Piano Sonata - Alban Berg (1907-1908)
Ο Alban Berg ήταν μαθητής του Arnold Schoenberg, του θεμελιωτή της σειριακής σύνθεσης (δωδεκαφθογγισμός), αλλά στις αρχές του αιώνα είμαστε ακόμα στη μετά-ρομαντική/ιμπρεσιονιστική εποχή όπου οι συνθέτες ψάχνουν για νέους δρόμους. Εκεί λοιπόν που το ατονάλ ύφος του δασκάλου δεν ήταν και πολύ δημοφιλές, η πρώτη σονάτα για πιάνο του μαθητή Berg είναι μια εξαιρετική απόπειρα να ξεπεραστεί το ρομαντικό ύφος. Ο Berg σκόπευε να δώσει στη σονάτα τα κλασικά 3 μέρη που της αναλογεί, αλλά αδυνατούσε να συνεχίσει μετά το πρώτο. Ο δάσκαλος του υπενθύμισε πως η έλλειψη έμπνευσης σημαίνει απλά πως ό,τι είχε να πει, το είπε, και το αποτέλεσμα τον δικαιώνει. Η πρώτη φράση της σονάτας είναι συγκλονιστική και με μια μικρή ανάσα ξεχύνεται σε ένα χάος μελωδιών και τονικοτήτων, κοιτάζοντας στα μάτια τα τέρατα του ρομαντισμού και με ένα αθώο χαμόγελο αποχαιρετά εκείνη την τόσο σημαντική εποχή όπου η ανθρωπότητα ανακάλυψε την ευαισθησία και την προσωπική έκφραση.
2. Preludes - Debussy (1909-1913)
Ιμπρεσιονισμός στο τέρμα φουλ και ο Debussy ακολουθεί τα βήματα του δασκάλου Bach δημιουργώντας 24 πρελούδια, ένα σε κάθε τονικότητα. Κι επειδή τονικότητα = χρώμα, στην παλέτα του διακρίνουμε όλους τους πιθανούς συνδυασμούς χρωμάτων, διαθέσεων, σκιών και ρυθμών. Όλοι λίγο-πολύ γνωρίζουμε τη μουσική του Debussy αλλά το να καθίσει κάποιος και να παρακολουθήσει όλη τη σειρά αυτή είναι κάτι το εξωπραγματικό, μια υπερβατική εμπειρία κυρίως όταν πρόκειται για ζωντανή εκτέλεση του έργου.
3. Serenade in A - Igor Stravinsky (1925)
Τα γνωστά ορχηστρικά έργα του Stravisnky (Το Πουλί Της Φωτιάς / Ιεροτελεστία Της Άνοιξης) είναι ίσως τα κορυφαία έργα για ορχήστρα του 20ου αιώνα. Λίγοι όμως γνωρίζουν την απίθανη αυτή Σερενάτα για Πιάνο που γράφτηκε ως παραγγελία για τη πρώτη του ηχογράφηση και γι'αυτό τα 4 μέρη της είναι γραμμένα ώστε να χωράνε σε κάθε πλευρά ενός δίσκου 78 στροφών. Ο κυβισμός/σουρεαλισμός του Πικάσο μέσα στη μουσική σύνθεση δίνει απρόσμενα και απίθανα αποτελέσματα, ενώ οι μελωδίες που προσπαθούν να βγουν με δυσκολία στην επιφάνεια, συγκρούονται με τον ήχο ρυθμικών και μηχανικών περασμάτων, δίνοντας έτσι στον ακροατή την εξωπραγματικήεμπειρία του να ακούει το ίδιο θέμα από διαφορετικές "οπτικές γωνίες". Έργο-σταθμός για τη μουσική διανόηση και σύνθεση.
4. Piano Sonata no.6 - Prokofiev (1940)
Η πρώτη σονάτα της τριλογίας "οι Σονάτες του Πολέμου", είναι και το πιο δυνατό χτύπημα που δέχεται ο ακροατής. Το χτύπημα της μοίρας, μείζονα και ελάσσονα μάχονται, υπάρχει εκνευρισμός, σύννεφα πολέμου. Κι όμως ο δεινός Ρώσος συνθέτης περιέχει μέσα του όλη την ευαισθησία ενός κόσμου που τελειώνει και όλη τη διορατικότητα ενός νέου κόσμου που έρχεται. Κι ενώ οι αναφορές στο παρελθόν είναι πολλές, όλα κινούνται με τη νέα εκφραστική δύναμη της πολυτονικότητας.
