Answer songs

Πριν πολλά-πολλά χρόνια, την εποχή που μετέφραζα τον Ήχο της Πόλης του Charlie Gillett, εντόπισα μία ενδιαφέρουσα πληροφορία: την παλιά μόδα να γράφονται τραγούδια-απαντήσεις σε άλλα τραγούδια. Τα πρώτα τραγούδια τέτοιας θεματολογίας ήταν κυρίως blues και rhythm’n’blues, και η μόδα άνθισε χοντρικά από τη δεκαετία του ’30 ως τα τέλη της δεκαετίας του ’50. Την εικοσαετία αυτή οι απαντήσεις είχαν τη μορφή κόντρας ανάμεσα σε άντρες – για το ποιος είναι ο πιο σκληρός. Τη δεκαετία του ‘60, τη σκυτάλη πήραν τα doo-wop, soul και pop τραγουδάκια, συχνά novelty (δηλαδή, λίγο κωμικά, λίγο πιασιάρικα), ενώ τα πικρά 70ς οι απαντήσεις εξελίχθηκαν σε δακρύβρεχτους διαλόγους της country, στους οποίους οι steel magnolias απαντούσαν με τη φωνή της λογικής στους μπερμπάντηδες συζύγους τους. Έκτοτε ο αριθμός τους μειώθηκε σταδιακά, ίσως επειδή οι ακροατές δεν προσέχουν πια επαρκώς τους στίχους για να πιάσουν τα λογοπαίγνια, ή επειδή δεν αναζητούν τη λύση των αισθηματικών τους προβλημάτων στα τραγούδια. (Αυτό το δεύτερο δεν θα πάψει ποτέ να ισχύει. Νομίζω. Ξέρω ‘γω;) Δεν εξαφανίστηκαν εντελώς, διότι τα ενστερνίστηκε το hip hop, αλλά σ’ αυτά η συζήτηση αφορά τις κοκορομαχίες μεταξύ rapper – θέμα που με αφήνει παγερά αδιάφορη.

Διάλεξα μια εντεκάδα διαλογικών τραγουδιών, αμερικανικών κατά κύριο λόγο, και λίγων ελληνικών. Απολαύστε και πάρτε θέση! (Η σειρά είναι χρονική, κι όχι αξιολογική).

1 This Land is my Land - η απάντηση στο God bless America        

Στη διάρκεια του 1ου Παγκόσμιου Πολέμου, ο συνθέτης και στιχουργός Irvin Berlin έγραψε έναν ύμνο-προσευχή προς τον Θεό με αίτημα να ευλογεί και να φυλάει την Αμερική, τη χώρα των δικαίων. Το ίδιο κομμάτι διασκεύασε ελαφρά για να ταιριάζει στο κλίμα των παραμονών του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, και το έδωσε στην κοντράλτα Kate Smith ή Αηδόνι του Νότου, η οποία είχε δική της ραδιοφωνική εκπομπή.

Το 1940, ο σπουδαίος τραγουδοποιός Woody Guthrie έγραψε την απάντησή του. Η χώρα τούτη είναι δική μας, δεν είναι κανενός Θεού. Οι στίχοι ήταν δικοί του και η μελωδία βασιζόταν σ’ έναν ύμνο των βαπτιστών που τραγουδούσαν οι Carter Family. Μέρος των στίχων αφαιρέθηκε επειδή ήταν ιδιαίτερα καυστικοί πολιτικά, αλλά το τραγούδι αναβίωσε η σκηνή της folk του Γκρίνουιτς Βίλατζ. Σήμερα θεωρείται ο εναλλακτικός εθνικός ύμνος των ΗΠΑ.

