Έντεκα του Χατζιδάκι - #2
Χατζιδάκις - Έντεκα αγαπημένα τραγούδια - της Νάντιας Πούλου
1. Η Κυρά (Γρ. Μπιθικώτσης): Ένα τραγούδι - θέατρο, όπως οι γειτονιές τα παλιά (= τα προτηλεοπτικά) τα χρόνια... (Αναστάτωση στο ακροατήριο). Τι είπατε; Σιγά μην ήταν έτσι οι γειτονιές τότε; Μα για θέατρο σας μίλησα, για ρόλους και περιρρέουσα ατμόσφαιρα, για κάτι που μπορεί λοιπόν να είναι σαν το τραγούδι αλλά και συνάμα όχι - ακριβώς όπως μια θύμηση από το παρελθόν. Για ένα θέατρο μιλάω το οποίο κάποια στιγμή το γκρεμίσανε οι θεατές, κάνανε τα παρασκήνια ένα με την πλατεία κι οι μισοί άρχισαν να υποδύονται το εαυτό τους ενώ οι άλλοι μισοί αγωνίζονται για το ποιος θα κρεμάσει ψηλότερα την φωτεινή επιγραφή "Τσίρκο".
2. Μπερδεύτηκα (Μ. Αργυράκης, Χωρίον ο Πόθος): Ο διχασμός είναι ένα θέμα που επανέρχεται τακτικά στην Χατζιδακική θεματογραφία: ο Ουρανός κι η Γη, ο Άντρας κι η Γυναίκα, η Ζωή κι ο Θάνατος... Όμως το σύμπαν του ανθρώπου δεν είναι ασπρόμαυρο, όσο κι αν θα το ήθελε. Αναπόφευκτο, λοιπόν, το μπέρδεμα, όπως σοφά μας λέει το συγκεκριμένο τραγούδι. Πράγμα το οποίο ανέκαθεν οδήγησε πολλούς να διαλέξουν ως λύση την άρνηση της ύπαρξης των διχασμών (σύμφωνα με την λογική του "πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι").
3. Τα παιδιά κάτω στον κάμπο (Μ. Κάτηρα, Sweet Movie): Μια γενιά την έλεγε συνεχώς στα παιδιά της γιατί δήθεν έκαναν τα πάντα λάθος. Μια άλλη περιμένει πώς και πώς να τη βαρέσουν τα δικά της τα παιδιά της, και υπερνικήσει το αίσθημα ενοχής που την κατατρύχει. Ανάμεσά τους, ένα τραγούδι βάζει το δάχτυλο στην πληγή για ν' ανακαλύψει τελικά ότι ο ασθενής έχει πεθάνει προ πολλού.
4. Το παιδί από την Κρήτη (Β. Λέκκας, Ρωμαϊκή Αγορά): "...ήταν κρύο το φεγγάρι, κρύο αλουμίνιο, σαν τα βράδια του Γενάρη πάνω από τ' Αγρίνιο". Με τέτοιους στίχους (δια χειρός Μιχάλη Μπουρμπούλη) και τέτοιο αψεγάδιαστο δέσιμο με τι μουσική, τι άλλο θα μπορούσα τάχα να προσθέσω εγώ;
5. Αρθούρε Ρεμπώ (Β. Λέκκας, Λαϊκή Αγορά): Πριν μας δρομολογήσουν τις στιγμές τής έμπνευσης τα SMS και τα ηλεκτρονικά μηνύματα, η ανταλλαγή μύχιων σκέψεων με τις αδερφές ψυχές ακολουθούσε την ετεροχρονισμένη οδό των ανυπόγραφων σημειώσεων πάνω σε βιβλία και ποιημάτων σκαρωμένων σε πρόχειρα χαρτιά - τα περισσότερα εκ των οποίων χάθηκαν στις πολλές μετακομίσεις που μας κληρονόμησε η επιθυμία της γενιάς μας να κερδίσει την αιώνια νεότητα (σαν τον Ρεμπώ). Μια επιθυμία που σκοντάφτει συνεχώς στο γεγονός ότι ζούμε ακόμα. Γι' αυτό σου λέω, σύντροφε: παράτα τους σημειολογικούς θανάτους και πάρτο απόφαση ότι κάθε εφηβικό στιχάκι που σερβίρεις μοιάζει όλο και λιγότερο με ρομαντικό κόσμημα κι όλο και περισσότερο με τις ατάκες του Κωνσταντάρα όταν έπαιζε το νεανίζοντα μεσήλικα. Ψάξε στο σεντούκι σου για κείνο το φωτοτυπημένο ποίημα του Ρεμπώ (στα γαλλικά) που σου είχαν κάνει κάποτε δώρο. Και δώστο στο επόμενο παιδί που θα δεις να πετάν φωτιές τα μάτια του - όπως κι εσένα τότε - μπας και πιάσει τόπο. Γιατί η ποίηση είναι που μας λείπει, όχι η αυτοκαταστροφή.
