Μoυσικές περιπέτειες στα άκρα: Έλα να ...πειραματισμούμε, ντάρλινγκ

"Ναι ...νταρλίνγκ μου, να πειραματιστούμε, αλλά δεν θα πονέσω ε;" Ας μην σπεύσουμε να την αδικήσουμε την απάντηση αυτή, ούτε να αποδώσουμε το αυθόρμητο αυτό "ωχ" στην αιώνια δυσπιστία του ανθρώπινου είδους απέναντι στο καινούργιο. Είναι και ότι η έννοια του "πειραματισμού" έχει σχεδόν ταυτιστεί με κάτι το δύσκολο, το δυσνόητο, ακόμη και το "ακραίο". Μήπως έχουμε να κάνουμε απλά με αντίδραση του ενστίκτου ...αυτοσυντήρησης μετά από δεκαετίες κονσέπσουαλ κενολογικής κουλαμάρας, περιτυλιγμένου σε πομπώδεις "-ισμούς" θορύβου, επισκέψεων σε μουσεία γεμάτα έργα απειλούμενα από μια αμελή ...καθαρίστρια; Πως τα καταφέραμε να φτάσουμε όμως ως εδώ; Ένα το κρατούμενο ερώτημα...

Υπάρχουν πολλά ζητήματα αναφορικά με τον όρο "πειραματική τέχνη", και φυσικά εν προκειμένω την μουσική, το θέμα προσφέρει κάμποσες χειρολαβές για να το πιάσεις (όπως θα σας πουν σε άλλα κείμενα του αφιερώματος τούτου, άνθρωποι λίαν αρμοδιότεροι εμού). Σίγουρα δεν έχουμε να κάνουμε με μια τυπική ειδολογική διάκριση. Ακόμη και η ίδια η υπόσταση του όρου μπορεί να αμφισβητηθεί. Είτε από σκοπιά πλεονασματική ας πούμε, με το σκεπτικό ότι κάθε μα κάθε μουσική είναι δυνητικά πειραματική στη διαδικασία δημιουργίας της. Είτε όμως και από τη σκοπιά της άρνησης: το τραγούδι που ακούω τούτη τη στιγμή, καταγεγραμμένο "σταθερά" σε ένα μέσο (είτε βινύλιο είτε mp3), είναι το αποτέλεσμα μιας ολόκληρης πειραματικής πορείας η οποία έχει προηγηθεί και η οποία στην ουσία είναι απρόσιτη στον ακροατή, η οριογραμμή ανάμεσα σε αυτόν και τον δημιουργό είναι σαφής και αδιαπέραστη. Σύμφωνα με την οπτική αυτή, τίποτε δεν είναι "πειραματικό". Τουλάχιστον κάτι που είναι κλειστό, χωρίς συμμετοχικούς βαθμούς ελευθερίας και περιθώριο εκδήλωσης του αυθορμητισμού (διαβάστε π.χ. αναλυτικά την άποψη αυτή στο βιβλίο του Michael Nyman "Πειραματική μουσική"). Όπως κατ' αναλογία, μία επιστημονική δημοσίευση είναι μία κατ' ουσίαν ψευδής και παραπλανητική συνθήκη, καθώς αποτυπώνει όχι τόσο ένα πείραμα, αλλά την επεξεργασία του, πολλές φορές με έναν αντίστροφο τρόπο (όπου πρώτα έρχεται το πείραμα, μετά η θεωρία). Σαν να μπλέξαμε λιγάκι ε; Ας το πιάσουμε λοιπόν από την αρχή, από τους ...δεινόσαυρους.

Κατά βάση, ο πειραματισμός σαν πρακτική είναι σύμφυτος με την ίδια τη ζωή. Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους καθορίζεται από την τάση προς πειραματισμό με το άγνωστο, είτε αναφερόμαστε στον πρόγονό μας τον τροφοσυλλέκτη, είτε στο βρέφος που δοκιμάζει όλο τον κόσμο τριγύρω βάζοντας τον στο στόμα του, είτε σε ένα παιδί που παίζει (γιατί εν τέλει ο πειραματισμός ακόμη και στο πιο σοβαρό του επίπεδο ενέχει το παιχνίδι, κι αν θέλετε ντε και καλά και φιλοσοφικό υπόβαθρο, ας παραπέμψουμε στον homo ludens, τον παίζοντα άνθρωπο, του Χουιζίνγκα, ο οποίος βλέπει σε κάθε ανθρώπινο πνευματικό δημιούργημα, το πέρα από κάθε ωφελιμισμό παιχνίδι). Εν τούτοις, χρειάστηκαν κάμποσοι αιώνες για να ενταχθεί η πρακτική αυτή σε ένα λειτουργικό "ορθολογικό" πλαίσιο, αυτό που λέμε σήμερα επιστημονικό (αν θυμάστε οι αρχαίοι προτιμούσαν μάλλον να ξύνουν το ...μούσι τους , που έγραφε και ο Τσιφόρος, να παρατηρούν τον κόσμο και να βρίσκουν διανοητικές αναλογίες, παρά να λερώνουν τα χέρια τους με την πραγματικότητα, χρειάστηκε π.χ. να περάσουν αιώνες μέχρι να καταρριφθεί το αριστοτέλειο "αυτονόητο" για τα βαριά σώματα που πέφτουν πιο γρήγορα χάρις στα πειράματα του αιρετικού τότε Γαλιλαίου).

