May I Cover your Soul brother?
Υπάρχει μια σκηνή στο High Fidelity του Nick Hornby, όπου μια κοπέλα προσεγγίζει τον απελπισμένο Rob στο ταμείο και τον ρωτά (προτιμάται αμετάφραστο): “Have you got any soul?”. Αυτός: “That depends, I feel like saying; some days yes, some days no. A few days ago I was right out; now I’ve got loads, too much, more than I can handle. I wish I could spread it a bit more evenly, I want to tell her, get a better balance, but I can’t seem to get it sorted. I can see she wouldn’t be interested in my internal stock control problems though, so I simply point to where I keep the soul I have, right by the exit, just next to the blues”. Στην μεταφορά του βιβλίου στον κινηματογράφο από τον Stephen Frears, η σκηνή περιορίζεται στις δύο πρώτες ατάκες, που τις χωρίζει μια ελαφρά σιωπή του Rob και καταλήγει με την κατατόπιση της κοπέλας. Είναι προφανές πως όσο πνευματώδης και σαρκαστικός και να είναι ο εσωτερικός μονόλογος του Rob, δεν θα λειτουργούσε το ίδιο καλά οπτικοακουστικά, η ταινία άλλωστε έχει ήδη αρκετούς μονολόγους. Το κεντρικό συναίσθημα και η αλληγορία λειτουργούν καλύτερα έτσι - χωρίς να στο κάνει «λιανά».
Το βιβλίο διαδραματίζεται στο Λονδίνο και είναι γεμάτο από soul μουσική, ενώ η ταινία λαμβάνει χώρα στο Σικάγο και οι μουσικές της, παραδόξως, είναι περισσότερο pop ή πολύ λιγότερο «μαύρες» αν προτιμάτε. Η Αμερικάνικη παραγωγή επέλεξε συνειδητά να κάνει αυτές τις πετυχημένες αλλαγές διότι ένα έργο, όταν μεταφέρεται από ένα είδος/μέσο σε άλλο, δεν μπορεί να λειτουργήσει αν μεταφερθεί αυτούσιο, «αυτολεξεί». (Εκεί έγκειται και η γνωστή, παρωχημένη γκρίνια: «Α, ου, το βιβλίο ήταν πολύ καλύτερο από την ταινία.» Μα πώς να συγκρίνουμε ένα βιβλίο με μια ταινία; Είναι σαν να συγκρίνεις ένα πορτοκάλι με ένα λάχανο, δυο διαφορετικής φύσεως και χρήσεως πράγματα. Να πεις «Βρε αδελφάκι μου, το βιβλίο ήταν πολύ σούπερ αλλά η μεταφορά του στο σινεμά ήταν πατάτα. Θάλασσα τα έκανε ο σκηνοθέτης, το βίασε το κείμενο ο σεναριογράφος» και να το στηρίξεις με επιχειρήματα, το καταλαβαίνω.) Εν συντομία, θα μπορούσαμε να πούμε πως η κινηματογραφική διασκευή του βιβλίου, με τις μουσικές, τις λαογραφικές και τις λοιπές αλλαγές της, λειτουργεί άψογα και εξυψώνει το αυθεντικό κείμενο του Hornby.
Κάτι ανάλογο προσπαθεί να κάνει μια καλή, μουσική διασκευή. Να πάρει το αυθεντικό, να το προσαρμόσει στην κουλτούρα, στη διαφορετικότητα και το ύφος του καλλιτέχνη. Έχει την επιλογή να του συμπεριφερθεί με τον δέοντα σεβασμό (ό,τι και να συνεπάγεται αυτό) ή/και να το αναποδογυρίσει και να το οικειοποιηθεί. Στις soul διασκευές δημοφιλών (pop) ασμάτων συναντάμε κάθε λογής συναισθήματα και διαφοροποιήσεις, ρομαντικές, αξιακές, πολιτικές. Μη ξεχνάμε πως o προσδιορισμός cover που είθισται να χρησιμοποιούμε διεθνώς, ξεκίνησε από την ρατσιστική συνήθεια των λευκών Αμερικάνικων ραδιοσταθμών της δεκαετίας του ’50, να ηχογραφούν και να παίζουν τις δικές τους επανεκτελέσεις μαύρων hits διότι, πολύ απλά δεν δέχονταν να μεταδώσουν π.χ. Little Richard ή Chuck Berry στο λευκό κοινό τους. Με αυτόν τον τρόπο, δυο τραγούδια, καταφέρνουν να μιλούν για δυο διαφορετικά πράγματα, δυο διαφορετικά όνειρα, κι ας έχουν τους ίδιους και απαράλλακτους στίχους. Κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις όπου η διασκευή αλλάζει «απόχρωση», συναντάμε παρακάτω.
