Coca Cola in Angola

(United Balls, 1981)

H προγιαγιά μας η Lucy, australopithecus afarensis, βρέθηκε πεσμένη κάτω από ένα δέντρο στην Αιθιοπία, πριν τρεισήμισι εκατομμύρια χρόνια, τη σηκώσαμε πρόσφατα. Ο μπαμπάς μας, ακόμα αβάπτιστος, homo sapiens, κοιμόταν για τριακόσιες χιλιάδες χρόνια σε μια σπηλιά του Μαρόκου, τον ξυπνήσαμε φέτος. Αφρική, τελικά είσαι η μαμά μας; Έχουν δίκιο τα ρασταφάρια;

It Began In Afrika ka ka ka ka ka ka ka
(Chemical Brothers, 2001)

1. Tondokumente aus dem Phonogrammarchiv, Gesamtausgabe der historischen Bestände 1899–1950, Series 7: Rudolf Pöchs Kalahari recordings (1908)
2. Ba-Benzélé Pygmies - The Music Of The Ba-Benzélé Pygmies (Bärenreiter-Musicaphon, UNESCO Collection of Traditional Music)
Δυο φυλές της Αφρικής φέρονται να υπήρξαν αμιγείς βαθύτερα στο χρόνο απ' τις υπόλοιπες: οι Πυγμαίοι της σαβάνας στην κεντρική Αφρική και οι Χόι/Σαν της ερήμου Καλαχάρι στη νότια. Η μουσική τους είναι ό,τι πιο κοντινό θα μπορούσαμε να καταγράψουμε ως εχμ, νεολιθική μουσική. Ειδικά η ηχογράφηση του 1908 είναι νομίζω συγκλονιστική.

3. Burundi: Music from the Heart of Africa Explorer Series: Africa
Τα μπουρούντι ντραμς των Βow Wow Wow, των Adam & the Ants και των King Kurt πρωτακούστηκαν εδώ, στους λόγγους και τα βουνά ανατολικά της Ταγκανίκας, μάλλον κληρονομιά από νομάδες αρχέγονους, προερχόμενους απ' το βουνό στα δυτικά, αυτό που ορίζει και την ήπειρο, το Κιλιμάντζαρο.

4. Brian Jones Presents the Pipes of Pan at Joujouka
Ενώ η ενδοχώρα αναπνέει, κινείται και παίζει τη νεολιθική της υπόσταση, στην οποία λες και παρέμεινε, ίσα ίσα για να προλάβουμε να την αφουγκραστούμε έστω, το πρώτο κύμα εισβολέων φτάνει από την εγγύς Ανατολή, περνάει τη στενή λωρίδα του Σουέζ και το αχανές δέλτα του Νείλου κι εγκαθίσταται εκεί έχοντας την τεχνογνωσία να τιθασεύσει τον αψυχολόγητο ρου του ποταμού προς όφελός της. Γύρω στο 4000 π.Χ., η Αίγυπτος με τους τότε νομάδες του νότου της υποταγμένους στη συγκεντρωτική εξουσία των καινούργιων (που θυμίζει έντονα Μεσοποταμία), γίνεται …η αρχαία Αίγυπτος που όλοι ξέρουμε. Η μουσική της, όσο μπορούμε να καταλάβουμε, γιατί προφανώς δεν μπορούμε να την ακούσουμε, θυμίζει επίσης ανατολική και ως προς τις κλίμακες και ως προς τα όργανα. Οι αυτοκρατορίες έπεσαν, όμως ο δρόμος παρέμεινε ανοιχτός. Απ' τη μεριά της αφρικανικής ηπείρου που μας ενδιαφέρει, σημαίνει ότι μέχρι τους ιστορικούς χρόνους ολόκληρη η βόρεια Αφρική σταδιακά έπεσε στα χέρια των Αράβων, έχοντας ως νότιο φυσικό όριο επέκτασης τη Σαχάρα, κάτω από την οποία λέγανε μάλιστα ότι «κατοικούν οι πολύ μαύροι». Μα δεν υπάρχει αμφιβολία: η μουσική οποιασδήποτε χώρας από Σαχάρα και πάνω ακούγεται και είναι Ανατολική, όχι Αφρικάνικη. Η εξάπλωση του Ισλάμ μέσω των Αράβων τον 6ο αιώνα, απλά σφράγισε το γεγονός.