5. Vingt regards sur l'enfant-Jesus - Olivier Messiaen (1944)
Ο Messiaen έγραψε το πιο σημαντικό ίσως κουαρτέτο εγχόρδων του 20ου το "Κουαρτέτο για το Τέλος του Κόσμου" που έγραψε ως φυλακισμένος των Γερμανών στην κατάληψη του Παρισιού, και είναι ένα έργο που πρέπει να ακουστεί από τον καθένα. Εδώ, και για να μείνω πιστός στις πιανιστικές μου επιλογές, θα επιλέξω τους "20 στοχασμούς για το βρέφος-Ιησού" (δική μου πρόχειρη μετάφραση) που θεωρώ προσωπικά το κορυφαίο πιανιστικό έργο του Γάλλου συνθέτη που έφτιαξε το δικό του αρμονικό κόσμο από το μηδέν, χρησιμοποιώντας συνεχώς μελωδίες πουλιών που κατέγραφε ως επιστήμονας - ορνιθολόγος. Στο βαθιά θρησκευτικό έργο αυτό θα ανακαλύψουμε μια αποκαλυπτική διάσταση, μια σχεδόν από-άλλο-κόσμο εμπειρία. Και βεβαίως έχει τις σκληρές του διαφωνίες και τα δύσκολα περάσματα, αλλά παραμένει πάντα ενδιαφέρον και περιέχει απίστευτες στιγμές κάλλους ακόμα και για τον "αγύμναστο" ακροατή.
6. Sonatas & Interludes - John Cage (1946-1948)
Ο John Cage είναι η αρχή και το τέλος της πειραματικής μουσικής του 20ου αιώνα. Κανένας άλλος δεν ασχολήθηκε με τόσες πολλές ιδέες τόσο πετυχημένα και κανένας άλλος δεν επηρέασε τη διανόηση της εποχής του όσο ο Cage. Από την απόλυτη σιωπή, στα διαδραστικά έργα, από την avant-garde μέχρι το προετοιμασμένο πιάνο και τα μαθηματικά, τη μελέτη του τυχαίου και τη θεατρικότητα. Εδώ έχουμε τη συλλογή του "Σονάτες & Ιντερλούδια" που είναι για προετοιμασμένο πιάνο (για όποιον δεν έχει ακούσει, είναι σαν να ακούς μια ορχήστρα κρουστών γκάμελαν = θρησκευτική μουσική Άπω Ανατολής), αλλά στην ουσία είναι καρφιά και βίδες και διάφορα ελαστικά υλικά ανάμεσα στις χορδές του πιάνου που αλλάζουν τον ήχο του οργάνου δραστικά. Το απαιτητικό αυτό πιανιστικό έργο του Cage προσπαθεί να εκφράσει την αισθητική εμπειρία της Ινδική παράδοσης (Rasa).
7. Quaderno Musicale di Annalibera.- Luigi Dallapiccola (1952)
Για τον κύριο Schoenberg μιλήσαμε στη αρχή, αλλά για την σειριακή τεχνική που εισήγαγε στην κλασική σύνθεση, όχι. Πολλοί λοιπόν αντιδρούν στη τεχνική αυτή, διότι συνήθως παράγει "δύσκολα" και έργα που "δεν ακούγονται". Εδώ λοιπόν έχουμε ένα παράδειγμα ενός Ιταλού συνθέτη που όχι μόνο τόλμησε αλλά και κατάφερε να φτιάξει ένα έργο βαθιά συναισθηματικό, απλό και με αθώα, παιδικά χαρακτηριστικά (μεταφράζεται ως "Το Μουσικό Τετράδιο της Annalibera", της κόρης του), χρησιμοποιώντας αυστηρά την σειριακή τεχνική του δωδεκαφθογγισμού. Έργο μικρής διάρκειας, το "τετράδιο" αυτό είναι μια συλλογή από στιγμές, είτε ευαίσθητες και μελαγχολικές, είτε ρυθμικές και παιχνιδιάρικες, αλλά πάντα με το υλικό απολύτως οργανωμένο αυστηρά σε κάθε επίπεδο (ρυθμικό/μελωδικό).
8. Piano Phase - Steve Reich (1967)
Πολλά είναι τα πρωτοπαλίκαρα του μινιμαλισμού αλλά κανένας δε θα φτάσει τα επιτεύγματα του κ. Reich. Το συγκλονιστικό αυτό έργο για 2 πιάνα πρέπει να το δείτε για να το πιστέψετε καθώς τα αυτιά σας θα σας γελάσουν. Έργο πέρα για πέρα επαναστατικό κι όμως απλό. Μια σειρά από 12 νότες επαναλαμβάνεται και από τους 2 πιανίστες, αλλά κάτι γίνεται και ο ένας αρχίζει να ξεφεύγει... μέχρι να επιστρέψει πίσω και η ιστορία να επαναληφθεί με ένα καινούργιο μοτίβο από 8 νότες αυτή τη φορά. Τη πρώτη φορά που το άκουσα ζωντανά νόμιζα ότι είχα παραισθήσεις.
