Dylanology
Τώρα που η σκόνη κατακάθισε κάπως - και μέχρι να ξανασηκωθεί, τη μέρα της επίσημης απονομής των Νόμπελ - θα δοκιμάσω να διατυπώσω μερικές σκόρπιες σκέψεις για τον Bob Dylan.
Μερικά πράγματα που δεν είναι ο Dylan:
- Πατρική φιγούρα, φιλαράκι για να τα πιεις μαζί του στην παμπ. Υπάρχουν πολλές θεωρίες περί ενηλικίωσης· η δική μου είναι ότι ενηλικιωνόμαστε όταν παύει να μας απασχολεί αν ο αγαπημένος μας τραγουδιστής/ηθοποιός/συγγραφέας/σκηνοθέτης είναι καλός άνθρωπος. (Μοναδική εξαίρεση: να μην είναι φασίστας. Κι εκεί υπάρχουν 3-4 εξαιρέσεις σε συγγραφείς και σκηνοθέτες. Αλλά καμία απολύτως για μουσικό). Ας το πάρουμε απόφαση ότι ο BD είναι μονόχνοτος, ξινός, ακοινώνητος και δεν θα αναφωνήσει ποτέ "Hello, Athens! Geia sou, Ellada!"
- Καλλίφωνος. Αυτό είτε το αποδέχεσαι εξ αρχής, είτε διαλέγεις άλλο ίνδαλμα. Τον Brian Ferry για παράδειγμα. Ακούστε τον δίσκο Dylanesque, με τις διασκευές του Bob, και θα καταλάβετε γιατί η φωνή έπαψε να παίζει κυρίαρχο ρόλο από τις αρχές του 20ου αιώνα. (Άλλωστε, όπως έχουν γράψει οι Sliver Jews, All my favorite singers couldn't sing).
- Ηγέτης κινήματος, θρησκείας, θεωρίας ή φιλοσοφίας. Ο σπουδαίος καλλιτέχνης το μόνο που οφείλει είναι να χαράζει το δικό του προσωπικό δρόμο, και όσοι "πιστοί" προσέλθετε. Ή μην προσέλθετε, ακούστε απλώς τα τραγούδια του Dylan εν προκειμένω, για τον απαράμιλλο τρόπο τους να δένουν τις λέξεις και δημιουργούν λεκτικά σχήματα που φτάνουν τη στιχουργική τέχνη σε νέα επίπεδα. Ο ίδιος είχε την αυτογνωσία να αφήνει πίσω του ό,τι τον έπνιγε δημιουργικά: τους πολιτικοποιημένους folkies που θεωρούσαν έγκλημα καθοσιώσεως την (τότε) σύγχρονη τραγουδοποιία· τους μονίμως μαστουρωμένους rocker που ξεχνιόνταν παίζοντας τα ατελείωτα σόλο τους, βουτηγμένοι στο χάος της αντικουλτούρας· τους σκληροτράχηλους δεξιοτέχνες μουσικούς του Νάσβιλ και τους ιδεολογικούς περιορισμούς τους· τη συγκεκριμένη φόρμα που απαιτούσαν οι δισκογραφικές εταιρείες (γενικά ομιλώντας) από τα LP και το περιεχόμενό τους.
- Ηθοποιός/σκηνοθέτης. Επ' ουδενί λόγω, όσο κι αν τον αγαπώ και τον υπολήπτομαι.
- Γενναιόδωρος άνθρωπος. Μα αφού έχει πολλά παιδιά να σπουδάσει και να αποκαταστήσει. Πέρα από αστεία, ήταν μεγάλη έκπληξη η είδηση ότι τα δικαιώματα του Dylan από το άλμπουμ Christmas in the Heart, του 2009, θα πήγαιναν σε τρεις ανθρωπιστικές οργανώσεις (Feeding America, Crisis/UK, World Food Programme). Ίσως έχει καρδιά, τελικά, κι ας μην την εκθέτει συχνά.