Αν έχουμε μια αρχετυπική καταγραφή, αφενός για να καταδείξουμε τι λέμε τόση ώρα, αφετέρου για να βρούμε κάποια αφρικάνικα στοιχεία αντίστασης στην ανατολική επέλαση, θα τη βρούμε στην τελετουργία που ο μακαρίτης ο Brian Jones, καθ΄ υπόδειξη των drifters διανοούμενων που ανακάλυψαν πρώτοι το υπαρξιακό χάσιμο στο Μαρόκο, ηχογράφησε στη Τζατζούκα, ένα χωριό στα ψηλά βουνά, εκεί κάποιοι ντόπιοι παίζαν μια εκστατική μουσική αφιερωμένη στον Αλλάχ. Οι κλίμακες ανατολίτικες, η ρυθμολογία όμως αυτόχθονη. Το αποτέλεσμα, καλά, χάσιμο για τους δυτικούς. Εμείς τα ξέρουμε.

5. The Art of Jenbe Drumming: The Mali Tradition Vol. 1
Εδώ η χρονολογική σειρά γίνεται ακόμα περισσότερο επισφαλής. Έχουμε τη δεύτερη καταγεγραμμένη είσοδο ξένων στην αφρικανική ήπειρο. Είναι αυτοί που φέρνουν την τεχνογνωσία του μετάλλου, κρατάνε την εποχή του σιδήρου στα χέρια τους. Είναι μάλλον μελαμψοί ινδοευρωπαίοι, και μπουκάρουν στην Αφρική απ' την εύκολη/προσοδοφόρα πόρτα, που είναι τα δυτικά παράλια, μια πόρτα που θα ξανανοίξουν πολύ αργότερα και οι Ευρωπαίοι. Δεν συγχρωτίζονται με τους ιθαγενείς, διατηρώντας για την κάστα τους προφίλ μυστικιστών, η τέχνη τους αποτυπώνεται μέχρι και σε θεότητα από τους Yoruba, μια φυλή της ευρύτερης περιοχής (δεν μπορώ να μην σκεφτώ τους Κάβειρους και τον Ήφαιστο στα λημέρια μας και πάνω κάτω την ίδια εποχή) και κινούν το κατεργασμένο μέταλλο πολύ φειδωλά κι εκλεκτικά σε μια τεράστια παρθένα αγορά. Σε αυτούς λοιπόν τους ξενόφερτους σιδεράδες χρεώνεται το djembe, εκφραστικό και εκκωφαντικό τύμπανο, που το παίζεις όπως θες για να βγάλεις ό,τι θες. Κύρια αρχική χρήση του σε μυστικιστικούς ομαδικούς χορούς (αχά). Διαλέγω μια ηχογράφηση ενός υπέργηρου τζεμπετίστα του 20ού αιώνα απ' το Mali, εσείς ψάξτε πιο μοντέρνο παίξιμο, το τζέμπε είναι απ τα πιο πολυηχογραφημένα αφρικάνικα όργανα (και δικαίως).

6. Southern Mozambique - Hugh Tracey - Field Recordings
Κι άλλη εισβολή, απωανατολική αυτή τη φορά. Στις ακτές της Μοζαμβίκης, απ' τη άλλη μεριά της Αφρικής, προσαράζει γύρω στο πεντακόσια μ.Χ. ένας λαός μελαμψών και πιθανώς σχιστομάτηδων, ο οποίος φέρνει ήχους γκαμελάν, προσωπικά η ευτυχία μου. Η mbila, το ξυλόφωνο που φέρανε οι πολυνήσιοι(;) μέτοικοι, μόνη της είναι ένα παιδικό παιχνίδι απ' τα Τζάμπο, όταν ακούς δέκα μαζί όμως, όπως τις παίζουν στη νότια Μοζαμβίκη, σχίζεις το πτυχίο αρμονίας σου. Ο εθνολόγος Χιού Τρέισυ ενδιαφέρθηκε και για ένα άλλο κρουστόφωνο δυτικά της Μοζαμβίκης, τη mbira. Οι ήχοι των δυο οργάνων είναι ανάλογοι, αλλά τη μμπίρα την παίζεις με τα δάχτυλα, πλέον έχει μεταλλικά ελάσματα κι επίσης το ρ και το λ αλληλοπαρηχούνται συχνά όπως ξέρετε. Από έναν αυτοσχέδιο συγκρητισμό που επινόησε ο Tracey, μας προέκυψε η kalimba, όπως την αγοράζουμε πλέον απ' το ίντερνετ.