Μολαταύτα η μεταφορά της έννοιας στη μουσική κρύβει κάμποσες περιπλοκές. Υπάρχουν ασφαλώς και διαφωτιστικές αναλογίες: π.χ., τόσο στην επιστήμη όσο και στην μουσική προϋποτίθεται μια γνώση σε συνδυασμό με αυτό το μεταφυσικό χάρισμα που αποκαλούμε ταλέντο. Η τέχνη από την άλλη, είναι φαινομενικά πιο τολμηρή, πιο ανοιχτή στο τυχαίο, μπορεί να γίνει και έως πραγματικό έρμαιο στα χέρια του, όπως συμβαίνει π.χ. στην αλεατορική μουσική, εκ του alea, ζάρι δηλαδή (για να κοντράρουμε τον θείο Αλβέρτου, η τέχνη -αλλά φευ, και η επιστήμη- παίζει όντως ζάρια). Και όσο δύσκολο ή στρυφνό κι είναι το αποτέλεσμα, επικίνδυνο δεν είναι (όσο π.χ. ένας χημικός που ανακατεύει ...αλεατορικά ζουμιά σε ένα εργαστήριο, ακόμη θυμάμαι μια συμφοιτήτρια που για πλάκα στο εργαστήριο ανακάτεψε κάμποσα οξέα μαζί, μέχρι που το μείγμα άφρισε, και τελικά τη γλύτωσε ως εκ θαύματος με μόνο ένα τρυπημένο τζην). Όμως στην επιστήμη εν τέλει όλα καταλήγουν στην επαλήθευση ή μη μιας θεωρίας, μέσα από μια "trial and error" διαδικασία όπως τη θεμελίωσε φιλοσοφικά και ο σπουδαίος Καρλ Πόππερ. Έτσι το κάθε πείραμα στέφεται από επιτυχία ή αποτυχία (στα πλαίσια πάντα ενός συγκεκριμένου κατά Kuhn Παραδείγματος βέβαια). Στην τέχνη όμως τι μπορεί να σημαίνει, πώς κρίνεται μια επιτυχία ή αποτυχία; Από τη θέση στα τσαρτς; Την κριτική αποδοχή; Την επιδραστικότητα (sic); Ας κρατήσουμε και αυτά το ερωτήματα και ας αλλάξουμε σκηνικό...

Οι θέσεις μας είναι αναπαυτικές, η ατμόσφαιρα απαλλαγμένη από ντουμάνια, το κοινό για τα ελληνικά συναυλιακά έθιμα απίστευτα ήσυχο και προσηλωμένο, το πρόγραμμα της εκδήλωσης μας έχει προϊδεάσει για πειραματισμούς με ηχοτοπία και συχνότητες. Η υλοποίηση είναι μια ψηφιακή φασαρία, ένα στρόμπο φως μας τυφλώνει επιπλέον. Κλείνω ενστικτωδώς τα μάτια... Δημιουργός είναι μια ασαφής μορφή η οποία ίσα ξεκόβεται μέσα από το σκοτάδι να γυρίζει κουμπιά σε μια κονσόλα. Μου φαντάζει οχυρωμένος εκεί πίσω σαν μεσαιωνικός πολεμιστής πίσω από αδιαπέραστη τάφρο. Στο τέλος χάνεται χωρίς να δούμε καν το πρόσωπο του.