God bless America, land that I love
Stand beside her and guide her
Through the night with the light from above
From the mountains to the prairies
To the oceans white with foam
God bless America, my home sweet home

This land is your land, this land is my land
From California to the New York Island
From the Redwood Forest to the Gulf Stream waters
This land was made for you and me.         
Was a high wall there that tried to stop me
A sign was painted said: Private Property,
But on the back side it didn't say nothing —
This land was made for you and me

2 Mannish boy – η απάντηση στο I’m a man – που ήταν η απάντηση στο I’m a hoochie coochie man                       

Ο Willie Dixon έγραψε το 1954 το κλασικό blues κομπασμού I’m your hoochie coochie man, στο οποίο ο τραγουδιστής καμαρώνει για το πόσο ανατομικά προικισμένος είναι και πόσο καλά ικανοποιεί τις γυναίκες. Το ηχογράφησε ο Muddy Waters την ίδια χρονιά κι έκανε πάταγο, δημιουργώντας σειρά απαντήσεων. Η πιο γνωστή είναι το I’m a Man (1955), του Bo Diddley, ο οποίος αντέγραψε το κιθαριστικό riff και το έκανε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα riff των blues και του rock. Ο Muddy επανήλθε αμέσως με το Mannish Boy, ξεπατικώνοντας τον τρόπο που έπαιζε το riff o Bo Diddley.

Εκ πρώτης όψεως, τα μαύρα αγόρια κοκορεύονταν ποιο απ’ όλα παίζει καλύτερα… κιθάρα. Ωστόσο, αν προσέξουμε τους στίχους, θα αντιληφθούμε ότι εκτός των ανατομικών προσόντων, ο Bo Diddley και ο Muddy στο Mannish Boy διατυμπανίζουν ότι είναι ΑΝΤΡΕΣ, όχι αγόρια -BOY, όπως τους αποκαλούσαν υποτιμητικά οι λευκοί. Τα τραγούδια, συνειδητά ή ασυνείδητα, εξέφραζαν την εποχή που ξεκίνησαν οι ζυμώσεις για τη δημιουργία του κινήματος για τα δικαιώματα των μαύρων.

The gypsy woman told my mother
Before I was born
I got a boy-child's comin'
He's gonna be a son-of-a-gun
He's gonna make pretty women's
Jump and shout
Then the world gonna know
What this all about

Now, when I was a little boy
At the age of five
I had somethin' in my pocket
Keeps a lot of folks alive
Now I'm a man
Turnin' twenty one
You know, baby
We can have a lot of fun
I'm a man
I spell M-A-N
Woah, I'm a man

I'm a man (yeah)
I spell M
A, child
N
That represent man
No B
O, childY

3. Roll with me, Henry – η απάντηση στο Work with Me, Annie

Ο Hank Ballard, συνθέτης, στιχουργός και τραγουδιστής των Midnighters, (επηρεασμένος από το Sixty Minute Man των Dominoes) έγραψε και ηχογράφησε το 1954 το σεξουαλικά υπαινικτικό Work with me, Annie, το οποίο απαγορεύτηκε πάραυτα από τα αμερικανικά ραδιόφωνα. Γεγονός περίεργο από μόνο του, καθώς δεκάδες ανάλογα υπαινικτικά τραγούδια κυκλοφορούσαν στην αγορά. Αλλά… είχε φτάσει η εποχή που οι λευκοί έφηβοι άρχιζαν να ακούν το μαύρο r’n’b. Κι εκτός από δάκτυλος των αντίχριστων, η μαύρη μουσική έγινε και κομουνιστικός δάκτυλος. Κάποιος έπρεπε να σώσει τη νεολαία!

Οι μαύροι συνθέτες όμως γνώριζαν ότι το κοινό τους δεν φοβόταν τη σωματική έκφραση - είτε για χορό μιλούσαν, είτε για σεξ – κι έτσι ξεκίνησαν οι αμέτρητες απαντήσεις στο Work with me, Annie. Ο ίδιος ο Hank Ballard έγραψε το Annie had a Baby και το Annie’s Aunt Fanny, συνεργάστηκε στην πιο γνωστή απάντηση με τίτλο Roll with me, Henry, που έκανε επιτυχία η Etta James. Άλλες παραλλαγές και απαντήσεις της συνδιαλλαγής της Άννι και του Χένρι: Annie's Answer (El-Dorados), Annie Pulled a Humbug (Midnights), I'm the Father of Annie's Baby (Danny Taylor). Τέλος, στο Henry's Got Flat Feet (Can't Dance No More) των Midnights το σεξουαλικό παιχνίδι έχει γίνει χορός στην πίστα – για να επιτευχθεί το απαραίτητο crossover. Ωστόσο, ήταν αργά πια. Η λευκή νεολαία χόρευε ήδη τη μετεξέλιξη του r’n’b που βαφτίστηκε rock’n’roll.

