Ισπανία [α']

I may take a holiday in Spain, leave my wings behind me, flush my worries down the drain, and fly away to somewhere new... take a holiday in Spain, leave my wings behind me, drive this girl insane, fly away to someone new.
(Counting Crows, Holiday in Spain)

Ισπανία la passionaria! Από το viva la muerte του εμφυλίου ως τα εκρηκτικά flamenco παντού αναδύεται ένα εξωτικό πάθος... Στριμωγμένη ανάμεσα σε Ατλαντικό, Αφρική και Πυρηναία, η Ιβηρική χερσόνησος πρόλαβε μέσα σε μερικούς αιώνες να αποτελέσει Αραβική κτήση, εν συνεχεία κέντρο υπερπόντιας αυτοκρατορίας, και ύστερα από την απομάκρυνση των λατινοαμερικάνικων τέκνων της και εν μέσω εσωτερικών ζυμώσεων που κορυφώθηκαν με τον εμφύλιο και την πολύχρονη δικτατορία, να ξεπεταχτεί η χώρα που γνωρίζουμε σήμερα: Αρκετά πιο Ευρωπαϊκοστραφής από τις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες και με έναν αέρα περασμένων (και όχι τόσο μακρινών...) μεγαλείων, αλλά και αρκετά οκνηρή και συνάμα αλέγκρα σε σχέση με τις χώρες της γειτονιάς της. Και μπορεί, όπως είχε γράψει κάποιος, ο ιστορικός ρόλος των Ισπανών να εξαραβίσουν την Ευρώπη να μην ολοκληρώθηκε ποτέ αλλά η μακρόβια αραβική παρουσία, κάνει το ισπανικό πολιτισμικό τοπίο ακόμα πιο ενδιαφέρον.

Τι μας χωρίζει από την Ισπανία; Κάμποσα χιλιόμετρα, μια αρκετά διαφορετική ιστορική διαδρομή και ένα κάρο πόντοι σε εκείνον τον τελικό του Μουντομπάσκετ πρόπερσι... Τι μας ενώνει; Η Μεσόγειος και κάποιου είδους Μεσογειακής συνείδησης, οι Σεφαραδίτες Εβραίοι (που τους πήρε η μπάλα μαζί με τους Άραβες και διωγμένοι καταλήξανε στη Θεσσαλονίκη και αλλού), ο Calatrava, εκείνο το παλιό τραγούδι του Περιστέρη για τον Αντώνη τον Βαρκάρη, καταφανώς εμπνευσμένο (παρά τις αντιρρήσεις του συνθέτη) από ένα, σύγχρονό του, ισπανικό (Antonio Vargas Heredia!). Στη δίκη που έγινε κατόπιν μήνυσης από τον Ισπανό συνθέτη, ο Σκαρβέλης παρουσίασε κάποιον βαρκάρη ονόματει Αντώνη και ξέμπλεξε... Να σημειωθεί ότι ο ίδιος συνθέτης στη συνέχεια, με αρκετό θράσος μάλλον, έγραψε και το η "Κάρμεν στην Αθήνα" (όπου η Κάρμεν αναζητά τον νεκρό Αντώνη του προηγούμενου τραγουδιού!).

Ο Αντώνης λοιπόν αυτός, ή ο Antonio αν προτιμάτε, στον οποίο σχηματικά θα αποδώσουμε τη φωνή της παράδοσης, συνεχίζει να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο σύγχρονο μουσικό τοπίο και των δύο χωρών. Νομίζω ότι μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι το βάρος της παραδοσιακής μουσικής στην Ελλάδα και την Ισπανία (αλλά και την Ιταλία) έχει καταπλακώσει με τον τρόπο της τη σύγχρονη δημιουργία και δεν την αφήνει να πάρει ανάσα. Και δεν ξέρω αν αυτό οφείλεται στο αβάσταχτο βάρος της παραδοσιακής και πρωτο-αστικής έκφρασης στις περιοχές αυτές, που επισκιάζει την σύγχρονη δημιουργία, ή στις αρκετά διαφορετικές κοινωνικο-οικονομικές-πολιτικές συνθήκες (σε σχέση με τα Βορειοευρωπαϊκά κράτη) που διαμόρφωσαν το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό τοπίο στις Μεσογειακές χώρες ή ακόμα σε κάποια βολική παρελθοντολαγνεία. Όπως και να έχει, είναι μάλλον δύσκολο να μιλήσεις για την ισπανική μουσική χωρίς να κάνεις βουτιά στο παρελθόν: Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι το μουσικό στίγμα μιας ευρύτερης περιοχής αλλά και των εκάστοτε υπο-περιοχών, φανερώνει την καταγωγή των μελών της ομάδας, το στίγμα των ομάδων με τις οποίες ήρθαν σε επαφή μέσα στους αιώνες ΚΑΙ το πώς το σύγχρονο ρεύμα αφομοιώνει και φιλτράρει αυτά τα χαρακτηριστικά. Έτσι, δεν είναι τυχαία τα Κέλτικα στοιχεία στις βόρειες περιοχές της χερσονήσου και το ότι τα flamencos, με μάλλον αραβική καταγωγή και τσιγγάνικη εκκόλαψη, κυριαρχούν στον νότο. Οι ισπανικές γλώσσες, η επικρατούσα καστελλιάνικη αλλά και άλλες, από μόνες τους δίνουν κατά κάποιο τρόπο ένα ξεχωριστό χρώμα και στιγματίζουν τη μουσική, κάτι το οποίο εύκολα αντιλαμβάνεσαι και δύσκολα ερμηνεύεις. Έτσι, εκτός από την κιθάρα και τον χορό, η ισπανική γλώσσα αποτελεί βασικό και μοναδικό δομικό υλικό για το σταδιακό χτίσιμο του ρυθμού, ενώ ο μάλλον χαλαρός ορισμός του latin rock μοιάζει να στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη γλώσσα.