Πολεμιστής... Δεν πρέπει να είναι τυχαία η παρομοίωση που μου ήρθε κατά νου. Ο πόλεμος γαρ, η βία (την οποία, εντάξει, την ...καταδικάζουμε απ' όπου κι αν προέρχεται) ανιχνεύεται ήδη στην ετυμολογική ρίζα του όρου "αβάν-γκαρντ", που σημαίνει εμπροσθοφυλακή, εκεί που στέκονται οι πρώτοι υποψήφιοι νεκροί, αυτοί που θα δεχτούν πρώτοι τα εχθρικά πυρά, τις σφαίρες και τα αναθέματα "μα αυτό δεν είναι τέχνη!". Είναι όμως αυτοί που ανοίγουν το δρόμο για τους επόμενους. Και όχι μόνο... Ξεπερνώντας την γλωσσολογική διάσταση, πολλοί μελετητές επιμένουν ότι δεν είναι διόλου τυχαίο ότι αμέσως μετά τον πόλεμο (και τον Α' και τον Β') εμφανίστηκαν κατά συρροή νέες, ακραίες και ριζοσπαστικές μορφές τέχνης οι οποίες έσπασαν και αναίρεσαν κανόνες και όρια, ακόμη και την έως τότε "κοινή" αίσθηση περί ωραίου, όλα αυτά στα πλαίσια μιας γενικότερης αμφισβήτησης της κατεστημένης τάξης και των κυρίαρχων έως τότε ιδεολογιών. Πολεμικές γραφές και διακηρύξεις κινημάτων, το νταντά, ο σουρεαλισμός, η μη-παραστατική ζωγραφική, ο κυβισμός, ο φουτουρισμός με την αποθέωση της μηχανής και της τεχνολογίας, ο δωδεκαφθογγισμός και ο σειραϊσμός μπορεί να συνδέονται και με ένα μετα-τραυματικό στρες των δύο μεγάλων (ή ενός τριακονταετούς αν προτιμάτε) πολέμων της νέας τεχνολογικής εποχής. Εποχή των άκρων, που έγραφε και ο Χομπσμπάουμ, τέχνη των άκρων... Έχει μια βάση νομίζω.

Για μένα ένα είναι το κομβικό ερώτημα που προκύπτει μέσα από την αποτίμηση όλης της ιστορικής διαδρομής, το οποίο μάλιστα δεν τίθεται συχνά. Τι συμβαίνει όταν ο πρωτοπόρος κάποια στιγμή γυρίσει το κεφάλι προς τα πίσω και συνειδητοποιήσει ότι ...δεν τον έχει ακολουθήσει κανείς; Κοντολογίς... Γιατί ότι θεωρούνταν πριν από μπορεί και 100 χρόνια αβάν-γκαρντ, να ακούγεται και σήμερα έτσι για το "μαζικό" αυτί, πέραν ενός ευάριθμου, μάλλον κλειστού ελιτίστικου κύκλου (ακόμη δεν εκπληρώθηκε η προφητεία του Πύντσον που φανταζόταν στα μπαρ του μέλλοντος τους ανθρώπους να μεθοκοπούν με ...Στοκχάουζεν); Γιατί η επαφή κουλτούρας και κοινωνίας μοιάζει τόσο αποξενωμένη όσο ποτέ; Εντέλει, για να το συμπυκνώσουμε (και να το δραματοποιήσουμε): πως απομείναμε έτσι μόνοι, Ροβινσώνες στο νησί του Εγώ ο καθένας, σε σκάφανδρα του "κανείς δεν με καταλαβαίνει", με επιταγή ζωής ένα "distinguo ergo sum", διαφέρω άρα υπάρχω;

"Και κάπως έτσι απολυμασμένο, αποστειρωμένο από κάθε αύρα ανθρωπιάς, κάθε χιούμορ, κάθε ίχνος αίματος και δακρύων, το έργο τέχνης φτάνει θριαμβικά στην αυτονομία του ως αντικείμενο γράφει" ο Jean Clair και τον αναθυμάμαι τώρα σαν καταφυγή την ώρα του ψηφιακού σφυροκοπήματος. Γιατί πράγματι είναι σαν να το νιώθω το χάσμα που έχει ανοιχτεί ανάμεσα σε εμένα και στο έργο. Αλλά και αυτό ανάμεσα στο έργο και τον ίδιο τον δημιουργό τελικά ως υποκείμενο, ο οποίος (όπως γράφουμε κι εμείς συνήθως) ως ιδιοφυία, διάνοια, απομονωμένος από την υπόλοιπη κοινωνία (λόγω ...IQ προφανώς) κυριαρχεί απόλυτα επί του υλικού του. Οικεία εικόνα, με μικρή όμως σχέση με την καλλιτεχνική δημιουργία ακόμη και ως πρακτική καθημερινότητα. Και κάπως έτσι έχουμε φτάσει σε μια σχεδόν πλήρη "αντικειμενικοποίηση" της Τέχνης, η οποία έχει καταλήξει να νοηματοδοτείται ως πρόκληση, ως "γροθιά στο στομάχι", ακόμη και ως επιθετική κίνηση. Το δόγμα του σοκ ως αυτοσκοπός. Και με αισθητική αφετηρία φυσικά το Εγώ. "Ναι, έτσι ακριβώς αποκρυπτογραφώ το είδος avant-garde. Στο ένα και μοναδικό προσωπικό μήνυμα του καθενός" διαβάζω σε συνέντευξη φερέλπιδος καλλιτέχνιδος.