Work with me, Annie
Let's get it while the gettin' is good
Annie, please don't cheat
Give me all my meat, ooo!
Ooo-hoo-wee
So good to me

Rock with me Henry (Any old time)
Talk to me Henry (Don't change your mind)
Dance with me Henry (All right)
You better dance while the music goes on
Roll on, roll on, roll on

4. Oh! Neill – η απάντηση στο Oh! Carol                      

Ο Νεοϋορκέζος Neil Sedaka μαζί με τον παιδικό του φίλο Howard Greenfield υπήρξαν από τους ακρογωνιαίους λίθους της βιομηχανίας του Brill Building. Όταν πήγαινε στο γυμνάσιο, ήταν ερωτευμένος με την Carole King, την οποία συνάντησε ξανά στο Brill Building, και με το όνομά της στο μυαλό του έγραψε το Oh! Carol το 1958. Ο σύζυγος της Carole King, o Gerry Goffin, πήρε τη μελωδία και την επόμενη χρονιά έγραψε μια παιχνιδιάρικη απάντηση με τίτλο O! Neill, που απέτυχε παταγωδώς να πείσει το αγοραστικό κοινό των δίσκων 45 στροφών.

Oh! Carol, I am but a fool
Darling, I love you though you treat me cruel
You hurt me, and you made me cry
But if you leave me, I will surely die           

Oh! Neil
I've loved you for so long
I never dreamed you'd put me in a song
I'm Carol
And I live in Tennessee
I never hoped that you'd remember me

5. Queen of the House – η απάντηση στο King of the Road

Επειδή εκεί κάτω στον Νότο τα πράγματα είναι ξεκαθαρισμένα, ο άντρας είναι αλήτης και σκληροτράχηλος, ενώ η γυναίκα είναι βασίλισσα στο σπιτικό της, ο Roger Miller έγραψε τον King of the Road, το 1964. Έκτοτε, υποθέτω ότι ζει από τα δικαιώματα του κομματιού, το οποίο γνώρισε αμέτρητες διασκευές. Κι αν κάτι σας θυμίζει, είναι μια διαφήμιση αυτοκινήτου (θυμάμαι το τραγούδι, αλλά όχι τη διαφήμιση. Ξέρω όμως ότι ακουγόταν στο Πέρασμα του Χρόνου, του Wim Wenders).

Η απάντηση της Βασίλισσας του Σπιτιού της ήρθε από τη Jody Miller, είχε την ίδια μουσική και διαφορετικούς στίχους που έγραψε η Mary Taylor.

Trailer for sale or rent, rooms to let, fifty cents.
No phone, no pool, no pets, I ain't got no cigarettes
Ah, but, two hours of pushin' broom
Buys an eight by twelve four-bit room
I'm a man of means by no means, king of the road.

Up every day at six
Bacon and eggs to fix
Four kids from one to four
Pretty soon there'll be one more
I got old floors to wax and scrub
And there's a dirty old ring in the tub
I'll get a maid someday
But till then I'm queen of the house

6. Sweet home Alabama – η απάντηση στα Southern man και Alabama

Παρότι Καναδός, ο Neil Young έτρεφε ανέκαθεν ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στις εκδηλώσεις βίας και ρατσισμού στο νότο των ΗΠΑ. Στο άλμπουμ After the Gold Rush που ηχογράφησε το 1970, υπήρχε το Southern Man με το οποίο ξεμπρόστιαζε τους Νοτίους για την κακομεταχείριση των μαύρων και την ανοχή τους στην Κου-Κλουξ-Κλαν. Στον επόμενο δίσκο του, το Harvest του 1972, επανήλθε με το Alabama, στο οποίο εστίαζε ειδικά στην πολιτεία της Αλαμπάμα. Η επιλογή κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν, αφού στο Μπέρμιγχαμ – που είχε το παρατσούκλι Bombingham – έγιναν αμέτρητες φρικαλεότητες εναντίον των μαύρων, ενώ από τις φυλακές του έγραψε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ την «Επιστολή από το Μπέρμιγχαμ».