10+1. Sunshine Of Your Love – Spanky Wilson
Μια μαύρη τραγουδίστρια η οποία επέλεξε το όνομά της από την συνήθεια του συντηρητικού πατέρα της να την δέρνει για τα επαναστατικά νιάτα της, δεν μπορεί παρά να είναι ‘’bad-ass’’. Η οπτική της στο κλασσικό και χιλιοπαιγμένο ‘’Sunshine of Your Love’’ των Cream, είναι απόμακρη, γεμάτη με βρώμικη soul (μετέπειτα αγαπητή στη βόρεια εργατική Αγγλία), funky πνευστά και ωμή φωνή γεμάτη εγωισμό, που ακολουθούν με ιδιαίτερο ρυθμό τις βαριές κιθάρες που κληρονομεί από το αυθεντικό. Βαρβάτη διασκευή που σε κάνει να μην θες να ξανακούσεις το αυθεντικό (πότε θέλησες τελευταία φορά;).
10. You Can’t Put Your Arms Around A Memory - Ronnie Spector
Αν όλοι όσοι διαβάζουν Μπουκάι και Πιντέρη, άκουγαν τι έχει να τους πει ο Johnny Thunders πάνω στα θέματα αυτοβελτίωσης που απασχολούν έναν μέσο άνθρωπο, ο κόσμος μας θα ήταν ένα τσακ σοφότερος. Η διασκευή της Ronnie με την σεξουαλικότερη φωνή που έχει πιάσει ποτέ μικρόφωνο, μπορεί να μην ξεπερνά το μανιφέστο του Johnny, αλλά διώχνει έναν προσωπικό βραχνά, επαναδιατυπώσει την ανεξαρτησία της και ξορκίζει έναν διαφορετικό δαίμονα από αυτόν του Thunders, έναν ευλογημένο δαίμονα που σήμερα σαπίζει πίσω από τα τείχη της φυλακής. Κι αυτό το τραγούδι είναι ο καλύτερος τρόπος για να το καταφέρει.
9. Like a Rolling Stone - Phil Flowers and the Flower Shop
Ο Phil Flowers, ένας καλλιτέχνης που έβγαζε τα προς το ζην τραγουδώντας σε κρουαζιέρες με το παρατσούκλι «ο μαύρος Έλβις», είχε ελάχιστες ευκαιρίες να κόψει κάποιο single. Όταν όμως το έκανε, του έδωσε και κατάλαβε. Μια ψυχεδελική soul (στο ύφος του Sly), βλάσφημη, 9λεπτη διασκευή, σπινταρισμένη τόσο ώστε να μην προλαβαίνεις να την φιλοσοφήσεις και που υποθέτεις πως θέλει να σατιρίσει τον σοβαροφανή Dylan. Αργότερα, διαβάζεις πως ο Phil, είχε εμπλακεί στις εξεγέρσεις που ακολούθησαν την δολοφονία του Martin Luther King και αναρωτιέσαι πώς είναι να είσαι πραγματικά μια «μαύρη κυλιόμενη πέτρα» στα late 60’s.
8. Jolene – Gloria Ann Taylor
Μια τραγουδίστρια «χαμένος θησαυρός της soul» που μπορούσε να κοντραριστεί στα φαλτσέτα με την Minnie Riperton, ήρθε πρόσφατα στην επικαιρότητα με την επανακυκλοφορία του δίσκου της ‘’Love Is a Hurtin’ Thing”. O κλασσικός καουμπόικος ύμνος της Dolly Parton, μετατρέπεται σε ένα αμάλγαμα soul, country και disco ρυθμών που ερμηνεύεται απνευστί από την Gloria. Ξαφνιάζει με την ευρηματικότητα των στριγκλιών της που δείχνουν να απευθύνονται κατηγορηματικά σε αυτά που πρέσβευε η συνθέτρια του αυθεντικού.
7. I Love You More Than You’ll Ever Know – Donny Hathaway
Παιδί του γκέτο ο Donny, φέρνει την μπλουζιά του Al Kooper στις εκκλησίες και τις φτωχογειτονιές του Σικάγο. Κομμάτι του άκρως προσωπικού και πιο φιλόδοξου του δίσκου ‘’Extensions Of a Man’’ του ’73, όπου οι θρησκευτικές αρμονίες και επικλήσεις «κουμπώνουν» με την οπερατική και ταυτόχρονα αστική σπουδή του Hathaway με χαρακτηριστική άνεση και ηρεμία. Η μετέπειτα διάγνωση του με παρανοϊκή σχιζοφρένια και η τελική του αυτοκτονία, προσδίδουν μια ακόμα πιο τραγική ερμηνεία στην εκτέλεσή του.
6. Busted - Ray Charles
Το ‘’Busted”, δημιουργία του κλασσικού συνθέτη country επιτυχιών Harlan Howard, τραγουδήθηκε πρώτα από τον Johnny Cash αλλά έγινε (μεγαλύτερη) επιτυχία από τον Ray Charles στον μουσικό τσελεμεντέ του ‘’Ingredients in a Recipe for Soul’’. O Ray - που γνώριζε την country καλύτερα κι από τους λευκούς - δίνει μια άλλη διάσταση στις αφραγκίες του ήρωα του τραγουδιού και χαρίζει απλόχερα τον ρυθμό και τα μπλουζ που έλειπαν από το αργόσυρτο και μονότονο αυθεντικό. Η αντικατάσταση της μοναδικής νότας που βγάζει η φυσαρμόνικα του Johnny με την jazzy υπερμπάντα πνευστών του Ray, κατοχυρώνει με άνεση το άσμα στον δεύτερο.
