Eurovision: Κάτι το “Ωραίον” - Μια “απολίτικη” περιήγηση στην ευρωπαϊκή κακογουστιά

Υπό άλλες συνθήκες θα εξαντλούσα το κείμενό μου στην αναπόδραστη διαπίστωση ότι Eurovision χωρίς κιτς δεν λέει. Ή μάλλον ότι η Eurovision είναι το μεγαλύτερο απαύγασμα κακογουστιάς στο γνωστό σύμπαν και γι’ αυτό ακριβώς λέει. Αλλά και το πιο δημοφιλές, πράγμα που εκτοξεύει τη φάση, γιατί το καρακατσουλιό πονάει περισσότερο όταν συγκινεί 150 εκατομμύρια τηλεθεατές. Και οι μισοί μόνο να τη βλέπουν χωρίς να αυτοτρολάρονται είναι τρομακτικά μεγάλο κοινό.

Φαίνεται πως στην Ευρώπη έχουμε πιάσει δυσθεώρητα ύψη πολιτισμικής εξέλιξης και ικανότητας doublethink για να μπορούμε να απολαμβάνουμε το κιτσαριό, τουλάχιστον στην εξτραβαγκάντ εκδοχή του (για ηπιότερες μορφές επιφυλάσσομαι), αναγνωρίζοντας παράλληλα τη μαλακία της υπόθεσης. Χρειάζεται και το κιτς στη ζωή, τι να γίνει. Χρειάζεται και η αγνή - άγρια χαρά που προσφέρει το αιφνιδιαστικό θέαμα του φιλήδονου χαμόγελου της ατομάρας Verka Serduchka (σε ένα από τα αγαπημένα μου τραγούδια στην ιστορία όλης της Eurovision) μέσα στο μετα-φουτουριστικό συνολάκι από αλουμινόχαρτο με αστέρι χριστουγεννιάτικου δέντρου στο κεφάλι, ένα μικρό αριστούργημα με το τίποτα.

Ας μην ξεχνάμε βέβαια και τη δύναμη του κιτς για την οποία έχει γράψει και ο Λουκιανός Κηλαηδόνης από το 1984 στην μνημειώδη συλλογική έκδοση των φίλων του περιοδικού Αντί “Κάτι το “Ωραίον” - Μια περιήγηση στην νεοελληνική κακογουστιά”. Όσο χαβαλέ κι αν έχουν τα κακοφτιαγμένα ντυσίματα crossover σεμεδακίου με περιβολή Gladiator, εμφιλοχωρεί κίνδυνος συνήθειας στην κακογουστιά και δεν πρέπει ποτέ να υποτιμάμε το κακό. Δεν έχει άδικο η αξέχαστη Μίνα Αδαμάκη - Ειρήνη Χαρίτου ότι αν έχουμε δει λίγο Louis de Funès παραπάνω, οφείλουμε όντως να τον πληρώσουμε αν όχι με Fassbinder όπως εκείνη, με Sidney Lumet και πάνω (εφαρμόζεται και στο δίπολο: γιουροβιζιονική φασόν eurobeat σούπα vs τουλάχιστον shoegaze). Μην ξεχνάμε τις αντιστάσεις μας δηλαδή.