Τα δύο αυτά τραγούδια στάθηκαν αφορμή για να γράψουν οι Ronnie Van Zandt, Garry Rossington και Ed King – των Lynyrd Skynard – έναν ύμνο στις αξίες του Νότου σαν απάντηση: το περίφημο Sweet Home Alabama – παρότι κανείς από τους τρεις δεν ήταν από την πολιτεία αυτή. Το τραγούδι άνοιγε το δεύτερο δίσκο τους Second Helping, και κυκλοφόρησε το 1974. Οι φήμες ότι ο Young τους καταράστηκε κι έπεσε το αεροπλάνο τους το 1977 στο Μισισιπή δεν επιβεβαιώθηκαν ποτέ. Πέρα από αστεία, ο Neil Young αναγνώρισε αργότερα ότι το Alabama ήταν ακραίο τραγούδι κι έχει μετανιώσει γι’ αυτό, ενώ χαρακτήρισε τους Lynard Skynard σπουδαία μπάντα.

I saw cotton and I saw black.
Tall white mansions and little shacks.
Southern man, when will you pay them back?
I heard screamin' and bullwhips cracking.
How long? How long?

Oh, Alabama
Banjos playing through the broken glass
Windows, down in Alabama
See the old folks
Tied in white robes
Hear the banjo
Don't it take you down home?

Well I heard Mister Young sing about her
Well, I heard ol' Neil put her down
Well, I hope Neil Young will remember
A Southern man don't need him around, anyhow

7. Baggy Trousers – η απάντηση στο Another Brick in the Wall

Οι Pink Floyd επέκριναν σκληρά το αγγλικό εκπαιδευτικό σύστημα στο Wall, το 1978. Και οι Madness απάντησαν δύο χρόνια αργότερα με το Baggy Trousers, στο οποίο παρουσίαζαν τη δική τους, πιο ρεαλιστική εικόνα των σχολικών χρόνων: τις αταξίες και τις πλάκες των παιδιών, τους δασκάλους που τα πίνουν στη διπλανή παμπ, την αλήθεια των λαϊκών, δημόσιων σχολείων. Ο Suggs (Graham “Suggs” McPherson) έχει πει ότι η άποψη των Pink Floyd αφορούσε τα πανάκριβα ιδιωτικά σχολεία, και ο ίδιος ήθελε να δείξει μια άλλη πλευρά της παιδείας εφαρμόζοντας τη στιχουργική φόρμουλα του Ian Dury. Το Baggy Trousers έγινε το σήμα-κατατεθέν των Madness και του two-tone ska που μας γλίτωσε από τη σοβαροφάνεια. Let’s face it: όλοι τελειώσαμε ένα ρημάδι σχολείο χωρίς να πάθουμε τίποτα τραγικό!

We don't need no education
We don't need no thought control
No dark sarcasm in the classroom
Teacher leave the kids alone
Hey! Teacher! Leave us kids alone!
All in all it's just another brick in the wall

Oh what fun we had
But, did it really turn out bad
All I learnt at school
Was how to bend not break the rules
Oh what fun we had
But at the time it seemed so bad
Trying different ways
To make a difference to...

8. Lloyd, I’m ready to be Heartbroken – η απάντηση στο Are You Ready To Be Heartbroken?

Ο ξεχασμένος Σκοτσέζος Lloyd Cole έγραψε το 1984 αυτό το pop κομψοτέχνημα (που θα ζήλευε ο Morrissey) για την αθωότητα της νιότης, τη σοβαροφάνεια που συνοδεύει τους άπειρους νεαρούς που ακούν συνέχεια τους δίσκους του Arthur Lee και δεν φαντάζονται τι σημαίνει να χάνεται η γη κάτω από τα πόδια σου, όταν χάνεις τον έρωτα. Ίσως μιλάει για τον εαυτό του, καθώς κοιτάζει όσους είναι ευτυχισμένοι και τους προειδοποιεί για ό,τι τους περιμένει. Τι τους περιμένει; Η ζωή, απλώς.