5. Satisfaction – Otis Redding
Όταν το 1965, έκανε δειλά-δειλά τα πρώτα του ραδιοφωνικά βήματα το “Satisfaction” και πριν γίνει η επιτυχία που έγινε αργότερα, οι παραγωγοί του Otis του πρότειναν να συμπεριλάβει μια ‘’British Invasion’’ διασκευή στο “Otis Blue” που ετοίμαζε εκείνη την εποχή. Όταν ο Otis άκουσε αυτό το άσμα στο ράδιο, ξετρελάθηκε και αποφάσισε να το τραγουδήσει. Επειδή όμως, δεν του πολυάρεσαν οι στίχοι, τους ψιλοάλλαξε. Η εκτέλεσή του είχε τόση μεγάλη πέραση, που πριν προλάβει το αυθεντικό να γίνει επιτυχία, πολλοί νόμιζαν πως η πρώτη εκτέλεση άνηκε σε αυτόν. Γονάτισε (δικαίως) τους Stones - το παραδέχτηκαν άλλωστε και οι ίδιοι. Και, μεταξύ μας, το δικό του “Satisfaction” δεν σκούριασε ποτέ.
4. The Letter – Al Green
Το No1 hit των Box Tops με τον ερωτευμένο νεανία που κινεί γη και ουρανό για ένα εισιτήριο αεροπλάνου που θα τον φέρει πίσω στην καλή του, είναι τόσο έντονα συνυφασμένο με τον πόλεμο του Βιετνάμ, όσο πια και ο Βάγκνερ. O Al Green φέρνει τη pop μελωδία του αυθεντικού (που κοίτα να δεις, ηχογραφήθηκε στα Muscle Shoals) στα στούντιο της Hi στο Μέμφις, όπου η ερωτική φωνή του μαζί με την απαλή ρυθμική ενορχήστρωση υπό το παραγωγικό ραβδί του Willie Mitchell αποδίδει ένα εντελώς διαφορετικό τραγούδι, που θα μπορούσε κάλλιστα να ταυτιστεί με τους παλιννοστούντες μαύρους στρατιώτες του εν λόγω πολέμου. Αν έφτανε, δηλαδή, ποτέ στα αυτιά τους.
3. Eleanor Rigby – Gene Harris
Απ’ όλη την μοναχικότητα της Eleanor των Σκαθαριών, o Gene Harris αποφάσισε να αφήσει μόνο κανά δυο-τρία riffs, να καταργήσει όλους τους στίχους του άσματος και να κρατήσει μόνο το ρεφρέν. Εδώ η προτροπή του Μακάρτνεϊ ‘’oh, look at all the lonely people’’ μετατρέπεται σε ‘’look at all those funky people’’ κι ένα λυπητερό τραγούδι σε ένα εντελώς διαφορετικό soul jazz χαρούμενο ύμνο, που αποδομεί εντελώς το αυθεντικό και μπαίνει απευθείας στο ριπίτ στη μάταιη προσπάθειά σου να αντιληφθείς τι φανκιά μόλις εισήλθε στα τύμπανά σου.
2. You’ve Lost That Loving Feeling (Medley: Monologue/Ike's Mood I) – Isaac Hayes
Μια over-the-top συμφωνική διασκευή, ένας κατά 12 λεπτά μεγαλύτερος από το 4λεπτο original αριστούργημα των Righteous Brothers, σπαρακτικός μουσικός οργασμός που σε πετάει κάτω στα πατώματα. Από τον ειδήμονα στις υπερβολικές ερμηνείες Isaac Hayes, τον αντιφατικό συνθέτη των μεγάλων επιτυχιών της Stax, που όταν αποφάσισε να περάσει από το τετράδιο στο μικρόφωνο άνοιξε τον δρόμο σε όλους τους μαύρους μουσικούς που ονειρεύονταν να δημιουργήσουν κάτι παραπάνω από 3λεπτα ραδιοφωνικά χιτάκια. Και αυτό το κατάφερε με τραγούδια άλλων, όχι δικά του. Μέγας μάγκας ο «Μαύρος Μωυσής».
1. California Dreaming – Lee Moses
Με μόλις έναν δίσκο στο ενεργητικό του που ελάχιστοι άκουσαν όταν κυκλοφόρησε, τραχιά φωνή γεμάτη πόνο γι’ αυτόν και τα αδέλφια του, funky κιθαριστικές ντρίμπλες που θα ακούγαμε μόνο αν ο Hendrix ηχογραφούσε ποτέ στη Stax, η υπόθεση “Lee Moses” είναι μια ακόμη χαμένη περίπτωση. Η δική του ερμηνεία του ονείρου των Mamas & The Papas θα έκανε τον Φρόυντ να σκίσει όλα τα συγγράμματα του και να τρέξει κλαίγοντας στο Χάρλεμ. Ακούστε όλο το “Time & Place” του ’71 και η ζωή σας δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια. Θα γίνει χειρότερη.