Ας μην σπεύσουμε να το αποδώσουμε το πνεύμα αυτό αποκλειστικά στους ατομοκεντρικούς καιρούς μας. Το ρεύμα του ατομικισμού και του ναρκισσισμού έχει ρίζες πολύ πίσω στον χρόνο. Θα τις βρούμε στον εγωκεντρισμό των καταραμένων ποιητών, στην αισθητικοποίηση του πόνου του Άλλου, στην αποστασιοποιημένη αμέτοχη ματιά των φλανέρ, στην λατρεία του Νάρκισσου στον Μαλλαρμέ. Μετά θα έρθει ο Νίτσε να διακηρύξει "Ο Θεός είναι νεκρός", η μουσική κατ' επέκταση και η παράδοση είναι νεκρή θα πιάσει το νήμα ο Μπουλέζ (κι εδώ θα παραφράσω τον Θάνο Κόη των Lost Bodies, "αυτοί δεν είναι φιλόσοφοι, είναι ...νεκροθάφτες"). Ο υπαρξισμός του Σαρτρ θα δει την κόλαση στους Άλλους, η σύγχρονη μεταμοντέρνα "τεχνοκρατική" νεωτερικότητα προτάσσει την "απομάγευση" σαν καθολικό αίτημα και την καινοτομία ως per se ποιοτικό κριτήριο. Λησμονώντας ίσως ότι η καινοτομία ως αισθητική έκφραση προϋποθέτει και ένα αντίστοιχο υπόβαθρο, μια κάποια μεταβολή στάσης, συνείδησης, άποψης, ακόμη και ηθικής. Όταν περιορίζεται (και κατά βάση καθορίζεται) στο τεχνικό επίπεδο, σε συνθετικές ή εργαλειακές τεχνικές, καταλήγει σε ομφαλοσκόπηση, σε έναν πνευματικό αυνανισμό αφόρητης αυτο-αναφορικότητας. Είναι ίσως και μια ιστορική ειρωνεία ότι το σπάσιμο προαιώνιων ταμπού και παραδόσεων, της τονικότητας, της μελωδικότητας, της ίδιας της μουσικότητας, έφερε νέα ταμπού, νέα δεσμά και νέα ερμητικά δόγματα και κατεστημένα (έτσι ανεκδοτολογικά θα θυμηθώ μια φίλη η οποία μου είχε μεταφέρει την άποψη καθηγητή της σε Τμήμα Μουσικών Σπουδών ο οποίος θεωρούσε και τον Ξενάκη τον ίδιο ...ποπ και λαϊκό).