Με ένα ανάλογης αξίας pop κομψοτέχνημα απάντησαν οι Camera Obscura, δεκαοκτώ χρόνια αργότερα. Σκοτσέζοι εκ Γλασκόβης σαν τον Lloyd Cole, ο οποίος ζει πλέον στη Μασαχουσέτη, διαθέτουν τη χαρακτηριστική γλυκιά μελαγχολία που διακρίνει τους Σκοτσέζους τραγουδοποιούς. Ήδη ο τίτλος του άλμπουμ Let’s get out of this country, φτιάχνει την ατμόσφαιρα που έχτισε η Tracyann Campbell στο Lloyd, I’m ready to be heartbroken. Ποιος δεν θέλει να ερωτευτεί βαθιά έστω κι αν αυτό συνεπάγεται ότι δεν θα βλέπει πέρα από τη μύτη του;

Looking like a born again
Living like a heretic
Listening to arthur lee records
Making all your friends feel so guilty
About their cynicism
And the rest of their generation
Not even the government are gonna stop you now
But are you ready to be heartbroken?

He said I'll protect you like you are the crown jewels yet
Said he's feeling sorrier for me the more I behave badly I can bet
Hey Lloyd I'm ready to be heartbroken
'Cause I can't see farther than my own nose at the moment

9. Me and Mr Jones – μια απάντηση στο Me and Mrs Jones

Οι Kenny Gamble, Leon Huff & Cary Gilbert ήταν το συνθετικό/στιχουργικό τρίο που δημιούργησε με τις παραγωγές του τον Ήχο της Φιλαδέλφειας, τη δεκαετία του ’70. Ένα από τα πιο χαμηλότονα κι αισθησιακά τραγούδια τους ήταν το Me and Mrs Jones, που ηχογράφησε ο Billy Paul με τη βελούδινη φωνή το 1972. Περιγράφει την εξωσυζυγική σχέση του αφηγητή με την παντρεμένη κυρία Τζόουνς, μια παράνομη σχέση στην οποία δεν μπορούν να αντισταθούν παρότι ξέρουν ότι είναι λάθος.

Σχεδόν 35 χρόνια αργότερα, η Amy Winehouse έγραψε για έναν ερωτύλο κύριο που διακυβεύει τη σχέση με της με τον κύριο Τζόουνς. Δεν βρήκα κάποια σχέση ανάμεσα στα δύο τραγούδια, πέρα από ένα κλείσιμο του ματιού σε όποιον θυμάται την επιτυχία του Billy Paul. Ωστόσο, πάντοτε πίστευα ότι ο κύριος Τζόουνς της Amy ήταν ο σύζυγος της κυρίας Τζόουνς και δικαίως τον απατούσε. Δεν θέλω σχόλια. Τα τραγούδια, τις ταινίες, τα βιβλία: ο καθένας μας τα εξηγεί με τον δικό του, αμιγώς προσωπικό τρόπο.

Me and Mrs. Jones
We got a thing goin'on
We both know that it's wrong
But it's much too strong
To let it go now

Nobody stands in between me and my man
It's me and Mr. Jones (me and Mr. Jones)
What kind of fuckery is this?
You made me miss the Slick Rick gig (oh, Slick Rick)
And thought I didn't love you when I did (when I did)
Can't believe you played me out like that

Και όπως συμβαίνει συνήθως στα γλέντια και τις γιορτές, αργά μετά τα μεσάνυχτα πέφτουν και τα λαϊκά.