7. Première anthologie de la musique malienne - Cordes Anciennes
Meanwhile in υποσαχάρια Africa, ένα τρελό εμπόριο παίζει στον άξονα Ανατολής–Δύσης, αφού είναι ρότα με την οποία παρακάμπτονται φυσικά εμπόδια και οι καμήλες μπορούνε να κουβαλάνε καλούδια από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά θάλασσα. Η ευρύτερη περιοχή του Mali, αρκετά κοντά στον Ατλαντικό, ευνοείται ιδιαιτέρως, μάλιστα θα γίνει, λίγο πριν σκάσει ο άπληστος Ευρωπαίος, και κάτι σαν αφρικανικού τύπου Αυτοκρατορία. Οι griot είναι οι ποιητές της δόξας των προγόνων, οι εκφραστές των πατρογονικών πνευμάτων, η ζωντανή παράδοση του τόπου. Ανάμεσα στα όργανα που παίζουν είναι κάτι που μοιάζει με άρπα και που το λένε kora. Από τη σύγχρονή μας επιφανή οικoγένεια Diabaté, που έχει στις μέρες μας τα πρωτεία στο όργανο, διάλεξα τον παππού Sidiki.

8. West Africa At The British Library
The Rough Guide To Psychedelic Africa
Και μετά ... ήρθαν οι Ευρωπαίοι. Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Ισπανοί (αυτοί δεν στέριωσαν, είχε ήδη τελειώσει η μπογιά τους στο Νέο Κόσμο), Γερμανοί και Βέλγοι που θα εκμεταλλευτούν (ώπα, κυριολεξία) την Αφρική και θα της αλλάξουν τη φυσιογνωμία για πάντα, κάνοντάς την σαν τα μούτρα τους. Στείλαν πρώτα τους ιεραπόστολους, οι οποίοι ετοίμασαν το έδαφος για να 'ρθουν μετά οι λευκοί αδελφοί των ευκολόπιστων ιθαγενών και να τους βοηθήσουν να σκλαβώσουν γη και υπέδαφος, ζώα και ανθρώπους. Μπούκαραν κυρίως από τα Δυτικά, αλλά πήγαν και νότια τον περίπλου κι όπου τους κάτσει. Έκτοτε οι ιθαγενείς συνεννοούνται με σπασμένα αγγλικά, σπασμένα γαλλικά και κρεολο/πορτογαλικά, ανάλογα το μέρος και την περιοχή. Δημιουργήθηκαν, κυρίως μέσω των χριστιανικών εκκλησιών, κοινότητες με σχολεία, προνόμια για τους απολίτιστους μαυρούκους που είδαν στον λευκό την ευκαιρία να γίνουν κι αυτοί κάποιοι, τώρα που κατάλαβαν ότι ο κόσμος εκεί έξω μπορεί και να έχει χώρο καταξίωσης και γι' αυτούς. Πληθυσμοί ολόκληροι κατέληξαν ναυτικοί στις αρμάδες ή σκλάβοι στις δυτικές Ινδίες. Μουσικολογικά βέβαια είχαμε απίστευτα υβρίδια. Αφρικανοί σκλάβοι στην Καραϊβική φτιάχνανε με τους εκεί ντόπιους, ρυθμούς και στυλ που φέρνανε πάλι πίσω οι ναυτικοί και οι κοσμοπολίτες έμποροι, που έκαναν τα αλισβερίσια και χτίζανε κλίμα κοσμοπολίτικο στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα και τα λιμάνια. Για να μείνουν οι ανήσυχοι ντόπιοι στο χωριό τους ούτε λόγος, η νέα ευκαιρία ήταν να ενσωματωθούν στη φάση εκεί όπου κινούνταν το χρήμα. Έτσι δημιουργήθηκαν μουσικές για να γουστάρουν όλοι, ταυτόχρονα. Οι κατακτητές, οι ναυτικοί, οι έμποροι και η νέα ανερχόμενη τάξη των δυτικοποιημένων μαύρων που χωρίς να ξεχνάνε τη μουσική που τους μεγάλωσε, περνούσαν φάση Κλικ, ήθελαν κοσμοπολιτισμό. Μιλάω για τη μουσική των δεκαετιών '20 με '60, το λεγόμενο palm wine της δυτικής Αφρικής ή και dancehall, soukous, kawassa kwassa της κεντρικονότιας ή το dansi της Ανατολικής. Για το ότι επίσης Jazz σήμαινε γι' αυτούς το πολιτισμένο στυλ των αφεντάδων κι όχι τη μουσική που φτιάχναν τα πουλημένα μακρινά τους ξαδέλφια στην Αμερική. Μουσικά τα πετυχημενοτράγουδα αυτής της περιόδου δεν με απωθούν καθόλου. Οι χαρούμενες, συνήθως πεντατονικές μελωδίες και οι ρυθμοί, ούτως ή άλλως, υπήρχαν. Το μούλτι κούλτι φιούζιον που προκύπτει, αν δεν σε νοιάζει το νοσηρό μπακγκράουντ, είναι σούπερ. Ακούω το Masanga από τον Jean Bosco Mwenda που με ένα πρωτάκουστο κιθαριστικό στυλ (αφρικάνικο δακτυλισμό θα το ονομάσουν κι είναι όντως χαρακτηριστικό γνώρισμα των αφρικανών κιθαριστών) με απογειώνει με την ανάλαφρη, εξαιρετική του 100% αφρικάνικη μελωδία –προσέχω βέβαια κι ότι τα κρατήματά του είναι εντελώς δυτικά, αφού η αφρικάνικη μουσική όπως την ξέραμε πριν τον λευκό δεν έχει ακόρντα, μόνο συνηχήσεις. Εντάξει, υπάρχει όμως ανάλογο κομμάτι την ίδια εποχή αλλού στον πλανήτη; Όχι, είναι αριστούργημα, μου 'ρχεται να σας πω! Ε, κι αργότερα τα παιδιά όλων αυτών των ανερχόμενων δυτικοποιημένων μαύρων ζούσαν τα νιάτα τους σύμφωνα με το τάιμ μπήινγκ των προηγμένων χωρών, του οποίου ο απόηχός έφτανε απ' το ραδιόφωνο και τα περιοδικά στις νεότευκτες πόλεις τους, όπου ο πολιτισμός ζούσε στα πενήντα ασφαλτοστρωμένα οικοδομικά τετράγωνα του κέντρου. Αυτά τα παιδιά παίζαν φανκ, μπλουζ, ροκ και ψυχεδέλεια και μάλιστα εξαιρετικά. Μετά βέβαια, ή διέπρεπαν στον κρατικό μηχανισμό της χώρας τους μαζί με τους πατεράδες τους ή προσλαμβάνονταν σε επιχειρήσεις κάπου στην Ευρώπη ή την Αμερική και ζούσαν το όνειρό τους. Ήταν στο κέντρο του κόσμου επιτέλους.

