Δεν έφτασαν οι λέξεις

Τον παλιό καλό καιρό της αμόλυντης φιλομουσίας, δηλαδή πριν μπουν στις ζωές μας οι σατανάδες οι υπολογιστές που λένε και οι παρελθοντολάγνοι (που σίγουρα, όταν ακόμα ένιωθαν κομμάτι του παρόντος, την ίδια ακριβώς ειρωνεία με τη δική μου επιφύλασσαν στους τότε παρελθοντολάγνους), επικρατούσε άκρατος ενθουσιασμός όταν ανακάλυπτα πως ο δίσκος που αγόρασα είχε μέσα και στίχους. Βούλιαζα στον καναπέ δίπλα στο πικάπ και όσο έπαιζε το βινύλιο, διάβαζα κάθε φράση σαν πολύτιμη.

Αυτά παλιά βέβαια, που ήμασταν μικρά παιδιά. Διότι πλέον οι στίχοι αυτοπροσφέρονται σχεδόν, πριν προλάβεις να πεις bob google’s your uncle. Η μαγεία της προσμονής αλλά και η αίσθηση έκπληξης έχει χαθεί μαζί με τις αγνές εποχές που πίναμε νερό από το λάστιχο.

.. Λοιπόν εντάξει γελάσαμε, συντηρητικός-θείτσος-mode-off τώρα. Άλλωστε εγώ προτιμώ μακράν τη ζωή στο σήμερα της διάχυτης πληροφορίας κι ας λείπει η αδημονία των τυπωμένων στίχων στην εσωτερική πλευρά της gatefold έκδοσης του άλμπουμ. Πέρα από την πλάκα πάντως, ο χρόνος γλίστρησε, παρωδία της άχραντης διάρκειας (που λέει και ο Καρούζος και με άλλα λόγια οι Floyd· και τα Κίτρινα Ποδήλατα), τα χρόνια έφυγαν, η μουσική ψηφιοποιήθηκε, όμως ο λόγος, όταν υπάρχει, εξακολουθεί να είναι ο πιο ισχυρός φορέας του μηνύματος στη μουσική. Το πιο διεισδυτικό, ρητό, το πλέον άμεσο κανάλι επικοινωνίας της σκέψης και του συναισθήματος του δημιουργού. Ο πιο σίγουρος τρόπος να μάθεις τι θέλει να πει ο ποιητής. Τις λέξεις του.

Για τέτοιες λέξεις θέλω να γράψω, λέξεις με ιδιαίτερη αξία για μένα, που πιάνουν χώρο και απλώθηκαν στον χρόνο μου. Λέξεις που έκαναν κατάληψη σε ένα μικρό κομματάκι μέσα μου, που ιδέα δεν έχω πού βρίσκεται, αλλά ξέρουν αυτές. Λέξεις που έχω γράψει σε χαρτάκια για να τις θυμάμαι. Κι ας έχουν λερωθεί και ξεθωριάσει με τον καιρό κι ας μην είναι πια αναγνώσιμες (πολύ θα ήθελα να θυμίζουν τις αποδομημένες λέξεις στους πίνακες του Cy Twombly, αλλά οι δικές μου βέβαια είναι σκέτες μουντζούρες, ενώ εκείνου οπτική ποίηση), δεν τις ξεχνάω. Λέξεις που θέλω να ξεχάσω μα δεν γίνεται. Λόγια τραγουδιών που είναι πάντα εδώ.

Λέξεις σε γλώσσα μητρική (γιατί σε χτυπάνε κέντρο στην καρδιά, ολόισια)

Διονύσης Σαββόπουλος - Πρωινό (“Η Ρεζέρβα”, 1979)

Τα τελευταία αμέτρητα χρόνια, κάθε φορά που ο Σαββόπουλος λέει βλακείες (ων ουκ έστιν αριθμός) σκέφτομαι ας γυρίσει στο τραγούδι, δεν υπάρχει λόγος να τον ακούμε. Όμως αμέσως μετά συνειδητοποιώ ότι το πρόβλημα δεν είναι τα όσα λέει (που άλλωστε δεν ενδιαφέρουν), αλλά ότι έχει να βγάλει δίσκο της προκοπής από το 1983. Και αυτό εξηγεί πολλά. Λατρεύω πάντα αυτόν τον στίχο όμως, ανατριχιάζω με την φωνή της Αφροδίτης Μάνου (που ας μας απαλλάξει κι αυτή από τις βαρυσήμαντες πολιτικές παρεμβάσεις της) και την κιθάρα στην αρχή του τραγουδιού.