Κάπως έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι σημαντικό μέρος της σύγχρονης πειραματικής-αβάν (και όχι μόνο) δημιουργίας έχει κόψει γέφυρες με την Τέχνη ως μέσο συνομιλίας, επι-κοινωνίας, ενσυναίσθησης, επαφής με τον Άλλο και άλλα τέτοια ρομαντικά, έχοντας εστιάσει στην πρόκληση ενόχλησης, σοκ, φόβου, ακόμη και πόνου (και ας σημειωθεί ότι τούτες οι παρατηρήσεις ισχύουν ακόμη και για την θεωρούμενη mainstream pop, όπου η ενίοτε ανελέητη και αφόρητα στυλιζαρισμένη βία μάλλον μια απάθεια και μια ηθική αναισθησία έχει επιφέρει, παρά την επιδιωκόμενη (;) αφύπνιση και ευαισθητοποίηση). Σε ένα πολύ ενδιαφέρον πρόσφατο (έκδοσης 2018) βιβλίο του Γερμανού συνθέτη (και μαθητή του Ligeti) Wolfgang Andreas Schultz με τίτλο "Η θεραπεία του χαμένου Εγώ/Τέχνη και Μουσική στην Ευρώπη του 21ου αιώνα", η απάντηση σε ανάλογους προβληματισμούς, κόντρα στην απομάγευση και την επηρμένη ειρωνεία, στον γραμμικό χρόνο και στην οικονομικίστικη περί διαρκούς προόδου και ..ανάπτυξης ιδεοληψία, δίνεται μέσα από το όραμα μιας σύγχρονης Αναγέννησης, μέσα από την όσμωση με νέες, εντελώς διαφορετικές αισθητικές αντιλήψεις και πολιτισμούς. Ο ίδιος σημειώνει ότι η Δύση, μέσα στο κενό που ανοίχτηκε με την διπολική σύγκρουση Θρησκείας κι Επιστήμης, απώλεσε μια πιο "μυστικιστική", πιο ολίστικη αντίληψη του κόσμου, αυτή που εκφραζόταν στην γραμμή η οποία πιάνει από τον Πυθαγόρα και τους αλχημιστές και φτάνει μέχρι τον Γκαίτε. Σε αντιστάθμισμα, βρίσκει μια πνευματική πατρίδα σε ανατολικές θρησκευτικές και φιλοσοφικές δοξασίες, εκεί όπου το Εγώ νοείται όχι ως ένα παγιωμένο πρότυπο αλλά ως μια διαδικασία που διαρκώς μεταβάλλεται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον (στα γιαπωνέζικα π.χ. υπάρχουν πολλές λέξεις για το "Εγώ" ανάλογα με την περίσταση και την εκάστοτε συνθήκη στην οποία αυτό δρα). και ας σημειώσουμε ότι δεν είναι τυχαίο ότι και ο ίδιος ο John Cage, ο οποίος υποστήριξε μια αντίστοιχα "ρευστή" άποψη της μουσικής δημιουργίας, από το βουδιστικό Ζεν είχε επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό. Όπως και να έχει, οι απαντήσεις σε τέτοια διακυβεύματα, δεν είναι εύκολες, αν υπάρχουν κιόλας. Η ζωή και η μουσική πάντως δεν γνωρίζει αδιέξοδα, θα τον βρει τον δρόμο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο... Καμιά φορά σκέφτομαι (και βάζω και τον εαυτό μου μέσα) ίσως αντιμετωπίζουμε την Τέχνη σαν κάτι πολύ πιο σοβαρό απ' ότι στην πραγματικότητα είναι.

Και ... μετά από 1907 λέξεις, δεν ξέρω αν έχει βγάλει κανείς άκρη (κι εγώ μαζί!) τι τελικά είναι ή δεν είναι η πειραματική μουσική. Εν τούτοις αυτή η ...δημιουργική ασάφεια, ίσως να είναι αναπόφευκτη (και λίαν γόνιμη). Δεν ξέρω καν αν οι επόμενοι (σχεδόν) αυθαίρετα επιλεγμένοι δίσκοι θα διαφωτίσουν κάτι. Σκέφτομαι ότι τους επέλεξα με το κριτήριο πόσο άλλαξαν την αντίληψη (μου) για το τι είναι και τι δεν είναι μουσική, τι είναι "νορμάλ" και τι όχι. Που με ξεβόλεψαν, με ανάγκασαν να σκεφτώ, να αναθεωρήσω (ή και όχι!) Είναι δίσκοι "πειραματικοί", οι οποίοι κατά τον έναν ή τον άλλο τρόπο άνοιξαν εκφραστικούς δρόμους, ενίοτε αδιανόητους στην εποχή τους (το μέλλον είναι πάντα αδιανόητο!). Και παρά τις όποιες επιφυλάξεις, λειτούργησαν εν τέλει γόνιμα και εμπλουτιστικά. Και ακολουθούν σε σειρά τυχαία. ...Αλεατορική.

1. John Cage - 4'33'' (1952)
Για να συνεχίσουμε στο πνεύμα των αναλογιών, αν ο Schoenberg είναι ο Αϊνστάιν της μουσικής (λέμε τώρα), ο Cage είναι ο Πλανκ (αν αναλογιστούμε ότι η σχετικότητα υπήρξε μια κατ' ουσία συνέχεια της νευτώνειας φυσικής, ενώ η κβαντική ήταν -και είναι- μια ασυμβίβαστη ολική ρήξη). Η επίτιμη θέση "0" δεν θα μπορούσε να μην είναι κρατημένη για τούτο το διαβόητο έργο-δρώμενο, που μέσα από τις λευκές σελίδες της παρτιτούρας του, μέσα από τα 4 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα της ..."μη-σιωπής" του. Και (πιθανότατα) δεν είναι τυχαίο ότι το κομμάτι διαρκεί 273 δευτερόλεπτα, στους -273 Κέλβιν είναι το απόλυτο μηδέν, η θερμοκρασία που μόνο να προσεγγιστεί (έστω και κατά υποπολλαπλάσια του βαθμού) είναι δυνατόν, όχι όμως και να επιτευχθεί. Όπως, κατ' αναλογία, ακόμη κι αν κλειστείς στον πιο "ανηχοϊκό" απομονωμένο θάλαμο (κάτι που έκανε ο Cage), θα ακούς τους σφυγμούς της καρδιάς σου, τον υπόκωφο βόμβο του αίματος στις φλέβες και τις αρτηρίες.