9. The Africa '70 w/ Ginger Baker: Live!
Πολλοί κι εξαιρετικοί αφρικανοί μουσικοί βγήκαν απ τις κοινότητες και τα σχολεία των κατακτητών, τα οποία συνέχισαν κι όταν γύρω στο 1960 αρκετές πλέον χώρες είχαν κερδίσει την ανεξαρτησία τους. Συνήθως αυτοί πήγαιναν στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις είτε για σπουδές είτε για καριέρα, από το Καμερούν π.χ. ο Manu Dibango, του οποίου το Soul Makossa έγινε διεθνές χιτ, παίζοντας αφρικάνικα με τους κανόνες του αμερικάνικου φανκ τζαζ. Ο Manu είναι καταπληκτικός μουσικός. Ή ο νοτιοαφρικανός Hugh Masekela, επίσης. Απλά τους αναφέρω για να τονίσω ότι, απ' όλους αυτούς, μόνο ένας έπαιξε αφρικάνικη μουσική με αφρικάνικη συνείδηση και τον λένε Fela Kuti. Εδώ τον ακούμε με τη μπάντα του στο Λονδίνο, σε ένα “κλειστό” live για δισκογραφικούς παράγοντες, όταν ήταν πλέον σίγουρος για το ότι είναι αυτός ο οποίος, με έδρα την πατρίδα του τη Νιγηρία, θα δημιουργήσει μια κομμούνα κράτος εν κράτει, θα τα βάλει με την κρατική καταστολή και την κοινωνική ανισότητα και θα αναδείξει μια περήφανη Αφρική που θα κοιτάει τις άλλες ηπείρους στα ίσα. Ο Ginger Baker, που παίζει εδώ γκεστ, γοητεύτηκε τόσο πολύ από το όραμα αυτό, που πήγε καπάκι στην Αφρική κι άνοιξε στούντιο εν μέσω εμφυλίου. Ακούω γιατί.