6. Ο οδοιπόρος (Β. Λέκκας, Ρωμαϊκή Αγορά): Αν μάθει ποτέ ο Nick Cave Ελληνικά, ετούτο είναι το ένα και μοναδικό Ελληνικό τραγούδι που πρέπει να πει. (Κι έτσι φτάνουμε αισίως στο τρίτο τραγούδι της λίστας με ερμηνευτή τον Λέκκα - και όχι, δεν πρόκειται για σκοπιμότητα, έτσι προέκυψε κατά τη σύγκριση με τις πρωτότυπες ερμηνείες.)
7. Η Μαριάνθη των ανέμων (Ν. Βενετσάνου, Οι Μπαλάντες της Οδού Αθηνάς): Ο "στρατι - ώτης" (με κενό, σύμφωνα με την Μπιθικωτσική άρθρωση), ξεροστάλιαζε έξω από το παράθυρο της Κυράς (βλ. νούμερο ένα στη λίστα) κι είχε φτυσμένη τη Μαριάνθη, που έτσι απέμεινε μια "ανάμνηση ατυχής". Το αυτονόητο της επιλογής του κάνει τα κίνητρά του να περνάνε απαρατήρητα σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, εκεί όπου η γυναίκα έχει καλά εδραιωμένη τη θέση της σαν το υπέρτατο κι εσαεί άφταστο αντικείμενο του πόθου - αρκεί να υποδυθεί καθώς πρέπει το ρολάκι της. Κι έτσι η έκφραση "Ελληνίδα φεμινίστρια" παραπέμπει κατευθείαν σε ανέκδοτο του επιπέδου "Αλβανός τουρίστας". Οι εξαιρέσεις στον κανόνα βρήκαν τη συμβολική τους επιβεβαίωση στο πρόσωπο της Μαριάνθης, η οποία είπε την ιστορία της σε πρώτο πρόσωπο και με φωνή-παγοκόφτη. "Χιλιάδες μάτια με κοιτάν από μακριά", μας λέει κι εμείς καταλαβαίνουμε ότι σαν άλλος προφήτης προείδε και το θάνατο που περικλείει κάθε ζευγάρι ματιών-τηλεθεατών.
8. Όταν έρχονται τα σύννεφα (Το Χαμόγελο της Τζοκόντα): Επειδή η παρούσα είναι λίστα με τραγούδια, πρέπει αναγκαστικά να ξεχωρίσω ένα από τα κομμάτια αυτού του δίσκου. Βάζω το πρώτο, ελπίζοντας να αποτελέσει μια καλή δικαιολογία για να ξαναπαίξει από την αρχή ολόκληρος ο δίσκος κι η ιστορία του, η οποία έχει τόσα πολλά να πει - ακριβώς επειδή δεν τα λέει με λέξεις.