Αυτό που είναι, κατά την άποψή μου - ανεξαρτήτως των λόγων για τους οποίους αποφάσισε να τον τιμήσει η Σουηδική Ακαδημία:
- Ο άνθρωπος που εισήγαγε τον ποιητικό κανόνα στη rock'n'roll στιχουργική. Παρότι ο πρώτος που έγραψε ευφυείς και πολυεπίπεδους στίχους ήταν ο Chuck Berry, και λίγο αργότερα ο Smokey Robinson (κι αυτός στον ευρύτερο χώρο της popular μουσικής εντάσσεται), οι στίχοι τους ακολουθούσαν την πεπατημένη ρίμα και τη μορφή κουπλέ-ρεφραίν. Ο Dylan, επηρεασμένος από τους γάλλους συμβολιστές όπως ο Ρεμπό, από τον Ντύλαν Τόμας, τους beat και τον e.e. cummings, κατάφερε να συνδυάσει τον ελεύθερο συνειρμικό στίχο με τις δομές του rock'n'roll, ξεφεύγοντας από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της πλειοψηφίας των pop τραγουδιών. Ή όπως είπε ο φίλος του Άλεν Γκίνσμπεργκ: "Όπως ο Elvis απελευθέρωσε το σώμα μας, ο Dylan απελευθέρωσε το μυαλό μας".
- Ο μουσικός που αντιμετώπισε με απόλυτο σεβασμό και μελέτησε σε βάθος την αμερικάνικη λαϊκή στιχουργική παράδοση. Και δεν εννοώ το αυτονόητο, ότι σχεδόν αντέγραψε τον Woody Guthrie, αλλά ότι επηρεάστηκε από τον folk & pop στίχο σε μια εποχή που η μοντέρνα Αμερική των Made Men προσπαθούσε να ξεχάσει τις ρίζες της, να τις εξαφανίσει πίσω από τους εξεζητημένους σοφιστικέ στίχους του Brill Building. Διότι καλό και χρυσό το Great American Songbook, ο Dylan όμως γονάτισε στη Νήσο Έλις και στην αμερικανική ενδοχώρα για να αποτίσει φόρο τιμής στους πλανόδιους μουζικάντηδες, τους μαύρους bluesmen και τους εκπροσώπους εκείνης της γενιάς των εργατών συνδικαλιστών που ενθάρρυναν τις απεργίες με τα ερασιτεχνικά τους στιχάκια.
- Ο οξυδερκής επαγγελματίας που παρακολουθεί τη σύγχρονη μουσική σκηνή, αναγνωρίζει το αυθεντικό ταλέντο και συνεργάζεται με νέους και λιγότερο νέους μουσικούς και παραγωγούς, προς ίδιον όφελος - ε και; (Διαγράφω συνειδητά τον δίσκο Dylan & the Dead, και κάτι άλλα ψιλά).
Και μια μικρή τοποθέτηση για το επίμαχο ζήτημα.
Ποσώς με απασχολεί το γεγονός ότι η Σουηδική Ακαδημία αναγνώρισε επιτέλους τη σπουδαιότητα ενός από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά κινήματα του 20ου αιώνα: του rock'n'roll. Η υψηλή διανόηση σαστίζει ακόμα - κι ας πέρασαν 70 χρόνια - μπρος στην ανεξέλεγκτη δύναμη που συνόδευε την πρώτη φουρνιά των rocker. (Οι οποίοι rocker, με τη σειρά τους, λαχταρούσαν την έγκρισή της παίζοντας με συμφωνικές ορχήστρες και παλεύοντας να αποδείξουν τη σοβαρότητά τους, ας μην το ξεχνάμε κι αυτό). Ωστόσο, η ποίηση του Dylan, του Cohen, του Jim Morrison, του Paul Simon, των Lennon/McCartney, του Nick Drake, του Peter Hammill, του Marvin Gaye, Gill Scott-Heron εκπροσωπούν τον 20ο και τον 21ο αιώνα εξίσου καλά με την "έντυπη" ομόλογό της - κι ενίοτε, καλύτερα.