10. Κι όμως, κυρία μου, οι άντρες κλαίνε – η απάντηση στο Οι άντρες δεν κλαίνε

Το 1968, η Μαρινέλλα έχοντας αφήσει πίσω της τη συνεργασία και τον σύντομο γάμο της με τον Καζαντζίδη, ηχογράφησε σε δίσκο 45 στροφών το Οι άντρες δεν κλαίνε. Ήταν σύνθεση του Γιώργου Κατσαρού σε στίχους του Πυθαγόρα, και πολλοί το θεώρησαν σπόντα της τραγουδίστριας προς τον Καζαντζίδη. Λίγο καιρό μετά, έρχεται η απάντηση-καρφί του Στέλιου, σε μουσική του Βασίλη Βασιλειάδη και στίχους ξανά του Πυθαγόρα: Κι όμως κυρία μου, οι άντρες κλαίνε.

Σε μια εποχή που ούτε να διανοηθεί δεν μπορούσε τη δημιουργία του διαδικτύου και των συνηθειών του, ένα χωρισμένο ζευγάρι αντάλλασσε μηνύματα και καρφιά. Ξέρετε, όπως εμείς ποστάρουμε τώρα ένα τραγούδι στέλνοντας μήνυμα σε κάποιον που δεν το καταλαβαίνει ή αδιαφορεί; Κάπως έτσι.

11. Θα σου κάνω καψονάκι – η απάντηση στα Θα τα κάψω τα λεφτά μου & Στου Χαροκόπου και στην Καλλιθέα     

Ο Βασίλης Βασιλειάδης, ο μάγος της farfisa, υπήρξε ο συνθέτης αμέτρητων λαϊκών επιτυχιών για τρεις δεκαετίες. Οι συνθέσεις του, που συχνά έντυναν τους στίχους του Πυθαγόρα, είχαν ξεσηκωτικό, χορευτικό ύφος, αφού δεν δίστασε να ενσωματώσει στους λαϊκούς δρόμους το rock’n’roll, το σέικ κι άλλους novelty χορούς, μ’ ένα χιούμορ που δεν συναντιέται συχνά στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι. Δύο από τα πιο γνωστά τραγούδια του, και τα δύο σε στίχους του Πυθαγόρα, μιλούσαν για τις αμφιβολίες που τυραννούν τους ερωτευμένους και για τον πόνο της απιστίας. Το Θα τα κάψω τα λεφτά μου έκανε τεράστια επιτυχία ο Μάνος Παπαδάκης, ενώ το Στου Χαροκόπου και στην Καλλιθέα ερμήνευε με το βαρύ, μάγκικο μεταρεμπέτικο ύφος του ο Δημήτρης Ευσταθίου. Και τα δύο κυκλοφόρησαν το 1967.

Η απάντηση ήρθε συνθετικά και στιχουργικά από τον ίδιο τον Β.Β. Έδωσε στην πρωτοεμφανιζόμενη τότε Λίτσα Διαμάντη – η οποία, σημειωτέον, έκανε δεύτερη φωνή στα δύο προηγούμενα τραγούδια - το Θα σου Κάνω Καψονάκι, στο οποίο η σκληρή κι ανεξάρτητη κυρία αποστόμωνε τον απατημένο και τσιγκούνη εραστή.

Θα τα κάψω
τα ρημάδια τα λεφτά μου
για να δω αν την καρδιά μου
ή το χρήμα αγαπάς.

Στου Χαροκόπου και στην Καλλιθέα
μου είπανε πως τα ’πινες εχθές,
ψηλό μελαχρινό είχες παρέα,
κι εγώ σε γύρευα στις Τζιτζιφιές.
Αν μου το ’λεγαν οι φίλοι και οι γείτονες,
από το κακό που σου ’χα δε θα γλίτωνες.

Θα σου κάνω καψονάκι,
αγοράκι μου, εγώ
για να μάθεις πια σε μένα
να μην κάνεις το σκληρό.
Χαροκόπου, Καλλιθέα
με ψηλό μελαχρινό
θα τα ξαναπιώ παρέα
να σε ξανασκάσω εγώ.
Σαν κι εσένα αντράκια εγώ
σαν χαρτομάντιλα τα πετώ.
Μου ’λεγες θα κάψεις τα λεφτά σου
για να δεις αν σ’ αγαπώ,
μα ήξερα καλά την τσιγγουνιά σου
και δεν το ’φαγα κι αυτό.