9. Τα πάθη από τον έρωτα (Φ. Νταντωνάκη, Ο Μεγάλος Ερωτικός): Όταν η φωνή μιας τραγουδίστριας τέτοιας κλάσης μπαίνει στις χαραμάδες μιας γλώσσας ποιητικής με τη βοήθεια μιας μουσικής απόκοσμης, η ομορφιά αρχίζει να πετά ένα ένα τα πέπλα της - όπως η Σαλώμη.
10. Κεμάλ (Raining Pleasure, Reflections): "Πόσες ερμηνείες του Κεμάλ που μπορείτε να θυμηθείτε σε ένα λεπτό;": θα μπορούσε να είναι ερώτηση σε παιχνίδι (μουσικών) γνώσεων. Οι πρώην RIP και νυν Raining Pleasure παράτησαν το μέτρημα και πήραν δυναμικά τη σκυτάλη προσθέτοντας τη δικιά τους χάντρα σ' ένα ηχητικό κομπολόι που αντί να μετράει το χρόνο, αφήνει αυτόν να το μετρήσει.
11. Κυπαρισσάκι (Ν. Μούσχουρη): όταν ξεκίνησα να γράφω τούτο το κείμενο, στο μυαλό μου είχα ήδη επιλέξει την ερμηνεία του Λιούγκου από την Λαϊκή Αγορά για το συγκεκριμένο τραγούδι. Οι λόγοι: μ' αυτή μεγάλωσα, αυτή γνώρισα πρώτη, αυτής το στυλ έχει μάθει το μυαλό μου να αναγνωρίζει σαν "Χατζιδακικό". Αλλά όταν ξανάβαλα τις δύο εκτελέσεις να παίξουν δίπλα δίπλα, η ζυγαριά έγειρε κατευθείαν προς το μέρος της Μούσχουρη. Προσπερνώ τις προκαταλήψεις μου και την αντιπάθειά μου για την υαλοφορούσα αοιδό κι ανεβάζω το κομμάτι στο βάθρο που του αξίζει. Μαζί στρίβω τον προβολέα για να μπει -αντί για το παλικάρι- γι' άλλη μια φορά η Γυναίκα στο προσκήνιο. Αφιερωμένο εξαιρετικά.
[=] [=] [=]
Έντεκα του Χατζιδάκι - του Δημήτρη Κάζη
Την εποχή της μονοκρατορίας του Ανδρέα Παπανδρέου, τότε που χάιδευε τα γαϊδουρινά αυτιά του νεοέλληνα και του παρουσίαζε τα κουσούρια του σαν αρετές, για να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε, ο Χατζιδάκις ενόχλησε "το κόμμα και το λαό" με τις αλήθειες που έλεγε, πρώτος αυτός, χρόνια πριν γίνουν κοινός τόπος. Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνο το πρωί του 88 που βγήκα από το σπίτι και με χτύπησε κατάμουτρα το πρωτοσέλιδο της Αυριανής που ήταν κρεμασμένη στο περίπτερο: "Σχίστε τον πούστη". Και ένας πολιτικός που το όνομά του σημαίνει μεταφορικά αυτό που είναι, δηλαδή το μηδενικό, αναρωτήθηκε τότε δημόσια τι εκπροσωπεί ο Χατζιδάκις στην Ελλάδα. Απαντάω εγώ, με δεκαοχτώ χρόνια διαφορά, και η απάντηση είναι επίκαιρη όσο και τότε: Ο Χατζιδάκις εκπροσωπεί και εκπροσωπούσε πάντα τη λεβεντιά, την αισθητική και τον πολιτισμό, και αυτός ο τύπος εκπροσωπεί και εκπροσωπούσε πάντα τη γελοιότητα, το θράσος, την ημιμάθεια και την καφρίλα.