Με αυτά τα πράγματα λοιπόν θα άρχιζε και θα τελείωνε η υπόθεση Eurovision. Φέτος όμως τα glitter και οι συνήθεις φούστες - αμπαζούρ κρύφτηκαν πίσω από τον ελέφαντα στο δωμάτιο που δεν γίνεται να μην σχολιαστεί: Η συμμετοχή του Ισραήλ ενώ βομβαρδίζεται ανηλεώς η Γάζα ενοχλεί. Και ενοχλεί περισσότερο επειδή στην περίπτωση της Ρωσίας η EBU είχε λειτουργήσει ολόσωστα και της τράβηξε ένα ban από δω μέχρι το Ιρκούτσκ, ακαριαία μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Για τη Ρωσία έγινε επίκληση “αξιών” και το (υποτιθέμενο) απολιτίκ του πράγματος παραμερίστηκε “για τη διαφύλαξη του κύρους του θεσμού”. Για το Ισραήλ όμως κρίμα να μπει η πολιτική στη μέση και να κόψουμε τα φτερά της όμορφης τραγουδίστριας - νεράιδας. Ας είμαστε “united by music” που λέει και το νεοεπιλεγέν σλόγκαν - πρόκληση. Πρόκληση τα δυο μέτρα και δυο σταθμά και για τον πλέον ήπιο άνθρωπο όταν δεν μιλάμε για πράγματα που σχετικοποιούνται και επιδέχονται αστερίσκους αλλά για κράτη που σκοτώνουν παιδιά. Εννοείται ότι οι αντιδράσεις ήταν σφοδρές σε όλη την Ευρώπη, με πρωταγωνίστριες τις ενώσεις χιλιάδων καλλιτεχνών του ευρωπαϊκού βορρά στην Ισλανδία, τη Φινλανδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία κλπ. “Δεν συνάδει με τις αξίες μας το γεγονός ότι σε μια χώρα που διαπράττει εγκλήματα πολέμου και συνεχίζει τη στρατιωτική κατοχή, δίνεται μια δημόσια σκηνή για να καθαρίσει την εικόνα της στο όνομα της μουσικής” το περιεχόμενο ενός από τα πιο εύστοχα ψηφίσματα που είδα, αν και τα περί μουσικής ήθελαν εισαγωγικά.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Η EBU έκανε την πάπια και το πλήρωσε, γιατί όταν η υπεράσπιση των “αρχών” σου σε κάνει να δυσφορείς με μουσικούς (περιλαμβανομένης της Madonna λίγο παλιότερα) που εύχονται “ειρήνη σε όλο τον κόσμο” και να λογοκρίνεις πανανθρώπινα ουμανιστικά μηνύματα όπως “κατάπαυση του πυρός”, πρέπει να ξαναδείς τις αρχές σου. Ήδη οι Ισλανδοί Hatari είχαν προϊδεάσει ανοίγοντας παλαιστινιακή σημαία μέσα στο Τελ Αβίβ το 2019 και είδαμε τι έγινε φέτος που η γιούχα εναντίον του Ισραήλ κουκουλωνόταν συνεχώς με anti-booing τεχνολογικά κόλπα και τελικά χάσαμε το μέτρημα πόσες εθνικές αποστολές προχώρησαν σε μικρές ή μεγαλύτερες πράξεις ακτιβισμού. Πάμε put your hands up: Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Ιρλανδία, Νορβηγία, Σουηδία.. STOP THE COUNT STOP THE COUNT που έλεγε και ένας αμερικανός Πρόεδρος, ομοϊδεάτης του Νετανιάχου. Το Ισραήλ από την άλλη πέτυχε να πλασαριστεί ως fan favourite σαρώνοντας στην ψήφο του κοινού και ενώ οι επιτροπές του επιφύλαξαν χλιαρή υποδοχή. Lose - lose κατάσταση.

Τουλάχιστον όμως η κινητικότητα και οι διαμαρτυρίες μέσα και έξω από το γήπεδο του Μάλμε - και ενώ μέχρι και στις ΗΠΑ το φοιτητικό κίνημα βράζει με όσα συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή - έδειξαν ότι ίσως υπάρχει ακόμα ένα έσχατο δίχτυ ανθρωπιάς και λογικής στον αποτρελαμένο αυτό κόσμο. Ναι, το κράτος του Ισραήλ υπάρχει και φυσικά πρέπει να υπάρχει γιατί δυστυχώς δεν έχουμε ξεμπερδέψει με τον αντισημιτισμό και δεν πρέπει να ξαναδούμε ποτέ τρένα γεμάτα Εβραίους να οδεύουν προς νέα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Δεν γίνεται όμως στο όνομα κανενός ευγενούς σκοπού να δεχτούμε την εθνοκάθαρση ενός άλλου λαού. Το Ισραήλ κάνει συστηματική εθνοκάθαρση στη Γάζα και δεν έχει θέση σε φαντασμαγορικά πανηγύρια που υποτίθεται ενώνουν. Δεν είμαστε “united by music” or by any other standard με ένα κράτος που βομβαρδίζει νοσοκομεία και αυτό το μήνυμα όφειλε να στείλει η EBU.