Σε γενικές γραμμές, πολύ δύσκολα μπορεί να αναφερθεί κάποιος σε μουσικό ρεύμα που ξεκίνησε από την Ισπανία και ταξίδεψε πέρα από τα σύνορά της, ενώ οι Ισπανοί μουσικοί που έκαναν εξαγωγή του έργου τους είναι μάλλον λίγοι σε σχέση με το μέγεθος της χώρας. Σε κάθε περίπτωση, μουσικούς του βεληνεκούς του Πικάσο, του Νταλί, του Μπουνιουέλ, του Λόρκα ή του Γκαουντί, δεν έχει δει η Ισπανία. Από την άλλη, δίνει τη εντύπωση ότι η μουσική είναι ζωντανή, αφορά τους πάντες και κατά κάποιο τρόπο τους πάει.

Χωρίς να θέλω να μπω σε ατυχείς συγκρίσεις, πέρα από μερικά ακόμα καλοκαίρια της αγάπης στην Ibiza στα τέλη της δεκαετίας του '80, η Ισπανία μπήκε ως προορισμός στον Ευρωπαϊκό μουσικό χάρτη και μέσω μερικών σημαντικών και σημαντικών μουσικών festival (Sonar, Primavera Sound). Αρκετές, επίσης, δισκογραφικές εταιρίες εδρεύουν στην Ισπανία, με την Acuarela και την Elefant να παίζουν και στο δισκογραφικό Champions League, με κυκλοφορίες σημαντικών σύγχρονων συγκροτημάτων και πολύ πολύ καλές συλλογές (βλ. Acuarela songs). Αρκετά δραστήριες είναι και οι Mushroom Pillow και Siesta Records.

Σε γενικές γραμμές, η εξέλιξη των μουσικών πραγμάτων στην Ισπανία προσεγγίζει αυτή της χώρας μας. Η παραδοσιακή και λαϊκή μουσική συνεχίζει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, ενώ το rock'n'roll εισβάλει σιγά σιγά την δεκαετία του '60 με το ραδιόφωνο και την ανάπτυξη του τουρισμού. Ο όρος Ye ye, εμφανίζεται και στο ισπανικό λεξιλόγιο, εκφράζοντας την uptempo pop που γινόταν εισαγωγή από Αμερική/Βρετανία. Λίγο πριν και αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, το πολιτικό τραγούδι έρχεται στο προσκήνιο (υπό τον όρο nova canco - νέο τραγούδι), ακολουθούν τα 80's με κάποια νεορομαντικά συγκροτήματα, τα alternative/indie 90's κ.ο.κ. Πέρα από το flamenco-rock των 70s το οποίο περιέκλειε και τα απαραίτητα για την εποχή progressive στοιχεία, δεν έχουμε πρωτότυπα και σύγχρονα μουσικά ρεύματα. Παρουσιάζονται, όμως, είτε κάποιες σκηνές με γεωγραφικό-τοπικό χαρακτήρα (rock catalana, Donosti sound στο San Sebastian, la movida Madrilena στη Μαδρίτη κ.ο.κ, όπως λέγαμε η σκηνή της Θεσσαλονίκης κάποτε...), είτε ρεύματα φανερά επηρεασμένα από τα αντίστοιχα του εξωτερικού με κάποιες τοπικές πινελιές (nova canco, στο στυλ τραγουδιστής/τραγουδοποιός), και άλλα καθαρά εσωτερικά αναβιωτικά ρεύματα (new flamenco).