Όπως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, ο Χατζιδάκις ήταν πολυδιάστατος, αμφιλεγόμενος και με θαυμαστές από εντελώς διαφορετικούς χώρους και για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Είναι τόσο passe να δηλώνεις θαυμαστής του στην Ελλάδα σήμερα (δεν ήταν πάντα έτσι) δεδομένης της γεροντοκρατίας και της θανατολαγνείας που μας δέρνει, όσο και το να δηλώνεις χριστιανός μέσα σε μια εκκλησία. Ωστόσο, ήταν πραγματικά υπέροχος και παγκόσμιας κλάσης, και, το σημαντικότερο, μια τεράστια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Ένας σκεπτόμενος άνθρωπος που ξεκίνησε από την καρδιά του κατεστημένου για να γίνει συνειδητά περιθωριακός, πορεία ακριβώς αντίθετη με το επί πενήντα χρόνια αντίπαλο δέος του, το Μίκη Θεοδωράκη.
Οι ατάλαντοι δανείζονται, οι ταλαντούχοι κλέβουν. Αυτός το είπε, νομίζω. Και ξέσχισε τον Prokoviev. Το θέμα είναι να κλέβεις από το σωστό μέρος και με στυλ. Αυτό το λέω εγώ.
Τα έντεκα αγαπημένα μου τραγούδια του τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές, είναι τα παρακάτω. Σε ένα χρόνο, μπορεί να είναι άλλα. Αυτό δε σημαίνει ότι μου αρέσουν όλα. Δεν θα είναι ποτέ ανάμεσά τους ας πούμε η Μπαλάντα των αισθήσεων και των παραισθήσεων, ούτε η Μπαλάντα του Ούρι. Δεν είναι τυχαίο που τα λένε και στα light σκυλάδικα, για εκεί είναι. Ούτε ο Τσάμικος από την Αθανασία. Ωραίο τραγούδι, αλλά απλοϊκό και εύκολα παρεξηγήσιμο σαν εθνικοπατριωτικό light εμβατήριο. Δεν είναι τυχαία το αγαπημένο του Καραμανλή. Ούτε και το Ηθοποιός σημαίνει Φως. Μεγάλη παπαριά, από κάθε άποψη. Δεν μπορώ επίσης να ξεχωρίσω κομμάτι από το Χαμόγελο της Τζοκόντας, ούτε από το Μεγάλο Ερωτικό, για ευνόητους και εντελώς διαφορετικούς λόγους. Είναι ολοκληρωμένα αριστουργήματα, όχι συλλογές τραγουδιών. Και τέλος, το γεγονός ότι είναι τα αγαπημένα μου, δε σημαίνει ότι τα θεωρώ τα πιο σημαντικά.
Τέσσερις στρατηγοί (Ο κύκλος με την κιμωλία)
Γιώργος Μούτσιος ο Μέγας. Από τις πιο sui generis φυσιογνωμίες της εγχώριας showbiz, υπέροχος και σαν λοχαγός της Βέρμαχτ και σαν τενόρος. Οι στίχοι είναι του Ελύτη, επηρεασμένοι από το θεατρικό και όχι μεταφρασμένοι. Άλλος ένας μεγάλος ποιητής αυτός (ο Μπρεχτ) που κατακρεουργήθηκε μετά θάνατον από τους θαυμαστές ενός μέρους του έργου του και μιας όψης της προσωπικότητάς του. Το τραγούδι είναι μια μικρή ιστορία με μπόλικη ειρωνική διάθεση για τον πόλεμο και τους στρατιωτικούς, λίγα χρόνια μετά τον εμφύλιο! Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την ηχογράφηση!