Κι ας είναι η Eurovision ένα άνευ ετέρου χαζοχαρούμενο καρακατσουλιό. Δεν παύει να είναι κι ένα δημοφιλέστατο υπερθέαμα που αποτυπώνει τις σφαίρες επιρροής και τις γεωπολιτικές συμμαχίες εντός και εκτός Ευρώπης. Πάμε sieben sieben ai lyu-lyu, eins, zwei, drei: Το 1975 η Ελλάδα αποσύρεται λόγω της συμμετοχής της Τουρκίας, τρία χρόνια αργότερα η Ιορδανία ρίχνει μαύρο στο τραγούδι του Ισραήλ, το 1992 αποκλείεται η Γιουγκοσλαβία λόγω Σαράγιεβο, ο Λίβανος δεν ντεμπουτάρει το 2005 λόγω Ισραήλ, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν ανταλλάσσουν τζαρτζαρίσματα (γενικώς), το 2009 η Γεωργία υποχρεώνεται σε αλλαγή στίχων για να μη θιγεί ο Πούτιν και αποσύρεται.. σταματάω πριν πιάσω τις σχέσεις Ρωσίας και Ουκρανίας. Και φέτος στο θέμα του Ισραήλ οι μαζικές διαμαρτυρίες έδειξαν τον τόνο, αλλά η EBU στάθηκε κατώτερη των περιστάσεων.

Mήπως κάνει και τίποτα σωστό; Ένα πράγμα μόνο μπορώ να σκεφτώ, το προφανές. Με σημαία τη νίκη της Dana International το 1998 (το Ισραήλ ήταν πάντα μπροστά στην ορατότητα των queer), η Eurovision είναι από τις πιο παλιές και συνεπείς πλατφόρμες έκφρασης της LGBTQ κοινότητας. Και ναι μεν είναι βάσιμη η μομφή του φιλελεύθερου άλλοθι για το πολιτικό ξέπλυμα των απαράδεκτων double standards (που πράγματι βγαίνουν συχνά από το συρτάρι), αλλά η ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ per se παραμένει σπουδαία. Μεγάλο “ναι” λοιπόν εδώ.

Ας περάσουμε όμως και στα “όχι”. Διαγωνισμός τραγουδιού με όριο τα τρία λεπτά! Πού να το πεις και να σε πιστέψουν. Καταλαβαίνω ότι ο τηλεοπτικός χρόνος κοστίζει αλλά ούτε οι Stock Aitken Waterman δεν προλάβαιναν να ξεδιπλώσουν το.. τεράστιο ταλέντο τους στο τρίλεπτο. Κάντε το πέντε να το συζητήσουμε. Ωστόσο, σε ένα ακόμα εντυπωσιακό doublethink, αυτός είναι και ένας από τους πιο εξαπτικούς (έλα, υπερβολές) λόγους για να δει κανείς Eurovision σήμερα. Τι τραγούδια θα ακούσουμε; Πόση πλαστικούρα και καρακατσουλιό θα αντέξουμε; Αλλά κυρίως: θα βρεθεί φέτος ο περιστασιακός τρελός, ο ρομαντικός Δον Κιχώτης να σηκώσει το γάντι του τρίλεπτου για να μας δώσει κάτι αξιοπρεπές πριν γκρεμοτσακιστεί τρώγοντας τα μούτρα του; Γιατί πού και πού σκάει στον διαγωνισμό και αυτή η κατηγορία και ακούμε κανένα τραγουδάκι της προκοπής (γιουροβιζιονικώ τω τρόπω πάντα), έστω κι αν το ξεχνάμε αμέσως μετά.