“Ραγίζει η αγάπη μας, κομμάτια κι αποσπάσματα, γυρεύει αίμα και ρίζες, μεροδούλι μεροφάι στιχουργική”.

Μα πέρασαν χρόνια Διονύση γιατί έτσι θέλησες, “κι ό,τι ζήσαμε μες στη νύχτα αυτή σαν σπουργίτι το τζάμι μας ραγίζει”. Και πλέον έσπασε. Ας μείνει μαζί μου έστω αυτός ο στίχος. Μην μου τον πάρεις κι αυτόν.

Βαγγέλης Γερμανός - Σε Θέλω (“Τα Μπαράκια”, 1981)

Δεν ήξερα καν τι σημαίνει η λέξη “μπαράκια” όταν άκουσα αυτό τον δίσκο, πολύ περισσότερο δεν γινόταν να κατανοήσω την έννοια της ερωτικής επιθυμίας που υψώνεται πάνω από βουνά και τα γκρεμίζει.

“Σε μια ατέλειωτη παρτίδα σε κερδίζω και σε χάνω, και ποντάρω τη ζωή μου στην αγάπη σου επάνω, Ερωτόκριτος θα γίνω και το δράκο θα ξεκάνω, γιατί σε θέλω, ναι σε θέλω”.

Τζογαδόρος, γάτος ερωτευμένος, “σαν της Βίβλου το καμίνι και σαν φλεγομένη βάτος”, αποφασισμένος και ανυποχώρητος. Θα κόψει το λαιμό του αν χρειαστεί και θα σκάψει τούνελ τρεις χιλιάδες μέτρα βάθος, αλλά τη θέλει.

Μάνος Χατζιδάκις - Τα Παιδιά Κάτω Στον Κάμπο (“Sweet Movie”, 1974)

Ένα τραγούδι παιδικό, μα γοτθικά σκοτεινό. Μακάβριο γαϊτανάκι, βαθιά πολιτικό σαν την (απαγορευμένη) ταινία που επένδυσε.

“Τα παιδιά κάτω στον κάμπο κυνηγάνε τους αστούς, πετσοκόβουν τα κεφάλια από εχθρούς και από πιστούς”.

“Τα Παιδιά Κάτω Στον Κάμπο” είναι ο θρίαμβος της εσωτερικής αναρχίας του Χατζιδάκι (όπως έχει πει ο ίδιος), που έγραψε και τους στίχους.

“Τα παιδιά δεν έχουν μνήμη, τους προγόνους τους πουλούν και ό,τι αρπάξουν δε θα μείνει, γιατί ευθύς μελαγχολούν”.

Στίχος ανηλεής, υπερκόσμιος μα γήινος. Λόγια βλάσφημα ενός αγιογδύτη που κλαίει καθώς γαντζώνεται σε μια ολισθηρή παιδικότητα. Αβίαστη ποίηση σε μια θεϊκή μουσική, από τις ωραιότερες που έχω ακούσει ποτέ.

Μάνος Χατζιδάκις, Νίκος Γκάτσος - Το Μεθυσμένο Καράβι (“Αθανασία”, 1976)

Τελικά μεγαλώσαμε, έμαθα κι εγώ τι σήμαινε εκείνο το “ρερεμπό” που δεν καταλάβαινα στα νήπια, όμως όλο και κάτι από τον μικρό εαυτό (“να δω ποια σπίθα σώθηκε κι ανάβει”) θα έχει μείνει ακόμα. Ελπίζω.

“Αγγέλου γιασεμιά σκόρπισες μέσα στην βρωμιά, κληρονομιά για μας. Κι εσύ παντοτινά σε σταυροδρόμια σκοτεινά τον σατανά πολεμάς”.