Ο Γλάρος (Η Αλίκη στο Ναυτικό)
Αν ένα από τα πρόσωπα του Χατζιδάκι ήταν αυτό του Burt Bacharach της Ελλάδας, η Βουγιουκλάκη ήταν η Dusty Springfield του. Η ιδανική ερμηνεύτρια των κινηματογραφικών τραγουδιών του, τα οποία σε μια κρίση ελιτισμού και αποστασιοποίησης από ό,τι αρέσει στο "μέσο έλληνα" (αυτό το τέρας) απέρριψε. Κι όμως, η συνεργασία τους έδωσε στην ελληνική μουσική έναν από τους λίγους μύθους της. Το συγκεκριμένο είναι τα αγαπημένο μου εκείνης της φάσης της καριέρας του, όμορφο, τσαχπίνικο και ιδιοφυές. Υπάρχει, όπως και τα υπόλοιπα κινηματογραφικά της ενδεκάδας, στο album "Ο Ελληνικός Κινηματογράφος και Ο Μάνος Χατζιδάκις παρουσιάζουν".
Street Song (Reflections)
Peribanoo (Reflections)
Kemal (Reflections)
H αμερικάνικη περίοδος του Χατζιδάκι είναι η αγαπημένη μου. Reflections, Το Χαμόγελο της Τζοκόντας και Ο Μεγάλος Ερωτικός, τα τρία κορυφαία έργα του κατά τη γνώμη μου, που για τα δύο από τα τρία συμφωνούν σχεδόν όλοι, είναι από αυτήν. Τα τρία αυτά τραγούδια γνώρισαν άπειρες εκτελέσεις με τους ελληνικούς τους στίχους, πολλές από αυτές πολύ καλές, όπως η Περιμπανού της Γαλάνη, το Τραγούδι του Δρόμου της Καγιαλόγλου (αλλά και των Raining Pleasure, που είναι η κορυφαία στιγμή του δικού τους Reflections) και ο Κεμάλ του Φάμελλου με τους Ποδηλάτες, από τις συναυλίες τις Πέμπτες του χειμώνα του 93-94 στο Μύλο (αδισκογράφητο). Ωστόσο η αρχική εκτέλεση είναι μαγική, μια που συλλαμβάνει την ατμόσφαιρα της Νέας Υόρκης του τέλους των 60s. Ο Michael Kamen πιστεύω ότι ωφελήθηκε τα μέγιστα από το μαγικό άγγιγμα του Μάνου. Το όλο εγχείρημα είναι μια ευτυχής συγκυρία. Το αστείρευτο πηγαίο ταλέντο, η βαθιά γνώση, η ανατρεπτική διάθεση, ο ελεγχόμενος πειραματισμός σε σύνθεση και παραγωγή, ακόμη και η ακαδημαϊκή ακαμψία συντελούν στο να δημιουργηθούν αυτά τα διαμάντια της σοφιστικέ ποπ.
Η Μαύρη Φορντ (Οδός Ονείρων)
Tango. Υπέροχα κινηματογραφικό, αισθησιακό και παιχνιδιάρικο. Η Μάρω Κοντού το ερμηνεύει όχι μόνο σαν τραγούδι, αλλά και σαν σενάριο. Με αρχή, μέση και τέλος. Του αξίζει μια θέση σε παγκόσμια ανθολογία τραγουδιών από μιούζικαλ, και θα την είχε αν ήταν από ταινία του Hollywood. Και τι ήχος κιθάρας στο σόλο!
Τα παιδιά κάτω στον κάμπο (Sweet Movie)
Ένα σχεδόν παιδικό τραγούδι για να ντύσει μουσικά την απόλυτη παρακμιακή λαγνεία και βύθιση στα σκοτάδια της ψυχής και του υποσυνείδητου, αν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Αγγελική δημιουργία ενός διαβολικού κόσμου. Η μελωδία είναι από αυτές που γίνονται κλασσικές από την πρώτη στιγμή.