Παρακάτω, παραθέτω τα αποτελέσματα της "ιεράς εξέτασης"... Προσπάθησα να συμπεριλάβω εκτός από τις προσωπικές επιλογές, και μουσικούς/συγκροτήματα των οποίων η διεθνής απήχηση δεν θα μπορούσε να αγνοηθεί, ενώ η λίστα περιλαμβάνει σημαντικό μέρος των όψεων της μουσικής της Ισπανίας, είτε αυτές αφορούν το παρόν είτε το παρελθόν.

1. Julio Iglesias και σία

Φυσικά και δεν θα μου έλειπε καθόλου αν έλειπε ο Julio από την λίστα, αλλά η σχετική πενία σε εξαγωγή μουσικών ιδεών από τους Ισπανούς (κάτι μας θυμίζει...), φέρνει μοιραία στο προσκήνιο πέρα από τα flamencos, τον παραπάνω κύριο. Εκατομμύρια πωλήσεις με πολλές latin pop και μπαλάντες - επιτυχίες, και σημαντικές συνεργασίες, ο πατήρ Iglesias είναι γνωστός και ως ο πρώην τερματοφύλακας της Ρεάλ Μαδρίτης που τραυματίστηκε και το έριξε στο τραγούδι, ενώ έκπληκτος διάβασα ότι πριν το ρίξει στο τραγούδι πρόλαβε και πήρε και το πτυχίο της Νομικής από το Cambridge! Ο γιος του, Enrique, είναι σαφώς πιο προσανατολισμένος προς το αμερικάνικο κοινό, πάντα πιστός όμως στην latin pop, και έτσι έχει προλάβει σε σχετικά λίγα χρόνια να κάνει πολύ σημαντικές πωλήσεις. Η τριάδα συμπληρώνεται με τον Alejandro Sanz, με επίσης σημαντικότατες πωλήσεις, Grammys, και το "παράσημο" του ντουέτου με την Shakira.

Τι άλλο θα μπορούσαμε να βάλουμε εδώ; Τους Gypsy Kings αν ήταν Ισπανοί (είναι Γάλλοι πολίτες), τις Las Ketchup και τους Los del Rio που ισοπέδωσαν τα charts πριν λίγα χρόνια με το Asereje και το Macarena αντίστοιχα, αλλά και εκείνο το ανεκδιήγητο Esta si esta no του Chimo Bayo, που είχε στοιχειώσει τα σχολικά πάρτι στις αρχές της δεκαετίας του '90.

2. Radio Tarifa

Το Ελλάδα - Ισπανία - συμμαχία είναι αρκετά διαδεδομένο στην χώρα μας... Δεν είμαι σίγουρος ότι και οι Ισπανοί το βλέπουν το ίδιο. Σίγουρα, όμως, σε μια πιθανή μέτρηση δημοτικότητας, η Ισπανία θα ήταν πολύ υψηλά και η Βαρκελώνη ακόμα υψηλότερα. Σαφώς προτιμώ το κλισέ της in Ισπανίας από το κλισέ της Ελλάδας ως έθνος ανάδελφον! Στο κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης (δεδομένου των ετερόκλητων στοιχείων που περιλαμβάνει), η μουσική αποτελεί σημαντικό κομμάτι των δράσεων, μουσική που συγχωνεύει επίσης ετερόκλητα στοιχεία, με έναν τουλάχιστον ενδιαφέροντα τρόπο. Το επίσης ενδιαφέρον είναι το ότι σχετικά λίγα συγκροτήματα/μουσικοί έχουν συνδεθεί στενά με το κίνημα αυτό, καταφέρνοντας κατά κάποιον τρόπο συντεχνιακά ή μέσω κάποιου είδους ριζοσπαστικού Δούρειου Ίππου να έχουν κάποια απήχηση χωρίς να είναι κάτι σπουδαίο.

Έχοντας πάντα στο μυαλό την διαφορετικότητα της κάθε περίπτωσης, κάπου εδώ θα τοποθετούσαμε τον Manu Chao (είναι μισός Βάσκος), τους Βάσκους Fermin Muguruza και Aztlan Underground, τους Amparanoia και τους Macaco. Θα ξεχώριζα τους Ska-P, με το πάντα πιασάρικο και φρενήρες ska-punk, τους συχνούς πια επισκέπτες Ojos de Brujo με το μεθυστικό rumba-flamenco-dub-funk-electronica χαρμάνι τους και κυρίως τους Radio Tarifa: Tarifa είναι το όνομα της ισπανικής πόλης που βρίσκεται πιο κοντά στο Μαρόκο από οποιαδήποτε άλλη, και οι Radio Tarifa δίνουν ένα έξοχα δεμένο και ομοιογενές μείγμα ισπανικής και αραβικής μουσικής, λιτό, και αρκετά μυστήριο. Η World Circuit, το εκτίμησε επίσης δεόντως, παίρνοντας στο ρόστερ της το συγκρότημα και κυκλοφορώντας μεταξύ άλλων το εξαιρετικό Cruzando el Rio (2002).