Κολασμένο και ανατρεπτικό τραγούδι, σαν τον Αρθούρο Ρεμπώ για τον οποίο έχει γραφτεί. Τον ποιητή της εξέγερσης, του κύκλου των καταραμένων. Το ερμήνευσε μοναδικά ο Μανώλης Μητσιάς, μεταδίδοντάς μου μια αίσθηση συνωμοτικής αναμονής. Σαν να μου χτυπάει την πόρτα ο ναύτης από το μεθυσμένο καράβι για να βουλιάξουμε στην αιωνιότητα.

“Κατάρα κι οργή μοιράζουν την γη και χέρι χέρι παν οι κολασμένοι”.

Λέξεις των κυνικών (οκ των Pink Floyd του Waters εννοώ· δεν θέλω άλλον εδώ)

Pink Floyd - Dogs (“Animals”, 1977)

Στη Βρετανία της ύφεσης, της βιομηχανικής κατάρρευσης, στο κατώφλι του θατσερισμού, οι Floyd έβγαλαν το “Animals”, έναν μάλλον υποτιμημένο δίσκο, ασύλληπτης στιχουργικής δεινότητας. Ο δίσκος αντλεί έμπνευση από τη “Φάρμα των Ζώων” του Όργουελ και οι άνθρωποι διαχωρίζονται σε σκυλιά, γουρούνια και πρόβατα.

Ειδικά το “Dogs”, που ακολουθεί κάπως ασυνήθιστες μουσικές φόρμες για Floyd, δηλαδή περισσότερο οξείες, κοφτές και μονολιθικές, παρά ογκώδεις ή ψυχεδελικές, είναι νομίζω αξεπέραστο έπος - κραυγή για την business as usual κυνική πραγματικότητα.

“You have to be trusted by the people that you lie to, so that when they turn their backs on you, you'll get the chance to put the knife in”.

Κραυγή για την άπληστη, αρπαχτική φύση του σύγχρονου ανθρώπου και την αποκτήνωσή του στο δρόμο για την κορυφή. Σημείο από όπου αρχίζει η πτώση, που θα 'ναι γρήγορη και θανάσιμη.

“And it's too late to lose the weight you used to need to throw around, so have a good drown, as you go down, all alone, dragged down by the stone”

Τέτοιο τραγούδι δεν ξαναγράφεται.

Pink Floyd - Don’t Leave Me Now (“The Wall”, 1979)

Κανείς δε μνημονεύει αυτό το τραγούδι από το “Wall”. Εκτός αν πρόκειται να το σχολιάσει αρνητικά. "Η πιο αδύναμη στιγμή του δίσκου", "ακαταλαβίστικο σημείο", "ποιος ξέρει τι είχε πάρει ο Waters όταν το 'γραψε", "ευτυχώς είναι μικρό το κομμάτι", "τουλάχιστον στο τέλος φτιάχνει", τα γνωστά.

Διαφωνώ ριζικά. Πότε ξανά ακούστηκε έτσι ο φόβος της εγκατάλειψης; Σαν δωμάτιο σε αποσύνθεση. Σαν ακροβασία ανάμεσα στην απελπισία και τον θυμό που οδηγείται σε λυσσαλέο ζάπινγκ τηλεοπτικών καναλιών, σαν τελευταία ελπίδα εκτόνωσης.

“Don't say it's the end of the road, remember the flowers I sent, I need you babe, to put through the shredder in front of my friends”.

Σαν επίμονος χτύπος τηλεφώνου που περιμένει απάντηση στην άλλη άκρη.

“Why are you running away?”

Σαν φοβισμένη αναπνοή. Εγώ λέω ποτέ.

Λέξεις των ακατανόμαστων (ιιιιι μεταλλάδες σε αφιέρωμα για στίχους; πόση βεβήλωση να υποστεί ο - όποιος - αναγνώστης;)

Ναι. Πάταξον μεν, άκουσον δε. Είναι δυνατόν άλλωστε οι θεματολογικές αναφορές μιας τόσο εκτεταμένης και ποικίλης ανά τον κόσμο μουσικής σκηνής να εξαντλούνται στα σ’ αγαπώ μ’ αγαπάς και το κυνήγι των δράκων; Πράγματι, δεν είναι.