10. Soul Safari presents Township Jive & Kwela Jazz
Abdullah Ibrahim - Mannenberg
Arthur Mafokate - Kaffir
To apartheid της Νοτίου Αφρικής σε τρεις του φάσεις. Πρώτα, οι μουσικές που παίζονταν στο Σοβέτο και γενικότερα μεταξύ των φτωχών νοτιοαφρικανών όσο ο Μαντέλα ήταν στη φυλακή, με αγαπημένη την kwela, γρήγορη, χαρούμενη, κοριτσούδικη στ' αυτιά μου μουσική, παιγμένη με πολλές φτηνές φλογέρες ταυτόχρονα. Μετά, η τζαζ σύνθεση του Abdullah Ibrahim, Mannenberg, που ήταν για τους upper class αντιαπαρτχαϊντιστές κάτι σαν κοινό συνθηματικό για να γνωρίζονται. Και τέλος, το πρώτο κομμάτι του μοντέρνου μουσικού στυλ kwaito, που έλεγε στον λευκό μη με ξαναπείς κάφρο και βγήκε λίγο πριν την απελευθέρωση του νοτιοαφρικανού ηγέτη. To κουάιτο έκτοτε κυριαρχεί στο νάιτλάιφ των νεαρών νοτιοαφρικανών. Χμμ. Θα πρότεινα και το αντίστοιχο Bongo flava των σύγχρονων Τανζανών, ειδικά το Oya Msela των Mawingu που είναι στα σουαχίλι.

11. L'orchestre folklorique T.P. Konono Nº1 de Mingiedi - Congotronics
Από το πάλαι ποτέ Κονγκό Ζαϊρ, οι μοναχικοί πεισματάρηδες φίλοι των The Ex έβγαλαν το lo fi από τα τρέντι λοφτ των χίπστερς και το πέταξαν στους χωμάτινους παράδρομους της Kινσάσα. Είναι αφρικάνικη μουσική του σήμερα, κοιτάει τις άλλες ηπείρους στα ίσα.

Σημειωσούλες για το φινάλε: Τα νησιά του Κάπο Βέρντε είναι πορτογαλική υπόθεση, αυτών και των σκλάβων τους, δεν είχαν αυτόχθονα πληθυσμό, άρα τα βγάζω έξω απ τη φάση όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, μαζί και την ξυπόλυτη ντίβα τους, τη Cesaria Evora που μου αρέσει πολύ.

Το ίδιο κι η Μαδαγασκάρη, μούλτι κούλτι αφρικανών, ανατολιτών κι απωανατολιτών φρομ δε μπηγκίνινγκ.

Το αναφέρω γιατί έχει σημαινόμενα, δυο χώρες με γερή μέταλ σκηνή είναι η Μποτσουάνα όπου προφανώς λατρεύονται οι Cannibal Corpse και η Αγκόλα, όπως καταλαβαίνουμε από τον τίτλο και μόνο του προπέρσινου απολαυστικού ντοκιμαντέρ Death Metal Angola, που εννοείται ότι συστήνω ανεπιφύλακτα.

Ε και μια που ...άρχισα να τελειώνω, δεν γίνεται να μην αναφέρω τον Τανζανό μουσικοσυνθέτη Mbaraka Mwinshehe, τη φωνή της Bella Bellow απ΄ το Τόγκο, τoν τραγουδιστή Salif Keita (παλιός του συνεργάτης ο Mory Kante του Γιέκε Γιέκε), τον πολύ ιδιαίτερο King Sunny Ade, τον Khaled, κύριο εκφραστή του rai (Di Di), τους σενεγαλέζους Youssou N Dοur, Baaba Maal και το φοβερό συγκρότημα Orchestra Baobab, τον εφευρετικό '60s κιθαρίστα Messi Martin και την Orchestre Los Camaroes ή αργότερα, τους γεροπαλαβούς Les Têtes Brulées για το Hot Heads, από το Καμερούν, τον απόλυτο αφρορεγγά που τα λέει χύμα Alpha Blondy από την Ακτή του Ελεφαντοστού, τους απογειωτικούς κι όμως αιθέριους Farafina από τη Μπουρκίνα Φάσο, το πρόσφατο νοτιοαφρικάνικο πρότζεκτ Fantasma, μισό εθνομουσικολογία μισό καινοτόμο υβρίδιο και το ερημίτικο ας πούμε μπλουζ των Tinariwen, πότε Μάλι και πότε Αλγερία. Και κανά δυο χιλιάδες μου φαίνεται ακόμα που είναι αργά και ξέχασα κι αύριο θα βρίζω και θα με βρίζετε.