11 "άξια εισί" εξώφυλλα (και ένα όχι τόσο)

Είναι μεγάλη υπόθεση το εξώφυλλο ενός δίσκου. Έχει γίνει σχεδόν μια ξεχωριστή μορφή τέχνης. Οι σπουδαστές γραφιστικής ασκούνται ξεχωριστά σε αυτό τον τομέα στις σχολές τους να φανταστείς. Δύσκολη υπόθεση (τι δεν είναι θα μου πεις). Γενικά η γραφιστική είναι μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα εφαρμογή των εικαστικών και για μας τους μουσικόφιλους ακόμα πιο πολύ όταν σχετίζεται με τη μουσική. Δεν είναι ο στόχος μόνο να καταφέρεις να συνδέσεις το σχεδιασμό ενός εξωφύλλου με το περιεχόμενο του δίσκου, μπορεί να το καταφέρεις αυτό, αλλά και πάλι το αποτέλεσμα να μην είναι ικανοποιητικό. Θα πρέπει ταυτόχρονα να έχει και από μόνο του εικαστικές και ποιητικές αξίες και όλα μαζί να λειτουργούν σαν ένα σύνολο. Μπορεί κάποιος να πει «έλα μωρέ, τι σημασία έχει το εξώφυλλο, η μουσική είναι που μετράει». Δεν συμφωνώ. Η δημιουργία ενός δίσκου είναι κάτι παραπάνω, είναι μια σύμπραξη. Πολλές φορές όταν αγοράζεις ένα δίσκο (στις καλύτερες περιπτώσεις) δεν αγοράζεις μόνο μουσική, αγοράζεις μουσική, εικόνα, ακόμα και λόγο, όλα σε ένα μικρό πακέτο που λειτουργούν ενωτικά και υποστηρίζουν το ένα το άλλο. Όποιος ασχολείται συστηματικά με το άθλημα (την αγορά δίσκων) σίγουρα έχει βρεθεί μπροστά σε εκπληκτικά εξώφυλλα που του κίνησαν το ενδιαφέρον και έχει θελήσει να τα αποκτήσει, ακόμα και χωρίς να γνωρίζει τίποτα για το περιεχόμενο του δίσκου.

Σήμερα πια ο ερευνητής και ο συλλέκτης βρίσκεται μπροστά σε έναν ατέλειωτο όγκο πραγμάτων για να επιλέξει και να διεισδύσει. Υπάρχουν πραγματικά σπουδαία έργα, εγώ δηλαδή αν ήμουν επιμελητής σε κάποιο μουσείο ή πινακοθήκη θα δημιουργούσα μια ξεχωριστή πτέρυγα όπου θα εκτίθονταν αυτά τα πράγματα, ακόμα και σε μόνιμες συλλογές. Προς το παρόν ας εκτεθούν εδώ μερικά που μου αρέσουν ιδιαίτερα σε αυτό το μικρό αφιέρωμα.

Current 93 – Swastikas for Noddy
Δεν είναι ασυνήθιστο να βγάζουν πολύ ωραία εξώφυλλα οι Current 93 και σχεδόν πάντα με μια υπόκωφη και σχεδόν παιδιάστικη αφέλεια ενηλίκου. Τα εξώφυλλα τους είναι πολύ συχνά πολύχρωμα και παιγνιώδη, εκπέμπουν όμως και μια σχεδόν αρρωστημένη αίσθηση μεταφυσικού τρόμου. Μια αντίθεση απολύτως ταιριαστή και με τη μουσική τους φυσικά. Ίσως το κορυφαίο να είναι το ‘Swastikas for Noddy”. Aυτή η αντίθεση εδώ φτάνει στα τέρματα, αφού βλέπουμε ένα πάρα πολύ ωραίο φόντο με κορεσμένα χρώματα, πολύ έντονα πράσινα, κόκκινα, κίτρινα, μπλε λουλούδια, μια κραυγή ζωής δηλαδή και πάνω εκεί ορθώνεται στο κέντρο απολύτως καθαρά και δυναμικά στη σύνθεση, ένα νεκρό γκριζόμαυρο πουλί. Απολύτως επιτυχημένο τέχνασμα, όχι μόνο εικαστικά αλλά και σαν μια σαρκαστική ειρωνεία, τόσο κραυγαλέα που σαστίζεις.