2. Brian Eno & David Byrne - My life in the bush of ghosts (1981)
Αν προσπαθούσα να συμπυκνώσω την συνεισφορά του κυρίου Brian Peter George St John le Baptiste de la Salle Eno σε μία πρόταση μοναχά, θα έγραφα ότι άλλαξε τον τρόπο ακρόασης και πρόσληψης του ηχητικού κόσμου που μας περιβάλλει, εφαρμόζοντας και επεκτείνοντας τις διδαχές του πατέρα Ιωάννη (βλέπε παραπάνω). Κι αν με την σειρά των ambient δίσκων του μεταμόρφωσε τη μουσική σε αιθέρα και χρώμα, στον δίσκο αυτό προείδε τον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο μεν, θρυμματισμένο δε κόσμο. Δεν ήταν ο πρώτος στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν samples (γενικά μην ψάχνετε τους πρώτους, άσκοπο είναι, και βασικά αδύνατο), είναι όμως εκείνος που τα ενσωμάτωσε οργανικά στην ποπ κουλτούρα.

3. Einstürzende Neubauten - Zeichnungen des Patienten O.T. (1983)
Η πορεία του σχήματος αυτού στον χρόνο είναι ένα υπόδειγμα της "trial and error" πειραματικής διαδικασίας. Ήτοι, πως ξεκινάς κάνοντας σαματά και θόρυβο με κάθε αδιανόητο "όργανο", από μπλακ εντ ντέκερ μέχρι κομπρεσέρ, υλοποιώντας ηχητικά το δόγμα "πρώτα καταστρέφω και μετά δημιουργώ πάνω στα ερείπια" (η αναλογία με την μεταπολεμική Γερμανία είναι κάτι παραπάνω από προφανής), στην πορεία όμως σιγά-σιγά εξελίσσεις τον ήχο, αφομοιώνοντας με τα χρόνια τα "ακραία" στοιχεία και εντάσσοντας τα σε ένα πλαίσιο ολοένα και πιο προσιτό.

4. Kraftwerk - Radioactivity (1976)
Ο ορισμός του επιστημονικά ψυχρά σχεδιασμένου πειραματισμού. Κι αν ξεκίνησαν πιο ...freestyle (και το κρατάνε ακόμη σε αυτό τον πρώτο δίσκο της νέας εποχής), σιγά-σιγά το στούντιο τους μετατράπηκε σε εργαστήριο, με ομάδα τεχνικής υποστήριξης, ιδιοκατασκευές, συνεχείς δοκιμές και ένα σχεδόν ψυχαναγκαστικό κυνήγι της καινοτομίας. Μέχρι που η δημιουργικότητα σφιχταγκαλιασμένη από την εμμονή αυτή πέθανε από ασφυξία... Άνοιξαν πάντως έναν τεράστιο ορίζοντα δυνατοτήτων για την ηλεκτρονική μουσική ο οποίος για χρόνια έμοιαζε ανεξάντλητος.

5. Anne-James Chaton & Andy Moor - Transfer (2013)
Ο Andy Moor (ο γνωστός μας από τους Ex) στρώνει το χαλί των ήχων για να πατήσει ο Anne-James Chaton με μια (αντι)ποίηση της άχαρης καθημερινότητας, δρομολόγια τραίνων, λίστες ονομάτων, ημερομηνίες αεροπορικών δυστυχημάτων, γεωγραφικές συντεταγμένες με τις υποβλητικές απαγγελίες να στηρίζουν μια ιδιάζουσα μουσικότητα και τις ρυθμικές έως και μελωδικές δυνατότητες του λόγου.

6. Steve Reich - Different Trains (1988)
Κάποια στιγμή πρέπει να αναγνωριστεί ο καθοριστικός ρόλος του τραίνου στην σύγχρονη (εννοώντας αυτή των τελευταίων 100 ετών) μουσική, ειδικά μέσω της ριζικής έως και δραματικής αλλαγής που επέφερε στο ηχητικό τοπίο του ανθρώπου, εμπλουτίζοντας το με έναν νέο ανήκουστο ήχο ("θόρυβο") χαρακτηριζόμενο από έναν επαναλαμβανόμενο μεταλλικό ρυθμό, τουκου-τουκ, τουκου τουκ... Μια επίδραση που ξεκίνησε από τα ακαδημαϊκά εργαστήρια (θα μπορούσα εδώ να διαλέξω το "Cinq études de bruits" του Pierre Shaeffer), αλλά θα διαλέξω τούτο το έργο του Εβραίου μινιμαλιστή συνθέτη ο οποίος το εμπνεύστηκε και το συνέθεσε ταξιδεύοντας σε τραίνα ανά την Αμερική, αναλογιζόμενος σε τι άλλα τραίνα θα του επεφύλασσε η μοίρα να ταξιδέψει εάν είχε γεννηθεί στην Ευρώπη σε λάθος εποχή.