Και ευτυχώς να λέμε που τα τελευταία χρόνια της πάνδημης λατρείας για την παράδοση και οτιδήποτε λαογραφικό ανακαλύπτουν όλοι ξανά τη γλώσσα τους και συχνά δεν καταλαβαίνουμε γρι. Μπορεί να χάνουμε βαθιά νοήματα όπως “I got only one rule, always stay cool like a swimming pool” (Μαυροβούνιο 2012 - έπεσε ηρωικά στον ημιτελικό), “I look over all the maps trying to escape because I’m tired of your sweet cheesecake” (Λευκορωσία 2014 - δοκίμασε κανα άλλο γλυκό φίλε μου, τι να σου πω κι εγώ) αλλά τουλάχιστον δεν σκανδαλιζόμαστε με απρέπειες. Βάσει κανονισμού! That’s right, στον διαγωνισμό απαγορεύονται δια ροπάλου οι βρισιές και η “ανάρμοστη γλώσσα” στους στίχους. Είναι γνωστή και η ιστορία των Måneskin που μετά το Sanremo χρειάστηκε να αφαιρέσουν τα cazzo και τα coglioni από τους στίχους του “Zitti E Buoni” για την πατρίδα μας την Ευρώπη το 2021 (και όχι το 1960 ας πούμε). Και αυτός ο Ιταλός δεν ντράπηκε λιγάκι και ήρθε με μακριά μαλλιά και σκουλαρίκια στον τελικό, ας ελπίσουμε να μη ρίξει στα νέα παιδιά ναρκωτικά στο ποτό.

Περί ναρκωτικών ειδικότερα, δηλαδή σε ό,τι αφορά το μουσικό μέρος, φαίνεται να ευδοκιμούν ad nauseam οι τάσεις eurobeat με αμανέ (και φοράνε όλες το ίδιο φόρεμα πολυέλαιο ή εικονοστάσι βοήθειά τους - δεν παίζουν άντρες εδώ) και eurodance μασκαρεμένο σε power ballad (κάθε φύλο πιθανό εδώ με τα γυναικεία φορέματα να θυμίζουν περισσότερο θερμοσίφωνα). Κάτι το “Ωραίον” και πάλι δηλαδή. Γενικά, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά τη μάνα ρέιβερ και τα πάρτυ στα Οινόφυτα οι κριτικές επιτροπές ανακαλύπτουν επιτέλους τα “ντάπα ντούπα που ακούει η νεολαία”. Δεν είναι Retromania κατά Reynolds η φάση αλλά απλή χρονική καθυστέρηση. Δεν εξηγείται αλλιώς το ότι έχουν ακόμα απήχηση οι λέξεις “Φωκάς” και “Ευαγγελινός”, κάτι που νομίζω στοίχισε κιόλας στη φετινή ελληνική αποστολή, η οποία στο λάιβ κατάφερε να μετατρέψει μία από τις λίγες σύγχρονες συμμετοχές (ψιλοαίσχος το “Ζάρι” αλλά πάντως σύγχρονο) σε παρωχημένο βίντεο κλιπ από τα 1990s. Και κάθε χρόνο φαίνεται να μετράει όλο και περισσότερο η εικόνα. Το ότι εξακολουθεί να μην επιτρέπεται το lip-sync στα μπροστινά φωνητικά είναι θαύμα.

Στο οπτικό μέρος - τα έχω ήδη γράψει - έχουμε μια πανδαισία στυλ και εκφάνσεων του κιτς. Επιστρέφοντας στο “Κάτι το “Ωραίον”” του 1984 ταιριάζει απόλυτα στην περίπτωση η ερμηνεία του Χάρη Καμπουρίδη, ότι άπαξ και οι καλλιτεχνικές λειτουργίες πέρασαν στη μαζική παραγωγή, ακολούθησε ένα πρωτοφανές ενδιαφέρον για τη βιομηχανία που σχετίζεται με το ωραίο. Τώρα που ο καταναλωτής κολακεύεται για τη δυνατότητά του να αποκτήσει ό,τι θέλει, ζει το όνειρό του συνδυάζοντας επίπλωση σε στυλ Λουδοβίκου 15ου με ρουστίκ χοντροκοπιές και γιαπωνέζικο μινιμαλισμό, διασπείροντας παράλληλα μικρές μαρκησίες, ασιάτες πολεμιστές, κινέζικα βάζα και ελληνικά τσολιαδάκια εδώ κι εκεί μέσα στο σπίτι. “Τοποθετούνται ιδίως εις μικράς εταζέρας” το παρασύνθημα. Συμβαίνουν αυτά με τα μη καλώς χωνεμένα πράγματα και κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη Eurovision, όπου ατσαλένιοι ροκάδες βγαλμένοι κατευθείαν από τα Ζουζούνια συνυπάρχουν με αστραφτερά αμάξια, ροζ τούρτες, μπλε ηλεκτρίκ ρωμαίους εκατόνταρχους (κυριολεκτικά η Λετονία φέτος), τους επόμενους σουηδούς ABBA wannabies, ρωσίδες εθνοπόπ γιαγιάδες και άγγλους αεροσυνοδούς σε ανεξήγητα κίνκυ χορογραφίες. Anything goes.

