Στον ωκεανό του ήχου
David Toop – Ωκεανός του ήχου (Εκδόσεις Οξύ, 1998)
Η πρώτη ανάγνωσή του το 1998 μου δημιούργησε πολλά ερωτήματα, τα οποία αδυνατούσα να λύσω εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας μου. Το 2023, με μία δεύτερη ανάγνωση και με τη βοήθεια του διαδικτύου, σχεδόν όλα τα ερωτήματά μου απαντήθηκαν και οι μουσικές μου γνώσεις εμπλουτίστηκαν.
Ο David Toop γεννήθηκε το 1949 κοντά στο Λονδίνο. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε έγκυρα περιοδικά, όπως το «Wire» και το «Face» και συμμετείχε ως μουσικός στην πρωτοποριακή κολεκτίβα των Flying Lizzards. Συνέθεσε πρωτοποριακά έργα, συνεργάστηκε με διάφορους καλλιτέχνες, επιμελήθηκε αξιόλογες συλλογές και έγραψε αρκετά μουσικά βιβλία. Από το 2013 έως το 2021 δίδαξε στο London College of Communication, απ’ όπου του απονεμήθηκε ο τίτλος του Επίτιμου Καθηγητή.
Στον «Ωκεανό του Ήχου» εξιστορεί σημαντικά γεγονότα της μουσικής του 20ου αιώνα, η οποία ονομάστηκε κατά καιρούς ambient, electronica, chill out, new age. Οι όροι αυτοί επινοήθηκαν από επαγγελματίες δημοσιογράφους και στελέχη δισκογραφικών εταιριών για λόγους κατηγοριοποίησης και εμπορικών σκοπιμοτήτων. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι ο όρος ‘Ανοικτή Μουσική’ είναι καταλληλότερος και προσπαθεί να το αποδείξει καταθέτοντας τις προσωπικές του εμπειρίες, οι οποίες περιλαμβάνουν αποκλειστικές συνεντεύξεις, ανταποκρίσεις συναυλιών και ερευνητικά ταξίδια σε διάφορα μέρη του πλανήτη.
Το κουβάρι της ιστορίας ξετυλίγεται από τη στιγμή που ο Γάλλος συνθέτης Claude Debussy παρακολούθησε έκθαμβος μία ομάδα παραδοσιακών μουσικών από την Ιάβα στην Έκθεση του Παρισιού το 1889. Μερικά μόνο από τα σημεία και τις προσωπικότητες που αναλύονται είναι: η λογοτεχνία του φανταστικού και τα κινηματογραφικά soundtrack. Η διορατικότητα των Brian Eno, David Lynch, Kate Bush, David Sylvian. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και η ψηφιακή επανάσταση. Η εκκεντρική φυσιογνωμία του Sun Ra. Η εξάπλωση του ηλεκτρονικού ήχου τη δεκαετία του ’90. Οι θεμελιωτές της σύγχρονης μουσικής Karlheinz Stockhausen, Edgard Varèse, John Cage, Erik Satie. Η ευρηματικότητα των μουσικών της jazz και του rock, όπως οι Miles Davis, Charlie Parker, Duke Ellington και Jimi Hendrix. Η συμβολή του τζαμαϊκανού Lee «Scratch» Perry στη δημιουργία και εξέλιξη του dub. Οι πειραματισμοί των La Monte Young και Terry Riley. Η ευαισθησία του Ryuichi Sakamoto και οι έντονες αντιθέσεις της ιαπωνικής κουλτούρας. Οι φρενήρεις ρυθμοί παραγωγής του Aphex Twin. Οι μυστηριακές τελετές των ιθαγενών του Αμαζονίου. Η τευτονική εργασιομανία των Kraftwerk και των Tangerine Dream. Οι ευρηματικοί τρόποι επικοινωνίας των θαλάσσιων θηλαστικών. Οι ηχητικοί λαβύρινθοι του progressive rock και η ρυθμολογία του krautrock. Μέσα από αυτό το άναρχο κουβάρι αποκαλύπτονται μαγικές εικόνες της μουσικής εξέλιξης και καυτηριάζονται οι αρνητικές της διαστάσεις.
Ένα από τα αρνητικά σημεία είναι η τεχνική του sampling, όπου τη δεκαετία του ’90 χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από παραγωγούς του hip-hop, R&B και trip-hop, χωρίς ν’ αναφέρονται πολλές φορές τα ονόματα των συντελεστών των πρωτότυπων συνθέσεων και πολύ συχνά να μην αποδίδονται τα πνευματικά δικαιώματα. Ο όρος «πλιατσικοφωνία» πιστεύω ότι είναι χαρακτηριστικός και επιτυχημένος.
Κριτική είναι και η στάση απέναντι στη μουσική βιομηχανία, η οποία στο βωμό του κέρδους εκμεταλλεύτηκε τις δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας, ηχογραφώντας ντουέτα καλλιτεχνών που δε συναντήθηκαν ποτέ στο στούντιο, π.χ. Frank Sinatra και Bono ή δε μιλούσαν καν μεταξύ τους, π.χ. Marvin Gaye και Diana Ross. Επίσης, αναφέρονται οι περιπτώσεις «νεκρανάστασης» ή «τυμβωρυχίας» εκλιπόντων καλλιτεχνών, όπως ο John Lennon ή ο Nat «King» Cole. Στην εποχή μας, οι δύο εναπομείναντες Beatles με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης, κυκλοφόρησαν το «Now and Then», αποδεικνύοντας τα λόγια του συγγραφέα προφητικά. Οι «προφητείες» του Toop επεκτείνονται και σε άλλους τομείς, όπως ο διαμοιρασμός και το κατέβασμα ψηφιακών αρχείων, η αναπαραγωγή από πλατφόρμες και κινητά τηλέφωνα, η συρρίκνωση της μουσικής βιομηχανίας, οι on-line παραγγελίες και αγορές. Οι καταστάσεις αυτές αποτελούν σήμερα καθημερινή ρουτίνα για όλους.
Ο επιφανειακός αναγνώστης πιθανότατα θα μπερδευτεί από τη διαρκή μετακίνηση στο χώρο και το χρόνο ή την ποικιλία διαφορετικών μουσικών ειδών και καλλιτεχνών. Όσοι αφιερώσουν αρκετό χρόνο, θα διευρύνουν τους μουσικούς τους ορίζοντες και θ’ αποκομίσουν σημαντικές γνώσεις.
Η επιμέλεια έγινε από τον Μάκη Μηλάτο και η πολύ καλή μετάφραση από τον συνονόματό μου Ηρακλή Ρενιέρη, γνωστούς για την αγάπη και το μεράκι τους στα μουσικά πράγματα. Στο τέλος παρατίθενται η βιβλιογραφία και η δισκογραφία για όσους θέλουν να εμβαθύνουν και να συνεχίσουν το ταξίδι. Για τους νέους αναγνώστες και όσους ατύχησαν να προμηθευτούν την πρώτη έκδοση, κυκλοφόρησε δεύτερη το 2020, με διαφορετικό εξώφυλλο και εισαγωγή από τον Σπήλιο Λαμπρόπουλο.