Hat Art
Από τη σειρά Hat Art της Hat Hut Records από την Ελβετία η οποία βγάζει μουσική σύγχρονων συνθετών όπως του Morton Feldman, του John Cage και πολλών άλλων, δεν διαλέγω κάποιο συγκεκριμένο εξώφυλλο, γιατί απλούστατα έχουν όλα ακριβώς την ίδια σχεδιαστική λογική. Αλλά τι λογική! Μιλάμε για state of the art γραφιστική, απολύτως ταιριαστή με το περιεχόμενο των δίσκων. Λευκό φόντο και η πιο basic γραμματοσειρά με κεφαλαία γράμματα κόκκινα και μαύρα. Τόσο απλά. Κάτι τόσο «λίγο» στα χέρια ενός γραφίστα καλλιτέχνη μπορεί να γίνει πραγματικά κάτι εξαιρετικό προς τέρψη της όρασης. Μου θυμίζει τους πρώτους «αφηρημένους» ζωγράφους, τον Mondrian, τον Malevich, την εφαρμοσμένη εικαστική τακτική του Bauhaus (όχι των Bauhaus). Τα βλέπεις και θέλεις να τα έχεις όλα.

Swans – Public castration is a good idea
Δεν είναι μόνο ένας από τους πιο ενδιαφέροντες δίσκους των 80s (και όχι μόνο), δεν είναι μόνο ένα από τα πιο φρικαλέα (με την καλή έννοια πάντα) πράγματα που θα έχετε την ευκαιρία να υποστείτε πατώντας το play, δεν είναι μόνο ότι είναι σκοτεινό και μονολιθικό πέρα από κάθε φαντασία, με έναν ήχο ο οποίος μοιάζει να βγαίνει από το έβδομο επίπεδο της κόλασης και φυσικά δεν είναι μόνο ότι έχει έναν από τους πιο ειρωνικούς και σαρκαστικούς τίτλους στην ιστορία της δισκογραφίας. Είναι ότι μαζί με όλα αυτά, έχει και το πιο ωραίο εξώφυλλο στο δισκογραφικό ιστορικό του Michael Gira, το οποίο είναι είδη γεμάτο από εξαιρετικά εξώφυλλα. Είναι απίστευτο πώς ο συνδυασμός δύο-τριών απλών πραγμάτων μπορεί να δημιουργήσει μια τέτοια δύναμη και ένταση αντίστοιχη (φυσικά) και με τη μουσική. Τέσσερα χρώματα. Μαύρο, ένα περίεργο σαπιοκίτρινο και δύο γκρίζα, ένα ανοιχτό και ένα πιο σκούρο. Και μια αράδα κεφαλαία γράμματα έτοιμα να σε πλακώσουν.

Keiji Haino – Affection
Εντάξει συγχωρήστε με που επαναλαμβάνομαι (αυτός ο δίσκος είναι το θέμα του πρώτου μου κειμένου για το MiC) αλλά δεν γινόταν να μη συμπεριληφθεί αυτό το σούπερ σπέσιαλ εξώφυλλο! Τι να λέμε τώρα… Ο Keiji Haino είναι εδώ αρκετά πιο νεαρός, σήμερα έχει σχεδόν κάτασπρα μαλλιά, κατά τα άλλα είναι μάλλον ίδιος. Μαύρα ρούχα μιας ιδιότυπης προσωπικής αισθητικής, μια στάση αφοπλιστικά σίγουρη και σχεδόν ειρωνική με σταυρωμένα χέρια και πόδια (και δάχτυλα), καθήμενος σε έναν καναπέ καμιάς εκατονταετίας πριν, μέσα σε ένα δωμάτιο που σχεδόν σου δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για έναν μη-χώρο (βοηθά και το ασπρόμαυρο) και οπωσδήποτε φορώντας τα απολύτως απαραίτητα μαύρα γυαλιά του, μοιάζει με κάποιον υποχθόνιο δαίμονα που περιμένει τις καταραμένες ψυχές στην αίθουσα αναμονής για το ταξίδι στην κόλαση.

Organum - Tower Of Silence
Μάλλον ασυνήθιστο εξώφυλλο για τον χώρο του ευρύτερου industrial, όμως ασυνήθιστοι είναι έτσι κι αλλιώς και οι Organum του David Jackman. Από τα 80s ο ιδιαίτερος αυτός μουσικός της λεγόμενης πειραματικής μουσικής, με αυτό το σχήμα επεχείρησε να βυθιστεί στα εσωτερικά νερά μιας άγνωστης γαίας, χωρίς να απομακρυνθεί από το industrial όχημα που τον οδήγησε εκεί. Ακόμα πιο εσωστρεφής υπαρξιακός αναζητητής μέχρι και από αυτούς τους παραληρηματικούς Nurse with Wound. Τα εξώφυλλα του συμπλέουν με αυτή τη ζοφερή σχεδόν πνευματικότητα που εκπέμπει η μουσική αυτή. Έτσι βλέπουμε στο single “Tower of Silence” μια εικόνα η οποία παραπέμπει σε μεσαιωνική εικονογραφία, ασπρόμαυρη και μάλιστα κιτρινισμένη έτσι ώστε να εντείνεται η διάθεση του απόκοσμου και του μυστικιστικού.