Κάτι τέτοια είδε ο Morrissey (ΝΑΙ) το 2006 και έθεσε εαυτόν στη διάθεση του βρετανικού λαού (του BBC ειλικρινέστερα) σε μία από τις πιο καλτ στιγμές της Eurovision που μπορώ να θυμηθώ κυρίως επειδή με βρήκε στο Λονδίνο και έζησα τους Άγγλους σε ημιπαράφρονα κατάσταση να μην ξέρουν πώς να το διαχειριστούν. Τότε ήρθε και η δήλωση του Jarvis Cocker ότι ίσως κατέβαζε κι αυτός τραγούδι, αλλά προς θεού όχι απέναντι στον Mozzer· θα περίμενε την επόμενη χρονιά, και αποτρελάθηκαν εντελώς (όχι ότι εγώ πήγαινα πίσω). Εν τω μεταξύ είχε μαθευτεί ότι η ΕΡΤ εκτός από την Παπαρίζου προσέγγισε και τους Franz Ferdinand για τη συμμετοχή του 2005. Τελικά όλα αυτά τα όμορφα (όπως το πάρει κανείς) όνειρα θερινής νυχτός πήγαν κουβά (ευτυχώς για την ΕΡΤ). “No hope no harm just another false alarm”. Τεράστιο γιουροβιζιονικό καλτ μεγαλείο ζούσε και η Ελλάδα παράλληλα, με τον Θεόδωρο Ρουσόπουλο, αρμόδιο Υπουργό Τύπου της τότε κυβέρνησης της ΝΔ, να κρύβεται στη φυσούνα την ώρα της απονομής στην Αθήνα για να μη χρειαστεί να φωτογραφηθεί με τους Lordi και τρομάξουν οι ψηφοφόροι. Φώναζαν το όνομά του από τα μικρόφωνα “Mr Rousopoulos.. Mr Rousopoulos..”, οι νικητές περίμεναν στη σκηνή και αυτός απλά δεν εμφανιζόταν. Το βραβείο απένειμε τελικά ο Πρόεδρος της ΕΡΤ. Κάτι το “Ωραίον” και ο Ρουσόπουλος. Και το “φιλελεύθερον” ασφαλώς.

Ανεξάντλητη πηγή καλτ η Eurovision και γενικότερα. Συνειδητοποιώ ότι τόσες σελίδες αργότερα δεν έχω γράψει ούτε για τις Πολωνές που έπλεναν ρούχα, ούτε για την εσθονική αποστολή που ίσως μας εξηγήσει μια μέρα γιατί το 2008 μπούκαραν ξαφνικά στη σκηνή γυναίκες με μπικίνι κρατώντας ψηλά φωτογραφίες από κρεμμύδια. Δεν έχει νόημα ούτε τέλος αυτό. Κλείνω με τους ρομαντικούς παλαβούς που έλεγα πριν ότι σήκωσαν το γάντι του τρίλεπτου και μας έδωσαν ωραία τραγούδια. Τραγούδια με χαρακτήρα έστω, έστω σε μια λογική γιουροβιζιονικής επιείκειας. Οι περισσότερες/οι μεγαλούργησαν μάλιστα. Κάποιες/οι έμειναν στην ιστορία. Για τους άλλους και τις άλλες: all hail the fallen! Η σειρά είναι χρονολογική και σίγουρα ξεχνάω αρκετές συμπαθείς περιπτώσεις, όπως αρμόζει άλλωστε και στον εφήμερο χαρακτήρα τους.