7. Chris Watson - Weather report (2003)
Field recording; Ήχοι από την κενυάτικη σαβάνα; Ή από τα σκωτσέζικα υψίπεδα; Ή από ένα παγόβουνο στην Ισλανδία; Μα είναι αυτό μουσική; Ο λόγος στον ίδιο τον Chris Watson, τον κάποτε ένα τρίτο των Cabaret Voltaire: "Δεν υπάρχει καμία διάκριση μεταξύ τεκμηρίωσης και δημιουργίας. Το ζήτημα είναι ότι δεν δημιουργώ όνειρα ούτε με ηχογραφήσεις πεδίου ούτε παίζοντας τα ηλεκτρονικά όργανα ή τον υπολογιστή μου. Η επιλογή εξοπλισμού, η επιλογή της θέσης και η πίεση του κουμπιού εγγραφής είναι πράξεις σύνθεσης". Αν δεν σας έπεισε, βρείτε αυτό τον δίσκο, καθίστε αναπαυτικά σε μια πολυθρόνα, και βάλτε τον να παίξει...

8. The Residents - Eskimo (1979)
Λευκός (κυριολεκτικά!) θόρυβος, αφιλόξενα αρκτικά τοπία (ο δίσκος συνοδεύεται από την οδηγία για ζεστό ντύσιμο ή μια κουβέρτα), περίεργα ηλεκτρονικά και φωνές σε ένα έργο πρόδρομο του ανοίγματος στη σύνθεση και αναδόμηση παραδοσιακών ήχων μέσω της μοντέρνας τεχνολογίας. Οι Residents επισκέπτονται ηχητικά την φυλή που όλοι αποκαλούμε Εσκιμώους και που οι ίδιοι αναγνωρίζονται ως Ινουίτ και φτιάχνουν έναν ιδιαίτερο, ακατάταχτο δίσκο πέρα από τη συνήθη (μετα)αποικιοκρατικού τύπου "πολιτισμική οικειοποίηση" των καιρών μας.

9. Joe Meek - The Alchemist Of Pop - Home Made Hits & Rarities 1959-1966 (2002)
Το λέει και ο τίτλος της συλλογής αυτής. Ένας αλχημιστής των ήχων. Έχει σημασία που δεν χρησιμοποιείται η λέξη "χημικός". Ο Meek ήταν ένας παραγωγός με ένα προ-επιστημονικό πειραματικό πνεύμα, ανοιχτό στο υπέρκοσμο, το απόκοσμο και το μυστικιστικό, είναι γνωστό ότι ο ίδιος έχει πνευματιστικές ανησυχίες, προσπαθούσε να επικοινωνήσει με τους νεκρούς, είχε βέβαια και τα κλινικά του θέματα, μια κατάθλιψη, μια παράνοια, η ομοφυλοφιλία του επιδείνωνε την κατάσταση σε μια εποχή που ήταν ποινικά κολάσιμη στην φιλελεύθερη Βρετανία. Γενικά ήταν ένας άνθρωπος που δεν τον χώρεσε η εποχή του. Τι άραγε ακόμη θα μπορούσε ακόμη να κάνει αν εκείνη την ημέρα δεν είχε "φάει" με καραμπίνα την σπιτονοικοκυρά του και δεν την είχε στρέψει μετά στον εαυτό του;

10. Δημοσιοϋπαλληλικό Ρετιρέ - Ποιος φοβάται τη φαινυλκετονουρία; (1987)
Ακόμη κι ο τίτλος ηχεί σαν προειδοποίηση: μην περιμένετε συμβατικότητες εδώ. Η πρώτη τους εμφάνιση σε ένα ...γιαπί στην Τούμπα δεν άφηνε κανένα περιθώριο παρερμηνείας. Αντιγράφω από το CD της επανέκδοσης: «...ο Θανάσης έπαιζε δύο casiotone έχοντας κρεμασμένα στο λαιμό του δύο κοτόπουλα (ωμά), η Αλεξάνδρα έπαιζε με μια γλάστρα με φυτό στο κεφάλι, (...), ο Ντάνης έπαιζε κιθάρα φορώντας τα προστατευτικά μαύρα περιβραχιόνια που φορούσαν παλιά οι υπάλληλοι γραφείου». Ιδιόχειρη κυκλοφορία σε κασέτα, μια ανορθογραφία στην ελληνική σκηνή, θα έλεγε κανείς ότι έπαιζαν σε μία δική τους κατηγορία αν δεν εμφανίζονταν και οι Lost Bodies. Όπως κι αν τους χαρακτήριζες, avant-garde, industrial, νταντά, πανκ, προβοκάτορες, υπονομευτές κλπ κλπ, μέσα θα έπεφτες.