Rough Silk - On The Wrong Side Of The Moon (“Circle Of Pain... Or: The Secret Lies Of Timekeeping”, 1996)

Από τα 80s ακόμα, η γερμανική power metal/progressive σκηνή ανέδειξε μπάντες που αφήνουν το στίγμα τους και σήμερα, αλλά δεν λείπουν και οι μουσικοί ήσσονος αναγνωρισιμότητας, που μένουν στη σκιά. Σαν τους Rough Silk, που κάτω από το σκληρό τους περίβλημα, μας έδωσαν γερές δόσεις ευαισθησίας και λυρισμού. Σε αυτό το υπέροχο τραγούδι, μας δείχνουν πώς μια φαινομενικά ακίνδυνη μπαλάντα μεταμορφώνεται σε ακούραστο σκαπανέα του πηγαδιού με τις απάλευτες μελούρες άλλων συναφών σχημάτων, μέχρι να απελευθερωθούν οι δυνάμεις του κακού. Με τους στίχους και μόνο.

“You gotta call me when it's dark there on the wrong side of the moon, and when the toys of love will turn into evil hounds of doom, when silence is holy in the cages of light, you will remember the shadows of the fight”.

Πού πάνε οι φωνές που σκάβουν όταν χάνονται; Πού πάνε οι μουσικοί όταν εξαφανίζονται σαν φαντάσματα; Στη σωστή πλευρά του φεγγαριού;

Skyclad - The One Piece Puzzle (“Prince Of The Poverty Line”, 1994)

Στίχοι στο metal σημαίνει Skyclad. Δεν είναι προφανώς οι μόνοι, αλλά όταν στο τιμόνι του δημιουργικού οπλοστασίου σου διαθέτεις (ή έστω διέθετες) τον Martin Walkyier, μία στιχουργική διάνοια που κάθε φράση του προσφέρεται για κοινωνιολογική παρατήρηση, πολλή σκέψη δεν θέλει.

“Pick up the fragments and piece them together, tell me do you like what you've found?”

Πάρε τις υπαρξιακές σου αναζητήσεις και φύγε Martin. Δεν σε ακούω.

“Existence is pure pantomime, why is life such a puzzle sometimes?”

Άσε με είπα.

“Trapped in a world I no longer feel part of, each day is a thorn in my side, though I've carried my cross worn my heart on my sleeve, still deep inside something has died”.

Άτακτη τρέλα, βασανιστική ομοιοκαταληξία, θρήνος για έναν κόσμο ακατανόητο πλέον. Σου είπα να φύγεις, δεν ακούς. Βάλε και το όνομά μας από κάτω αφού επιμένεις ρε Martin.

Skyclad - R'Vannith (“A Burnt Offering For The Bone Idol”, 1992)

Ο σαγηνευτικός, καυστικός λόγος του Walkyier βρήκε νομίζω την πιο χαρακτηριστική έκφανσή του αισθητικά σε αυτό τον δίσκο και ακόμα περισσότερο στο μνημειώδες “R'Vannith”, που θα πει “ρωμαϊκός”.

Εδώ η Ρώμη φλέγεται ολόκληρη, όμως το κομμάτι είναι βουτηγμένο στους συμβολισμούς και ματώνει σαδιστικά τις ανοιχτές πληγές της σύγχρονης κοινωνίας που ανάγονται στην πολιτική ιστορία.

“I still hear the screams of my lover torn from me, still taste the salt of her tears on my face, as they left me for dying my shattered corpse writhed on a pyre of anger, I choked on the stench of disgrace”.

“R'Vannith, R'Vannith, R'Vannith we'll cry when the last of our freedom is crushed by a lie, new legions of pious hypocrisy ride to baptise us in blood (an unstoppable tide)”.

Περπατάμε πάνω σε έναν κύκλο αίματος.