Κυκλαδίτικο (Tης γης το χρυσάφι)
Εδώ γίνομαι πολύ υποκειμενικός. Με τίποτα δεν είναι από τα μεγάλα τραγούδια του, αλλά είναι το soundtrack ευτυχισμένων παιδικών μου αναμνήσεων, οπότε όλα τα άλλα περιττεύουν. Όπως το ότι είναι ένα τραγούδι που το ζεις, δεν το ακούς. Μυρίζεις τη θάλασσα, νιώθεις την αλμύρα να σου χτυπάει το πρόσωπο και δεν μπορείς να συγκρατήσεις τα πόδια και το χαμόγελό σου. Πώς θάθελα να είμαι στη Μύκονο, στη Σέριφο, στη Σίκινο, στη Μήλο... (Το απίστευτο είναι ότι από τα τέσσερα αυτά νησιά έχω πάει μόνο στη Σίκινο! Δεν πιστεύω να υπάρχει κανένας άλλος που να το έχει κάνει αυτό, εκτός κι αν γεννήθηκε εκεί.)
Το Ποτάμι
Χορευτικό swing από το τζαζ κουαρτέτο του Μάνου Χατζιδάκι στο πιάνο, του Τίτου Καλλίρη στην κιθάρα, του Κώστα Σεϊτανίδη στο μπάσο και του Γεράσιμου Λαβράνου στα τύμπανα. Γράφω τα ονόματα για να αποτίσω φόρο τιμής σε αυτούς τους φοβερούς παίχτες, και να διαμαρτυρηθώ για την απουσία των ονομάτων των μουσικών από όλους τους δίσκους εκείνης της εποχής, εκτός κι αν ήταν μεγάλες φίρμες μπουζουξήδες. Το κομμάτι μου καρφώθηκε στο μυαλό από το πρώτο άκουσμα, στο ραδιόφωνο. Δυνατό θέμα, σωστή αίσθηση ρυθμού, και, τόπαμε αυτό, φοβερό παίξιμο!
Στην οδό του Μπλαμαντώ (Πορνογραφία)
Το πιο θεατρικό από τα θεατρικά του. Στην ουσία, ένα μονόπρακτο. Η περιθωριακή θεά Σαπφώ Νοταρά, που ο κινηματογράφος του Φίνου χρησιμοποίησε σε γραφικά ρολάκια ερμηνεύει τους μεταφρασμένους στίχους του Σαρτρ με την ψυχή της, και ο Λιούγκος χάνεται μπροστά της σαν το φεγγάρι μπροστά στον ήλιο.
Πες μου μια λέξη (Αλίμονο στους νέους)
O Χατζιδάκις ήταν αυτός που έβγαλε το ρεμπέτικο από το περιθώριο με εκείνη την περιβόητη διάλεξη. Και τελικά το ρεμπέτικο, με το πέρασμα του χρόνου και τη βοήθεια λαϊκιστών πολιτικών, έγινε η εθνική μουσική της Ελλάδας. Οι πιο σφοδροί επικριτές του ήταν οι αριστεροί, και στις τελευταίες εκλογές άκουσα στο ραδιόφωνο υποψήφιο δήμαρχο του ΚΚΕ να αποκαλεί το Βαμβακάρη "πατριάρχη του ελληνικού πολιτισμού" και κόντεψα να κάνω εμετό. Η κυριαρχία του ρεμπέτικου έβαλε στο περιθώριο το ελαφρό τραγούδι που κυριαρχούσε ως τότε (η εκδίκηση της γυφτιάς ένα πράμα) το οποίο ήταν εξίσου σημαντικό και είχε εξίσου όμορφα τραγούδια. Στο είδος αυτό ανήκει και η τελευταία επιλογή μου, ένα υπέροχο ερωτικό ντουέτο που οι ηθοποιοί που το ερμηνεύουν, Χορν και Κοντού, ευτυχώς τραγουδάνε και δεν παίζουν θέατρο. Βελούδινες φωνές, εμπνευσμένη μουσική, απλοί και ανθρώπινοι στίχοι, έλλειψη κάθε υπερβολής, ομορφιά και ευπρέπεια. Ευπρέπεια, που όσο καταπιεστική ήταν κάποτε με την υποχρεωτική και υποκριτική "καλή αγωγή" τόσο επαναστατική είναι σήμερα, την εποχή της γενικευμένης γαϊδουριάς.