Pharmakon – Bestial burden
Θέλω βαθιά τα σπλάχνα να τα φτάσω. Εκεί που τα γλυκά σου τα σκοτάδια μοσχομυρίζουν φρίκη και το χλωμό σου χρώμα ευωδιάζει. Το χρώμα το καυτό, ανεξίτηλο κόκκινο, σμπαραλιασμένο μοβ, φούξια αιμάτινο μεταλλαγμένο, ισοπεδώνει τη ζοφερή σου επιφάνεια. Το κίτρινο της άρρωστης αποκατέστησε την ταχυπαλμία σου, στην ουσία σταμάτησε ολοκληρωτικά τους εναπομείναντες παλμούς  της κακομοίρας της καρδιάς σου. Σε πέθανε φρίκη μου και μετά έφτυσε στο τραπέζι του συμποσίου με τα όμορφα σου εντόσθια. Κόκκαλα αυλακιές μαύρες πάνω τους και ξεριζωμένα νεύρα άφαντα στις ομιχλώδεις σου αναλαμπές συνειδητότητας. Ακόμα και έτσι ξεκοιλιασμένη, ναι, μπόρεσες να κινηθείς, να γραπωθείς από τις κορυφώσεις των πνευματικών εκφάνσεων σου και να ουρλιάξεις.

Μίκης Θεοδωράκης – Άξιον Εστί
Το Άξιον Εστί είναι ένας δίσκος που εκτός του ότι κανείς δεν μπορεί ουσιαστικά να αμφισβητήσει την  καλλιτεχνική του αξία (όνομα και πράγμα), δε θα μπορούσε να μη συνοδεύεται και από ένα αντίστοιχα σπουδαίο έργο στη θέση του εξωφύλλου. Δεν μπορώ να καταλάβω αν μου φαίνεται απόλυτα ταιριαστός αυτός ο πίνακας του Τσαρούχη επειδή όντως είναι ο πλέον κατάλληλος ή επειδή τον έχω συνδυάσει κατόπιν εορτής με αυτό το άλμπουμ. Ίσως και τα δύο ταυτόχρονα. Υπήρξε μια ας την πούμε χρυσή εποχή στον χώρο του εξωφύλλου στην Ελλάδα, στην οποία παρέλαυναν σε διάσημους αλλά και σε λιγότερο γνωστούς δίσκους σχεδόν όλοι οι σπουδαίοι Έλληνες ζωγράφοι, όπως ο Τσαρούχης, ο Μόραλης, ο Τάσσος κ.α. και όχι απλώς κοτσάροντας έναν πίνακα μπροστά, ο σχεδιασμός ήταν μελετημένος και προσεχτικός όπως εδώ που βλέπουμε πόσο ωραία δουλεύει η χειρόγραφη γραμματοσειρά γύρω από τον πίνακα.

Zahava Seewald & Psamim-Ashkenaz Songs II, Work and Revolution
Και η Sub Rosa Records από το Βέλγιο τις περισσότερες φορές εκδίδει δίσκους έργα τέχνης και συχνά ιδιότυπες περιπτώσεις και θεματικά και από άποψη αισθητική. Εδώ πέσαμε στην τελείως ειδική περίπτωση. Η Zahava Seewald και οι Psamim είναι ένα σύγχρονο klezmer σχήμα (παραδοσιακή μουσική των Εβραίων) που σε τούτο το άλμπουμ αφήνουν λίγο κατά μέρος τους χορούς για τους γάμους και τα πανηγύρια και καταπιάνονται με τραγούδια διαμαρτυρίας. Στίχοι πικροί, κοινωνικής καταπίεσης, τραγούδια φτώχειας, απελπισίας, ειρωνείας, παράπονου, επανάστασης. Αλλά ας μην ξεχάσω πως το αφιέρωμα αφορά τα εξώφυλλα κυρίως και να πω πως το εξώφυλλο του, με αυτή τη φωτογραφία από διαδήλωση σε φόντο μαύρο και τα μέρη του φωτός ένα ξεπλυμένο ροζ-κόκκινο και με τα γράμματα κεφαλαία στο κέντρο και στο πάνω μέρος με την πιο basic γραμματοσειρά είναι απλώς αριστούργημα.