Λέξεις μαύρες (που αφήνουν πίσω τους βρεγμένο χώμα, το μόνο που έχει διασωθεί της σφοδρής καταιγίδας)

Virgin Prunes - Theme For Thought (“...If I Die, I Die”, 1982)

Πριν 2-3 χρόνια διάβασα το “Νυχτερινό Ατύχημα” του Πατρίκ Μοντιανό και βυθίστηκα στο υγρό πηγάδι του χρόνου, καθώς παρόν και μέλλον στο βιβλίο διαλύονται, γίνονται ένα, απέναντι από ένα παρελθόν που παλεύει να επιπλεύσει στον ωκεανό της λήθης και της αποσπασματικής ανάμνησης. “Ίσως υπήρχε ένα ολόκληρο κομμάτι της ζωής μου που δεν το 'ξερα, ένας στέρεος πυθμένας κάτω από την κινούμενη άμμο”.

Τινάχτηκα αμέσως με τη φράση (κάπου σε χαρτάκι την έχω κι αυτή). Αυτές οι αναζητήσεις του εαυτού, η κινούμενη άμμος και το σκάψιμο για τον πυθμένα (έχουν πέσει πολλά πηγάδια και σκαπανείς στο κείμενο, αλλά εγώ προσωπικά, μιλώντας για λέξεις, δεν θα μπορούσα να κάνω αλλιώς· και λίγα έβαλα) μου έφεραν αμέσως στο μυαλό τους στίχους αυτού του τραγουδιού. Που ξέρεις πως έρχονται να σε αρπάξουν από τον λαιμό, αλλά κάθεσαι και τους περιμένεις χωρίς αντίσταση. Δεν γίνεται αλλιώς.

“Why should I be like you? Nothing is ever the way you say it is, nothing is ever the way you want it, so don't talk to me, don't look at me, but please stay with me”.

Έπαιξε, εννοείται, επί τόπου.

Red Lorry Yellow Lorry - Talk About The Weather (“Talk About The Weather”, 1985)

Ανακάλυψα αυτό το κομμάτι μόλις πριν λίγα χρόνια και το ερωτεύτηκα κατευθείαν. Δεν θέλω να επαναλαμβάνομαι για την σημασία της πολιτισμικής εντοπιότητας στη μουσική (ή μάλλον θέλω· τα σχετικά έχω γράψει και εδώ), αλλά ακούς το τραγούδι, το στεγνό drum machine, τον θολό ήχο της κιθάρας και ελπίζεις οι lorries να είναι από το Leeds. Και τελικά ΕΙΝΑΙ από το Leeds. Κι αυτά είναι πράγματα ουσίας. Δηλαδή στον ήχο της μπάντας ακούω τα μουσκεμένα φύλλα στο έδαφος μετά τη βροχή, κάτω από τον γκρίζο ουρανό του αγγλικού βορρά.

“Oh I'm so soaked to the skin, yeah I'm so soaked to the skin, you want to talk about the weather”.

Κι εδώ είναι η ίδια η βροχή που αποκτά κεντρικό ρόλο στην πιο σκληρή αλληγορία για τη ματαιότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Έχω βραχεί μέχρι το κόκκαλο κι εσύ θέλεις να μιλήσουμε για τον καιρό. Η ακραία συναισθηματική ένταση αντιπαραβάλλεται με την αμείλικτη απάθεια. Ή μήπως είναι απλώς φόβος ή αδεξιότητα; Ναι, κάπως καλύτερα. Γιατί τι χειρότερο από τη συναισθηματική απόσπαση;

“I want to take you out and get you wet, you say you love me but not quite yet, I want to go out there to a sheltered place, those tears to cry and show your face. Oh I'm so soaked to the skin, yeah I'm so soaked to the skin, you want to talk about the weather”.

Και μπορεί να ακουστεί κάπως παράξενο, αλλά υπάρχει ένας ιδιότυπος ρομαντισμός στο να σε βρίσκει η βροχή στο δρόμο με αυτό το τραγούδι στα ακουστικά. Ξαφνική μπόρα στην περίπτωσή μου, χωρίς ομπρέλα.

Όπως και με κάθε στίχο που περιφέρεται σε πραγματικά ή νοερά ξεθωριασμένα (μα επιμένοντα) χαρτάκια εδώ κι εκεί στον κόσμο μου. Δεν μπορώ να εξηγήσω γιατί ακριβώς.

Δεν φτάνουν οι λέξεις.