11. Maurizio Bianchi - Symphony for a genocide (1981)
Πως το είχε πει ο Αντόρνο; "Το να γράφεις ποίηση μετά το Άουσβιτς είναι βαρβαρότητα". Τι μουσική όμως μπορείς να γράψεις μετά το Σόμπιμπορ; Γιατί αν το Άουσβιτς έχει πάρει μια θέση στο συλλογικό συνειδητό (και φυσικά στην τουριστική βιομηχανία), τι γίνεται με τοπωνύμια όπως Κέλμνο, Τρεμπλίνκα, Μπέλζεκ, τόπους εξόντωσης όπου δεν απέμειναν ούτε φυσικά ίχνη ούτε επιζώντες μάρτυρες; Μια μουσική ίσως τόσο ανυπόφορη όσο σε αυτόν τον δίσκο...Όσο και το τέρας που κρύβεται στα σπλάχνα του δυτικού πολιτισμού. Και μέσα μας...

Και μια ενδεκάδα ακόμη, "αναπληρωματική". Και κάπως πιο ...ακραία

1. Autechre - Tri repetae (1995)
H ψυχρή αποστασιοποίηση δημιουργού-ακροατή στην πιο εστέτ της έκφραση.

2. SPK - Zamia Lehmanni: Songs of Byzantine Flowers (1986)
Τα πρώτα τους δεν ακούγονται. Αυτό όχι μόνο ακούγεται, αλλά έως και συγκινεί...

3. Coil - How to destroy angels (1984)
Μπρρρρ... Πρώιμο drone ambient που ο Brian Eno ούτε στους χειρότερούς του εφιάλτες δεν θα φανταζόταν.

4. Merzbow - Venereology (1994)
Θυμάμαι είχα διαβάσει τόσα, είχα πλησιάσει σχεδόν με φόβο, ακροπατώντας... Και με τον ίδιο τρόπο οπισθοχώρησα...

5. Nurse with Wound - Chance Meeting on a Dissecting Table of a Sewing Machine and an Umbrella (1979)
Ίσως και μόνο για την θρυλική λίστα ευχαριστιών τους (προσπερνώντας την μουσική και τον τίτλο)

6. Νίκος Μαμαγκάκης - Βάκχες (1969)
Μοιάζει απίστευτο που είναι ο ίδιος συνθέτης με το "Η αγάπη θέλει δύο" (ωραίοοο κομμάτι εν τούτοις). Ηλεκτρονική μουσική στην Ελλάδα ...πριν από τη Λένα Πλάτωνος.

7. Alvin Lucier - Ι'm sitting in a room (1969)
This is the room... Ένα κείμενο, μια φωνή κι ένα δωμάτιο. Και ξανά εγγραφή και αναπαραγωγή και ξανά και ξανά, και ξανά, μέχρι που... (ας μην κάνω spoiler)

8. Stock Hausen and Walkman - Giving Up With Stock, Hausen And Walkman (1993)
Ίσως και για το όνομά τους και μόνο.

9. David Jackman - Machine guns (2000)
Σκύψτε μην σας πάρει κα'να αδέσποτο βόλι.

10. Zu - Carboniferous (2009)
Σχεδόν σε κάθε είδος μουσικής πλέον κοτσάρεται κι ένα "ακραίο" επίθετο μπροστά, γιατί όχι και στην τζαζ;

11. Schloss Tegal - The Grand Guignol (1993)
Κάποτε είχα κάτι ενοχλητικούς γείτονες που έβαζαν σκυλάδικα στην τσίτα κοινής ησυχίας διακορεύοντας κάθε έννοια. Αντίποινα. Αυτός ο δίσκος που δεν είχα τολμήσει να ξανακούσω από την πρώτη φορά. Κόλλησα τα ηχεία στον τοίχο και γύρισα το κομβίο στο τέρμα... Έκτοτε δε ξανακούστηκε κιχ από δίπλα (ούτε νομίζω ξανάβαλα τον δίσκο)

Επιμύθιο: "Ο θόρυβος συνοδεύει κάθε έκφανση της ζωής μας. Ο θόρυβος είναι οικείος" - Λουίτζι Ρούσολο