9. The People United Will Never Be Defeated - Frederic Rzewski (1975)
Ίσως το αγαπημένο μου έργο για πιάνο αυτή την εποχή. Ο χιλιανός συνθέτης Sergio Ortega άκουσε έναν τραγουδιστή του δρόμου να φωνάζει τις λέξεις "El Pueblo Unido Jamas Sera Vencido!" (τίτλος του έργου είναι η μετάφραση στα Αγγλικά) το οποίο και μελοποίησε την ίδια μέρα, ενώ η folk μπάντα Quilapayun έκανε την πρώτη δημόσια εκτέλεση του τραγουδιού το οποίο έγινε και ο ύμνος της αντίστασης ενάντια στην στυγνή δικτατορία του Πινοσέτ. Ο Rzewski από την πλευρά του, δανείζεται το τραγούδι και κάνει απίστευτα πράγματα για πάνω από 1 ώρα. Σε 36 παραλλαγές περνάει την εκπληκτική αυτή μελωδία μέσα από ότι είδος μουσικής σύνθεσης μπορούμε να φανταστούμε, από άγριο μοντερνισμό σε μελαγχολικές αναφορές στη blues μουσική, από περίπλοκες πολυφωνίες και νοσταλγικές folk αναφορές σε free-jazz όργια. Κι όμως το έργο έχει αυστηρή δομή και χωρίζεται σε υποενότητες. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα μοντέρνας κλασικής σύνθεσης που μπορεί να ακουστεί και να εκτιμηθεί και από ένα ευρύτερο κοινό.
10. Variations For The Healing Of Arinushka - Arvo Part (1977)
Όχι δε μου αρέσει ο Eric Satie, τον βρίσκω βαρετό και υπερεκτιμημένο, πρόγονος του επίσης ανιαρού και προβλέψιμου Philip Glass που για κάποιο λόγο τους κάνει και τους 2 προσβάσιμους σε ένα πιο ευρύ κοινό. Προτιμώ και λατρεύω τον Arvo Part που μπορεί να έγινε γνωστός από τα απλά του έργα (όπως αυτό που προτείνω εδώ) αλλά πέρασε από θύελλες και τρικυμίες για να φτάσει εδώ και πάντα εμπιστευόμουν τον άνθρωπο που έχει άγριες ιστορίες να πει από τις αγωνιώδεις προσπάθιές του να βρει το δικό του δρόμο. Ο Part ασχολήθηκε σοβαρά με κάθε είδος σύνθεσης του 20ου αιώνα για να φτάσει στο απόλυτο αδιέξοδο το οποίο τον κράτησε μακριά από τη σύνθεση για πολλά χρόνια, ώσπου βρήκε τον δρόμο του για το «ιερό μινιμαλισμό» με τον οποίο έγινε και γνωστός. Το συγκεκριμένο έργο είναι από αυτή τη περίοδο και δεν είναι μόνο το ήσυχο διαμαντάκι που συγκινεί με την ουδετερότητα των ήχων του (κάθε χορταράκι έχει την ίδια αξία με το κάθε λουλούδι, θα πει ο συνθέτης), αλλά περιέχει μέσα του την πολύτιμη απόσταξη όλου του οργιώδες δημιουργικού πνεύματος αυτού του αγίου της μουσικής.
11. Etudes - Ligeti (1985-2001)
Οριακό έργο του Ligeti, γνωστού αγαπημένου συνθέτη του Kubrick, που επαναπροσδιορίζει την τεχνική του πιάνου για τον 21ο αιώνα, όπως και οι σπουδές του Chopin και του Liszt όρισαν το τρόπο που παίζεται το όργανο τον προηγούμενο αιώνα. Ένας στρόβιλος από νότες, ανορθόδοξους αλλά υπολογισμένους ρυθμούς, εκλεκτές επιρροές και τεχνικές, καταφέρνει ο συνθέτης σε κάθε σπουδή να παρουσιάσει ένα εντελώς διαφορετικό αποτέλεσμα. Οι απίστευτης δυσκολίας σπουδές είναι πλέον σημείο αναφορές για οποιοδήποτε ασχολείται με το πιάνο και για κάποιο λόγο εμπνέουν αρκετούς χορογράφους (έχω δει τα τελευταία χρόνια πάνω από 4-5 διαφορετικές χορευτικές παραστάσεις που βασίζονται πάνω στο συγκεκριμένο έργο). Κάπου εκεί μέσα (3 ολόκληρα βιβλία με σπουδές) όλοι βρίσκουν τις αγαπημένες τους στιγμές.
Εδώ έχω μαζέψει κάποια ενδεικτικά βίντεο από όλα τα παραπάνω έργα.
_____