Smegma & Josef van Wissem – Suite the Hen’s Teeth
Άλλη μια σειρά εξωφύλλων έργων τέχνης είναι αυτή της εταιρίας Incunabulum του σπουδαίου λαουτιέρη Josef van Wissem. Ο εκπληκτικός αυτός μουσικός ο οποίος προσπαθεί να μεταφέρει ένα αίσθημα της μουσικής του Μεσαίωνα σε ένα άλλο καινούριο πλαίσιο στον κόσμο του σύγχρονου αυτοσχεδιασμού, καταφέρνει και με τις εικαστικές του επιλογές να συμβαδίσει με αυτή την προσπάθεια. Στο συγκεκριμένο δίσκο με τους τιτανοτεράστιους Smegma, βλέπουμε μια εικόνα υψηλής αισθητικής η οποία οπωσδήποτε παραπέμπει στη μεσαιωνική εικονογραφία. Απίστευτα ισορροπημένες οι σχέσεις του μαύρου και του άσπρου εντείνουν την αίσθηση του απόκοσμου και με κάνουν στα σίγουρα να θέλω να το αποκτήσω ρε παιδί μου. Ακόμα κι αν δεν το είχα ακούσει.

Melodiya, Inuit
Σας παρακαλώ μη μου ζητάτε τίτλο για τούτο το δίσκο, είναι μόνο στα ρώσικα και δυστυχώς δεν το 'χω καθόλου να κάτσω να γράψω μια αράδα με ρώσικα, θα πάθει κεφαλοκλείδωμα το μυαλό μου. Να σας πω μόνο ότι πρόκειται για ένα υπέροχο δίσκο της δισκογραφικής εταιρίας Melodiya με μουσική από τους Εσκιμώους της Σιβηρίας, που είναι από τα πιο απόκοσμα, εξωγήινα πράγματα (τουλάχιστον για εμάς τους δυτικούς) που μπορεί να πάρει το αυτί σου. Εκτός από αυτό, το εξώφυλλο είναι τόσο ωραίο, με αυτή τη γεωμετρικού τύπου εικόνα η οποία είναι πολύ πιθανόν να είναι παραδοσιακή, λαϊκή τέχνη των Inuit, που το κεφαλοκλείδωμα ο εγκέφαλος μου δεν το γλυτώνει τελικά, διότι μένω σα χάχας με ανοιχτό το στόμα να το κοιτώ κάθε φορά που εμφανίζεται μπροστά μου.

Σωτηρία Μπέλλου – Τα Ρεμπέτικα της Σωτηρίας Μπέλλου 4
Ο Τάσσος είναι πολύ σπουδαίος ζωγράφος (και η χαρακτική ζωγραφική είναι), ένας από τους σημαντικότερους του 20ου αιώνα στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι όλη η σειρά εξωφύλλων με τη ζωγραφική του για τους δίσκους της Σωτηρίας χρειάζεται όχι απλώς να αναφερθεί αλλά της πρέπει ένα ολόκληρο αφιέρωμα. Προς το παρόν διαλέγω αυτό, το νούμερο 4 και γιατί αυτό το κεφάλι με τα υπέροχα ρυθμικά διακοσμητικά στοιχεία είναι από τις πολύ αγαπημένες μου εικόνες αλλά και γιατί η γραφιστική του εξωφύλλου είναι πραγματικά άψογη. Μια καθαρή και δυναμική φόρμα μέσα στο λευκό και μια κόκκινη μπομπάτη γραμματοσειρά να την ισορροπεί. Απλά πράγματα. Στα plus το λογότυπο της Lyra πάνω αριστερά ως φινίρισμα, ως κερασάκι στην τούρτα.

Μαρίζα Κωχ – Στον κήπο της Σαπφούς
Για το τέλος ένα ατυχές εξώφυλλο. Η απογοητευτική περίπτωση που συναντάς ένα δίσκο πάρα πολύ καλό, όπως είναι αυτός της Μαρίζας Κωχ όπου μελοποιεί Σαπφώ και βλέπεις το artwork και λες «τώρα θα ακούγεται αυτό;» Άστα να πάνε. Μια άσχημα επεξεργασμένη φωτογραφία και δίπλα τα γράμματα τελείως άκυρα κοτσαρισμένα οδηγούν σε ένα παγερά αντιαισθητικό αποτέλεσμα. Κρίμα κυρίες και κύριοι διότι τελικά τόλμησα να το αγοράσω και αποδείχθηκε ότι περιέχει εξαιρετική μουσική που το αμπαλάζ δεν την κολακεύει καθόλου.